سلامت نیوز: وقتی صحبت از سوءتغذیه میشود، همه یك آدم لاغر و نحیف با دنده‌های بیرون‌زده و گونه‌های تورفته را در ذهنشان تجسم می‌كنند. علاوه بر آن، بسیاری از مادران تصور می‌كنند اگر كودكشان چاق‌تر باشد، سالم‌تر است...
در حالی كه سوءتغذیه در افراد چاق این روزها بیشتر مشاهده میشود. شاید بتوان تا حدی این چاقی را گردن غذاهای فست‌فود و پركالری انداخت. باوجود اینكه طی سال‌های اخیر و بالارفتن سطح دانش مردم، آمار سوءتغذیه در كشور كاهش چشمگیری داشته، هنوز در برخی از مناطق این آمار قابل‌توجه است. مسوولان وزارت بهداشت در دوره‌های زمانی مشخص وضعیت سوءتغذیه را در كودكان زیر 5 سال برآورد می‌كنند. دكتر زهرا عبداللهی، رییس دفتر بهبود تغذیه وزارت بهداشت، برایمان در مورد وضعیت سوءتغذیه در كشور می‌گوید.
در حال حاضر شیوع سوءتغذیه در كشور ما چگونه است؟
براساس آخرین بررسی انجام‌شده در سطح كشور، در سال 89، میانگین سوءتغذیه در كودكان زیر 5 سال براساس شاخص كم‌وزنی و كوتاه‌قدی برحسب سن به ترتیب 4درصد و 8/6 درصد برآورد شده است. مقایسه این آمار با
2 دهه گذشته نشان می‌دهد میزان شیوع سوءتغذیه حدود 50 درصد و در برخی مناطق بیش از 50درصد كاهش‌یافته است. البته در برخی مناطق مانند سیستان‌وبلوچستان، كهگیلویه و بویراحمد و خراسان جنوبی هنوز شیوع سوءتغذیه قابل‌توجه است و به 30درصد هم می‌رسد و در برخی از مناطق كشور مشكل كم‌وزنی و كوتاه‌قدی داریم.
سوءتغذیه با بررسی دو شاخص كم‌وزنی و كوتاه‌قدی در كنار هم تشخیص داده میشود یا یكی از این دو شاخص نیز می‌تواند نمایانگر آن باشد؟
زمانی كه اختلال رشد به وجود می‌آید، اول خود را با كم‌وزنی نشان می‌دهد كه به آن «سوءتغذیه زمان حال» گفته میشود. بعد از آن كوتاه قدی به مرور زمان به‌وجود می‌آید و به آن «كوتاه‌قدی زمان گذشته» می‌گویند. شاخص دیگری نیز برای تعیین سوءتغذیه وجود دارد، به نام شاخص لاغری كه برای تعیین آن، براساس قد فعلی فرد، وزن مناسب ندارد.
سوءتغذیه بیشتر در چه كودكانی بروز می‌كند؟
بچه‌هایی كه شیرمادر نمی‌خورند یا كودكانی كه به موقع غذای كمكی را شروع نمی‌كنند. همان‌طور كه می‌دانید، كودكان از بدو تولد تا 2 سالگی باید شیرمادر بخورند و از 6 ماهگی باید غذای كمكی دریافت كنند. اگر كودك به موقع غذای كمكی نخورد، دچار كم‌وزنی و سوءتغذیه میشود. علاوه بر آن، ناآگاهی مادر برای شروع غذای كمكی نیز می‌تواند باعث كم‌وزنی شود یعنی مادر نداند چه موادغذایی‌ای باید در غذای كودك باشد تا تمام ریزمغذی‌ها و نیازهای تغذیه‌ای‌اش تامین شود. همچنین اسهال مكرر در كودكان نیز می‌تواند عاملی برای ابتلای آنها به سوءتغذیه باشد. چون در زمان اسهال، بدن آب زیادی از دست می‌دهد. برخی از مادران، در دوره بیماری پرهیز غلط غذایی برای كودكشان می‌گذارند كه همین كار باعث میشود كودك دچار اختلال رشد و سوءتغذیه شود. در حالی كه گاهی لازم است اگر كودك به دلیل اسهال دچار كمبود وزن شده، بعد از بیماری یك وعده غذای اضافی به او داد بنابراین آگاهی مادر از تغذیه درست كودك در زمان بیماری و نقاهت اهمیت زیادی دارد. مثلا ممكن است یك غذای كمكی در حجم كم از همه گروه‌های غذایی تشکیل شده باشد اما در مقابل یك غذای حجیم و آبكی نتواند نیازهای تغذیه‌ای او را تامین كند و بر اثر مصرف دچار اختلال رشد شود.
