سلامت نیوز : پیری جمعیت چنگال خود را برای ایران تیز كرده است. هشداری كه همه كارشناسان در این مورد دادهاند باعث نگرانیهایی شده است. كارشناسان میگویند حال دیگر از مرز هشدار هم گذشتهایم و به مرز بحران رسیدهایم. به حدی كه مقام معظم رهبری نیز دغدغه خود را در این مورد بیان كردند. با این وجود مدیركل دفتر آمار و اطلاعات جمعیتی و مهاجرت سازمان ثبتاحوال ضمن بررسی رابطه تك فرزندی با افزایش تحصیلات، اعلام میكند: 65.3 درصد تحصیلكردهها حداكثر یك فرزند و تنها 10 درصد آنان چند فرزند دارند.علیاكبر محزون به بررسی انجام شده در مورد میزان فرزندآوری در قشر تحصیلكرده جامعه اشاره كرده و میافزاید: بررسی آماری انجام شده از بین زنانی است كه حداقل یك بار تجربه ازدواج را داشتهاند در این تحقیق یكبار میزان تحصیلات و یكبار نیز سطح تحصیلات سرپرستان خانوار سنجیده شده است. استاندارد بینالمللی برای آموزش و تحصیل 6 سطح دارد كه مرحله اول دوره آموزش پایه یا همان ابتدایی است، دومین سطح پایینتر از متوسطه كه همان راهنمایی است، سومین مرحله متوسطه، چهارم آموزش بعد از متوسطه كه در ایران جایگاهی ندارد، پنجمین مرحله نیز آموزش عالی كه همان كاردانی و كارشناسی است و مرحله آخر كه دوره كارشناسی ارشد و دكتراست.
به گزارش سلامت نیوز به نقل از روزنامه تهران امروز ؛ مدیركل دفتر اطلاعات، آمار و جمعیت سازمان ثبتاحوال میگوید: در سرشماری سال 90، 21.5 درصد زنان دوره ابتدایی، 36.6 درصد زنان دارای تحصیلات راهنمایی، 52.4 درصد زنان دارای تحصیلات متوسطه، 65.3 درصد زنان دارای تحصیلات كاردانی و كارشناسی و 52 درصد زنان دارای مدرك ارشد و دكترا حداكثر یك فرزند داشتند. این درحالی است كه در سرشماری سال 85 این درصد به ترتیب 25.8، 44،55.8،61.3 و 62.4 بوده است. بررسی انجام شده نشان میدهد حداكثر تك فرزندی در خانوادهها با افزایش سطح تحصیلات بیشتر شده است.محزون به وجود حداقل سه فرزند در خانوادههای تحصیلكرده هم اشاره میكند و توضیح میدهد: آخرین سرشماری انجام شده نشان میدهد 56.5 درصد زنان با تحصیلات ابتدایی، 33.9 درصد زنان با تحصیلات راهنمایی، 18.1 درصد زنان با تحصیلات متوسطه، 10.3 درصد زنان با تحصیلات كاردانی و كارشناسی و 18.1 درصد زنان با تحصیلات ارشد و دكترا دارای حداكثر سه فرزند بودهاند.
