سلامت نیوز : باور رایجی میان برخی خانوادهها وجود دارد که طبق آن، مضرات حاصل از دود قلیان، کمتر از مضرات دود سیگار دانسته میشود. دكتر رحیم احمدی، استاد دانشگاه و متخصص فیزیولوژی در گفتوگویی كه میخوانید به اثرات قلیان بر سلامت و فیزیولوژی بدن میپردازد.
به گزارش سلامت نیوز به نقل از روزنامه ایران ؛ وی در این حوزه، مقالات علمی و پژوهشی متعددی در مجلات داخلی و خارجی به چاپ رسانده است. در این مصاحبه تلاش شده است نتایج حاصل از تحقیقات در حوزه بررسی اثرات مصرف دخانیات، بویژه مقایسه اثرات دود قلیان و دود سیگار روشن شود.
لطفاً درباره تحقیقات علمی انجام شده در مورد اثرات دود سیگار و قلیان بر سلامتی بدن، توضیح دهید.
مطالعات بسیاری در سطح جهان بویژه از دهه سوم قرن گذشته تا حال حاضر در مورد اثرات ضد سلامتی دود تنباكو انجام گرفته است. در دود قلیان حدود 69 ماده سرطانزا شناسایی شدهاند. همچنین در دود سیگار نیز بیش از 60 تركیب شیمیایی مؤثر در ایجاد سرطان، مورد شناسایی قرار گرفتهاند. مهمترین عوامل مضر در دود قلیان و سیگار شامل نیكوتین، منوكسید كربن، سیانید هیدروژن، اكسیدهای نیتروژن، استون، آلومینیوم، آمونیاك، آرسنیك، بنزن، كادمیوم، كافئین، كلروفرم، گازهای بوتان (گاز فندك) و... است كه اكثراً اثر سرطانزایی دارند. همچنین، آزمایشهای جامع سم شناسی كه طی دو سه سال اخیر روی انواع تنباكو انجام گرفته نشان میدهد كه تمام تركیبات الكلی موجود در تنباكو خاصیت ایجاد تخریب سلولی و جهش زایی دارند. تحقیقات نشان میدهند بنزن كه در آفت كشها و بنزین وجود دارد، به میزان قابل توجهی در دود سیگار یا قلیان نیز موجود است. همچنین، فرمالدئید كه یك ماده فوقالعاده مضر برای سیستم تنفسی است، در دود سیگار و قلیان وجود دارد. آرسنیك كه بهطور معمول در سم موش استفاده میشود و همچنین كادمیوم كه یك فلز سمی مورد استفاده در باتریها است و همین طور تركیبات آمونیاك كه در كود مورد استفاده دارد، از دیگر اجزای موجود در دود سیگار و قلیان هستند.
از طرفی، پژوهشها نشان میدهند كه مونوكسیدكربن كه گاز خطرناك موجود در اگزوز خودروها است و همچنین سیانید هیدروژن كه گاز سمی است، از مهمترین گازهای سمی موجود در دود قلیان و سیگار است.البته از آنجا كه مصرف قلیان در بسیاری از نقاط دنیا شیوع قابل ملاحظهای نداشته و این امر بیشتر در مناطقی همچون هند، ایران و خاورمیانه رواج دارد، از این جهت بیشتر تحقیقات انجام یافته در نقاط مختلف دنیا، به بررسی اثرات دود سیگار بر سلامتی بدن پرداختهاند. این تحقیقات نشان دادهاند كه دود سیگار منجر به افزایش احتمال بیماریهای قلبی، سكته و تصلب شرایین میشود.