همان‌طور كه می‌دانید بچه‌ها تنقلات و هله‌هوله خیلی دوست دارند، آیا می‌توان گفت مصرف زیاد آنها با سوءتغذیه ارتباط دارد؟
بله، یكی از عوامل ایجاد سوءتغذیه مصرف هله‌هوله و تنقلاتی است كه ارزش تغذیه‌ای ندارند. كودكان با مصرف تنقلات دچار سیری كاذب می‌شوند و دیگر غذا نمی‌خورند بنابراین نیاز آنها به پروتئین، ویتامین‌ها و سایر ریزمغذی‌ها تامین نمی‌شود و به سمت سوءتغذیه پیش می‌روند. از سوی دیگر، كمبود موادغذایی موردنیاز بدن باعث ابتلای مكرر كودكان به بیماری‌هایی مانند اسهال خواهدشد.
چگونه بفهمیم كودكی سوءتغذیه دارد؟
سوءتغذیه در تعریف كلی هم كم‌خوری، هم پرخوری و اضافه وزن را شامل میشود. برای هر سنی وزن استاندارد مشخص شده است و براساس آن سوءتغذیه متوسط و شدید داریم یعنی زمانی كه وزن كودك كمتر از 2 انحراف معیار از میانگین وزن استاندارد باشد. در مناطقی مانند تهران، گیلان و مازندران سوءتغذیه ناشی از اضافه وزن و چاقی داریم. در تهران طی 10 سال گذشته، شیوع چاقی در كودكان زیر 5 سال 2 برابر شده است. مهم‌ترین راه برای اینكه بتوان به موقع به اختلال رشد كودك پی برد، پایش رشد كودك در فواصل زمانی معین است كه این كار در مراكز بهداشت و درمان یا به‌وسیله پزشك متخصص انجام میشود. علاوه بر این، مادر باید بتواند كارت رشد كودك را تحلیل كند. در حقیقت كارت رشد كودك وسیله ارزان و كاربردی‌ای است كه می‌تواند اختلال رشد كودك را نشان دهد.
به‌جز وزارت بهداشت، چه دستگاه‌هایی می‌توانند در پیشگیری از سوءتغذیه موثر باشند؟
سوءتغذیه مشكل چندبعدی است و باید در سطح كلان روی آن كار شود و وزارت بهداشت به‌تنهایی نمی‌تواند كاری از پیش ببرد. مردم باید غذای سالم به اندازه كافی و با قیمت مناسب دریافت كنند تا دچار سوءتغذیه و مشكل‌های ناشی از آن نشوند. در كنار آن آب و محیط سالم عاری از آلودگی اهمیت زیادی دارد چون بیماری باعث میشود موادمغذی جذب بدن نشوند. تاكنون همكاری بین‌بخشی خوبی بین دستگاه‌هایی كه با غذا ارتباط دارند، وجود داشته است و توانسته‌ایم تا 50درصد سوءتغذیه را كاهش دهیم. در مناطق روستایی از طریق استانداری‌ها پیشنهاد دادیم به روستاییان كمك كنند تا باغچه‌های خانگی سبزی راه بیندازند و بذر مناسب هم با قیمت مناسب در اختیارشان بگذارند. آموزشیارهای نهضت سوادآموزی در كنار سایر آموزش‌ها، به زنان اصول تغذیه سالم را آموزش دهند. آموزش و پرورش هم باید در مدارس برنامه‌های عملی در مورد تغذیه سالم داشته باشد. بهورزها نیز آموزش دیدند كه در مراكز بهداشتی به مادران نحوه پخت غذای كمكی را یاد دهند.
در حال حاضر به دلیل سرعت زندگی و مشغله‌های زیاد، تمایل به مصرف غذاهای آماده بیشتر شده است و این در كودكان نیز می‌تواند به عادت تبدیل شود، برای اصلاح الگوی غذایی خانواده چه توصیه‌ای به مادران دارید؟
الگوی غذایی خانواده در تغذیه كودك بسیار اهمیت دارد. اگر رفتار غذایی در خانواده مناسب و سالم باشد، كودك هم از همان ابتدا عادت می‌كند غذاهای سالم و مفید بخورد. مثلا اگر ذائقه كودك را به غذاهای كم‌نمك عادت دهیم، در بزرگسالی نیز تمایلش برای خوردن غذاهای شور كمتر است. همچنین مادر خانواده باید
5 گروه اصلی موادغذایی و جایگزین‌های آنها را بشناسد و غذای مناسب طبخ كند. نكته مهم‌تر آنكه افزایش قیمت موادغذایی الگوی غذایی خانواده‌ها را تغییر می‌دهد و آنها را به سمت غذاهای كم‌ارزش سوق خواهد داد، البته این به آن معنا نیست كه هر فردی كه تمكن مالی بیشتری دارد، تغذیه بهتری خواهد داشت اما به‌طور كلی گرانی، سبدغذایی خانواده‌ها را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد و امكان اینكه موادغذایی موردنیاز بدنشان تامین نشود، بسیار زیاد خواهد بود.
منبع: هفته نامه سلامت
نظر شما