نگرانیهایی در حوزههای داشتن امكانات مناسب
دكتر محمدتقی حسنزاده در مورد ارتباط تحصیلات با فرزندآوری به تهران امروز میگوید: جمعیت جوان كشور به میزان 4.6 درصد نسبت به سرشماری دوره قبل كاهش پیدا كرده است. بررسی كارشناسان این است كه متغیرهای زیادی مانند اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و... در تغییر روند جمعیتی تاثیرگذار است. اگر این روندی كه داریم پیش برود دچار پیری جمعیت خواهیم شد و بازده جمعیتی كه باید در سن جوان باشد دچار مشكل خواهد شد. رئیس مركز مطالعات و پژوهشهای راهبردی وزارت ورزش و جوانان میافزاید: اینكه تحصیلكردههای ما فرزند كمتری دارند، به وضوح مشخص است. این به نگرش و دیدگاه این افراد بستگی دارد. در نظام اعتقادی، فرهنگی و دینی كشور ما بحث خانواده، ازدواج، فرزندان مسئله مهم و اساسی است. تغییر و تحولات اقتصادی و اجتماعیای كه در دنیا انجام شده بر مقوله فرزندآوری نیز تاثیر گذاشته. خانوادههایی كه از تحصیلات بالایی بهرهمند هستند بهدنبال آن هستند كه نقش خود را به درستی در تربیت فرزند سالم ایفا كنند. او با اشاره به اینكه از قدیم میگفتند «هر آنكه دندان دهد، نان دهد»، ادامه میدهد: برخی با این نگرش و نگاه اقتصادی به مقوله خانواده و فرزندآوری حساسیت كمتری نسبت به مشكلات تربیتی و آموزشی فرزندان خود دارند. خیلی از خانوادههایی كه جمعیت بیشتری دارند مشكلات اقتصادی بیشتری دارند.
البته كسانی كه جمعیت كمتری دارند نیز این فشار اقتصادی را كمتر متحمل میشوند. درگذشته هر چقدر تعداد فرزندان بیشتر میشد یك مولد به آنها اضافه میشد و نقش كمك به خانواده را ایفا میكرد و عامل تولید بود. دكتر حسنزاده در پاسخ به این سوال كه تحصیلكردههای كشور تقریبا از وضعیت بهتری برخوردار هستند میگوید: بعضی از خانوادههای كم جمعیت هم هستند كه اعتقاد دارند باید فرزندآوری كنند. این موضوع به نوع دیدگاه آنها بستگی دارد و عوامل زیاد اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی در آن تاثیر دارد اما اینكه این عوامل به چه میزان تاثیر میگذارند باید مورد بررسی قرار گیرد. او همچنین به این سوال كه آیا عدم امنیت و اعتماد به آینده در این افراد تاثیر داشته یا خیر پاسخ میدهد: این مسئله هم بیتاثیر نیست. این نگرانی در این افراد وجود دارد كه در آینده اشتغال و مسائل فرزندانشان متناسب با جایگاه والدین باشد. ولی اگر دقت كنیم در كلام بزرگان هم وجود دارد. یك بار روانی در جامعه ما حاكم است كه نگرانیهایی در حوزههای اقتصادی، معیشت، داشتن امكانات مناسب و... را به همراه داشته. به دلیل وجود این بار روانی در افراد تحصیلكرده این اطمینان به وجود نمیآید كه میتوانند فرزند بیشتری داشته باشند. رئیس مركز مطالعات و پژوهشهای راهبردی وزارت ورزش و جوانان در مورد علت وجود این نگرانی میافزاید: علت این نگرانیها را میتوان نظام اقتصادی ناكارآمد، سوء مدیریت و ضعف عملكرد نظام آموزشی دانست. تحصیلكردهها وقتی عملكرد و خروجیهای حوزههای اجتماعی، ضعف و نارسایی سازمانها و نهادهای آموزشی را میبینند، كمی در فرزندآوری تامل میكنند.