مطالعهای كه توسط یك تیم بینالمللی از محققان انجام شده نشان میدهد كه احتمال حمله قلبی در افراد سیگاری كه در محدوه سنی پایینتر از 40 سال قرار دارند، پنج برابر بیشتر از همسن و سالهای غیرسیگاری آنها است. همچنین مطالعات نشان میدهند كه مصرف سیگار باعث بیماریهای انسدادی مزمن ریه، افزایش فشار خون، بیماریهای مزمن كلیه، افزایش احتمال ابتلا به آنفلوآنزا، افزایش احتمال ابتلا به انواع سرطانها، كاهش حافظه و تواناییهای شناختی بویژه در نوجوانان و كاهش قدرت باروری در زنان و مردان میشود. امروزه ثابت شده كه ناتوانی جنسی در مردان سیگاری حدود 85درصد بیشتر از مردان غیرسیگاری است. در مجموع، به رغم تحقیقات زیاد درباره اثرات سیگار بر سلامتی، تحقیقات درباره اثرات دود قلیان بر سلامتی در سطح جهان بسیار محدود است و در این میان حجم تحقیقات انجام یافته در مورد اثرات دود قلیان بر سلامتی در ایران، بسیار محدودتر است.
درباره روشهای تحقیقاتی كه در مورد اثرات دود قلیان برسلامتی و فیزیولوژی بدن انجام دادهاید، توضیح دهید.
با توجه به شیوع قابل ملاحظه مصرف دود قلیان طی سالهای اخیر و بویژه در میان جوانان، هدف از تحقیقات ما اساساً بررسی مقایسهای اثرات دود سیگار و دود قلیان بر سلامتی و فیزیولوژی بدن به صورت تجربی و آزمایشگاهی بود. در این مطالعات، به جهت همسان سازی، دستگاههای ویژهای طراحی كرده و مورد استفاده قرار دادیم. در واقع، شرایط مواجهه نمونههای آزمایشگاهی با دود قلیان یا دود سیگار به گونهای طراحی شد كه بسیار شبیه به شرایط مواجهه انسانی با این مواد باشد. بنابراین، نتایج حاصل از این تحقیقات دارای دقت قابل توجهی است و در تعمیم نتایج این تحقیقات به انسان نیز مشكل خاصی وجود ندارد. در همین راستا، ما اثرات مواجهه با دود قلیان و دود سیگار بر عملكرد دستگاههای مختلف بدن را مورد بررسی قرار دادیم و نسبت به هم مقایسه كردیم.
مهمترین یافتههای تحقیقاتی شما چه بودند؟
همچنان كه اشاره شد، ما اثرات مواجهه با دود قلیان را در مقایسه با دود سیگار بر عملكرد بسیاری از دستگاههای بدن، ارزیابی كردیم. نتایج تحقیقات ما نشان دادند كه دود قلیان همانند دود سیگار سبب افزایش سطح سرمی آنزیمهایهای مرتبط با عملكرد قلب و كبد یعنی، آنزیمهای آلانین آمینوترانسفراز و آسپارتات آمینوترانسفراز، كراتین كیناز و آلكالین فسفاتاز میشود. نكته قابل توجه آن بود كه در اغلب این موارد اثر دود قلیان بر افزایش این آنزیمها بیشتر از دود سیگار بود. بنابراین، دود قلیان همانند دود سیگار و چه بسا بیشتر از آن دارای اثرات آسیب رسان جدی بر كبد و قلب است.