وی در ادامه به پروسهای كه تحصیلكردهها طی كردهاند تا به جایگاه اجتماعی خوبی دستپیدا كنند اشاره میكند و میگوید: در افراد تحصیلكرده این نگرانی وجود دارد كه شاید شرایط برای طی شدن پروسه مطلوب برای پیشرفت و تربیت فرزندانشان نباشد. دكتر حسنزاده در ادامه با بیان اینكه در شیوههای اطلاعرسانی و آموزشهای لازم هم كاستیهایی وجود دارد، میگوید: یكی از مهمترین مسائل عدم شناخت و ناكارآمد بودن شیوههای اطلاعرسانی در این موضوع است. همچنین نرخ بیكاری برای جوانان بالاست و نگرانیهایی را ایجاد میكند. وی با اشاره به اینكه تصمیمگیری تحصیلكردههای ما بر مبنای خروجی برنامه 15 یا 20 سال قبل است، تاكید میكند: علت كاهش موالید فراهم نبودن زمینههای رفاهی، امكانات آموزشی، تفریحی، اقتصادی برای فرزندان بوده است. خود به خود بار روانی برای والدین ایجاد میشود كه برای افزایش فرزند باید كنترلی عمل كنند. در كل مقوله فرزندآوری یك موضوع و پدیده چند متغیره است و عوامل مختلفی در آن دخیل. باید با نگاه آسیبشناسانه و مسئلهمحور، برنامهریزی جامعی در كوتاهمدت و بلندمدت داشته باشیم و راهكارهای موثری ارائه دهیم.
ساختار خانواده تغییر كرده است
دكتر اصغر مهاجری نیز به تهران امروز میگوید: قبل از متغیر تحصیلات متغیر سن در فرزندآوری موثر است. نسل كنونی پدرها كه یك فرزند یا دو فرزند دارند نسبت به نسل قبل سن پایینتری دارند كه تحصیلكرده هم هستند. جامعه ما هرچقدر جلو آمده تعداد تحصیلكردههایش بهویژه تحصیلكردههای تكمیلی (كارشناسی ارشد و دكترا) بیشتر شده است. به عبارتی نسل سوم كه مجردها هستند نسبت به نسل دوم (پدر و مادرها) و نسل اول (پدربزرگ و مادربزرگها) فرزند كمتری خواهند داشت. متغیر سن نیز تابع دو متغیر دیگر است. یكی از آنها مربوط به گذر خانواده است كه از شكل گسترده به شكل هستهای تبدیل شده. كسانی كه در این گذر بودند فرزند كمتری را به دنیا میآورند در صورتی كه شرایط، مقتضیات، بسترها و مختصات اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی سنتی خانواده گسترده فرزندآوری بیشتر را موجب میشود.
متغیر دیگر آن است كه نسل دوم تابع متغیر زمان هستند و با پاس كردن درس كنترل خانواده و از طریق رسانههای مكتوب، دیداری و شنیداری بیشتر در معرض پیام و تبلیغات كنترل جمعیت قرار گرفتند تا نسل اول. نسل سوم نه تنها در معرض تبلیغات قرار گرفتند بلكه پیامدهای فرزند كمتر و بیشتر را هم دیدهاند. این جامعهشناس سومین متغیر را مهمتر میداند و میافزاید: این متغیر به روزتر و كلید فرزندآوری كمتر و بیشتر در این صندوق است. آن هم وضعیت فعلی جامعه است. در شرایط دیروز جامعه شیوههای معیشتی، تولید، درآمد، ساختارهای اقتصادی، آگاهیهای اجتماعی و... (بهویژه درآمد و هزینه فرزندپروری) طوری بود كه خانوادهها به صورت ساختار و نظاممند به فرزندآوری بیشتر سوق داده میشدند. اما امروزه بسترهای اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی بهویژه هزینه بالای فرزندآوری شرایط را طوری فراهم كرده كه جهتگیری افراد به طرف فرزندآوری كمتر است. هزینه بزرگ كردن یك فرزند را با 40 سال پیش مقایسه كنید. زمانه و تغییرات اجتماعی خیلی موثر است. دكتر مهاجر با اشاره به اینكه در این زمینه متغیری اضافه میشود كه قابل تامل است، تاكید میكند: وقتی خانواده را از ساختار گسترده به خانواده هستهای یا حتی زن و شوهری انتقال میدهیم كاركردهای خانواده عوض میشود. خانواده گسترده یك ساختار اقتصادی بود یعنی نه تنها برای زندگی و عواطف بود بلكه از فرزند پشتیبانی مالی و اقتصادی هم میكردند.