همچنین، ما نشان دادیم كه مواجهه با دود قلیان همانند دود سیگار موجب پركاری غده تیروئید میشود. گرچه نتایج تحقیقات در این باره ضد و نقیض است و برخی تحقیقات نشان میدهند كه مصرف دخانیات باعث كاهش عملكرد غده تیروئید میشود، اما نتایج تحقیقات ما نشان دادند كه هم در نمونههای ماده و هم در نمونههای نر، مواجهه با دود قلیان و نیز مواجهه با دود سیگار سبب افزایش سطح سرمی هورمونهای تیروئید میشود. در این خصوص، در برخی موارد اثرات دود قلیان بر پركاری تیروئید، بیشتر از اثرات دود سیگار بود. در این میان، مسأله جالب توجه این بود كه مواجهه با دود قلیان و همچنین مواجهه با دود سیگار در نمونههایی كه تحرك كمتری داشتند، اثر آسیبرسان بیشتری بر عملكرد تیروئید، كبد و قلب داشت. در واقع، این امر بیانگر آن بود كه مصرف سیگار یا قلیان در افرادی كه تحرك كمی دارند، حد خطرآفرینی بیشتری دارد. از طرفی، یافتههای ما نشان دهنده اثرات مخرب دود قلیان بر دستگاه تولید مثلی بود. تحقیقات ما نشان داد كه مواجهه با دود قلیان نیز همانند دود سیگار میتواند باعث كاهش سطح سرمی هورمونهای جنسی مردانه و زنانه شود و در نتیجه میتواند در بروز ناباروری در زنان و مردان، مؤثر باشد.
در رابطه با مقایسه اثرات دود قلیان با دود سیگار بر دستگاه تولید مثلی، باز مسأله جالب توجه آن بود كه در این زمینه نیز اثرات آسیب رسان مواجهه با دود قلیان به نحو بارزی بیشتر از اثرات مواجهه با دود سیگار بود. از طرف دیگر، یافتههای ما نشان دادند كه مواجهه با دود قلیان میتواند سبب افزایش قند خون شود و بنابراین مواجهه با دود قلیان میتواند در بروز دیابت، نقش داشته باشد. مسأله مهم در این باره آن بود كه مواجهه با دود قلیان در نمونههایی كه كم تحرك بودند، اثر بیشتری بر افزایش قند خون داشت؛ یعنی، مصرف دود قلیان بویژه در افراد كم تحرك اثر بسیار بیشتری در بروز دیابت دارد. همچنین، ما اثر مواجهه با دود قلیان بر برخی تومور ماركرها را هم بررسی كردیم. در واقع افزایش سطح تومور ماركرها میتواند نشانگر پدیدار شدن اختلالاتی باشد كه احتمالاً میتواند موجب بروز سرطان شود. در این زمینه، ما نشان دادیم كه دود قلیان باعث افزایش میزان برخی تومور ماركرها در خون میشود و بر این اساس میتوان گفت مواجهه با دود قلیان در ایجاد سرطان هم دارای نقش مهمی خواهد بود، البته در این خصوص هم اثر دود قلیان بر افزایش سطح تومور ماركر نسبت به دود سیگار بیشتر بود.
باور عمومی بر این است كه چون در قلیان دود تنباكو از آب میگذرد؛ مواد مضر موجود در آن تصفیه میشود و بدین ترتیب، دود قلیان سالمتر از دود سیگار است. آیا این باور توجیه علمی دارد؟
نه واقعاً اینگونه نیست، متأسفانه این امر باعث شده نسل جوان بویژه در كشور ما، بر پایه همین استنباط غلط، گرایش بیشتری به سمت قلیان پیدا كند. از طرفی، بر اساس همین باور غلط، بسیاری از خانوادهها هم حساسیتی به مصرف قلیان توسط فرزندانشان از خود نشان نمیدهند و علاوه بر این، مصرف قلیان زینت بخش بسیاری از محافل بویژه در مراكز تفریحی یا مسافرتها شده است.اما تحقیقات دانشمندان و تحقیقاتی كه ما انجام دادهایم نشان میدهد كه به هیچ وجه چنین امری صحت ندارد.
همچنان كه بیان شد، نتایج تحقیق ما نشان دادند كه دود قلیان نسبت به دود سیگار در موارد بسیاری، اثرات زیانبارتری دارد. تحقیقات نشان میدهد اتفاقاً عبور دود تنباكو از آب، موجب افزایش غلظت و در نتیجه افزایش سمیت دود میشود. بر این اساس، اثرات ضد سلامتی آن از مصرف دود سیگار هم بیشتر است.
نظر شما