در صورتی كه امروزه این كاركردهای خانواده به بیرون از خانواده سپرده شدهاند. اشتغال را نهاد اقتصاد، آموزش را آموزش و پرورش و... مدیریت میكنند كه كنترل آنها دست دولت است. خانواده گسترده دغدغه كمی داشت برای فردای فرزندان، در صورتی كه دولت چنین تضمینی برای خانوادههای هستهای ندارد. دولت وظیفه خود را انجام نمیدهد و چتر امنیتی كه خانواده گسترده برای فرزندان داشت را نمیتواند ایجاد كند. دغدغه اشتغال، ادامه تحصیل، بهرهمندی از بهداشت و... در جامعه برای همه یكسان نیست. بهطور مثال دولت وظایف خود را در بخش آموزش درست انجام نمیدهد و مدارس غیرانتفاعی میزنند كه پولدارها میتوانند از آنها استفاده كنند. افرادی كه پول ندارند بچههای خود را در مدارس دولتی ثبتنام میكنند. اگر دندان كسی دچار مشكل شود، بیمهها آن را جبران نمیكنند و مردم باید آن را جبران كنند. به تعبیر حكم مقام معظم رهبری، برنامههای دولت خانواده مبنا نیست. كاركردهای خانواده عاطفی شده و خانواده دنبال این است كه به خود، مادیات و لذات خود برسد. درگذشته خانوادهها بیشتر فرزندان را میدیدند. به گفته این جامعهشناس، والدین به واسطه تحصیلاتی كه دارند به تمام این مقولهها آگاهی پیدا كردند. به همین دلیل روی به فرزند كمتر میآورند كه دغدغه آینده را هم نداشته باشند و با توجه به تغییر كاركردهای خانواده، به خودشان بیشتر برسند. ضمن آنكه سبك زندگی هم تغییر پیدا كرده و یكی از عاملهایی كه سبكهای زندگی را تغییر میدهد، آگاهیهای فردی است كه بیشتر با تحصیلات به دست میآید.
محافظهكاری باعث كاهش فرزندآوری میشود
دكتر امیدی نیز با اشاره به اینكه یك متغیر واسطه بین تحصیلات و فرزندآوری كم وجود دارد، به تهران امروز میگوید: فرزندآوری كم و تحصیلات ارتباط مستقیمی ندارند. آدمهایی كه تحصیلكرده هستند كه شغلهای اداری و كارمندی دارند و به قول معروف حقوقبگیر هستند. افراد حقوقبگیر حساب و كتاب بیشتری دارند و بر این اساس فكر میكنند كه از پس فرزندان بیشتری بربیایند یا در آینده آنها را تامین كنند. در برخی مشاغل آزاد كه نیازی به تحصیلات زیادی هم ندارد درآمد بالایی دارد و این افراد نیازی به حساب و كتاب ندارند.
نایب رئیس انجمن روانشناسی بالینی در ادامه میافزاید: محافظهكاری و ریزبینی در تحصیلكردهها ممكن است بیشتر باشد و آنها نمیتوانند تصمیم بگیرند كه فرزندان بیشتری را داشته باشند. این حساسیت كه گاهی به درجات بالاتر هم میرسد به وسواس تبدیل میشود كه با دودلی، تردید و شك مواجه میشوند و تصمیم چند فرزندی را نمیگیرند. كسانی كه كمتر محافظهكارند خیلی هم روی آینده حساس نیستند. معمولا محافظهكاران نوعی ترس، نگرانی دارند و قدرت تصمیمگیری از شما گرفته شده است.براساس وضعیت فعلی با نگاهی به مسائل اقتصادی، آموزشی و مسائل دیگر جامعه نیز قضاوت میكنند و خود را در جایگاهی نمیبینند كه از پس فرزندان زیاد بربیایند.
نظر شما