سلامت نیوز : همه ما می دانیم که پیشگیری بهتر از درمان است. البته موانع زیادی بر سر راه پیشگیری در برابر برخی بیماریها وجود دارد. دامنه این پیشگیری از عوامل آموزشی و رفتاری گرفته تا ملاحظات فرهنگی و اقتصادی مورد توجه می‌باشد. به عنوان مثال ناآگاهی نسبت به عوامل خطرزا یا به عبارتی عدم اطلاع نسبت به رفتارهای پرخطری چون کشیدن سیگار، تغذیه ناسالم یا سوء استفاده در مصرف مواد که افراد غالب اوقات بدون توجه به توصیه‌های پیشگیرانه، آنها را انتخاب می کنند، نداشتن حق انتخاب- مثل استفاده از آب آشامیدنی آلوده به جای بی‌آبی- و فشارهای فرهنگی که سبب ایجاد رفتارهای پرخطر در افراد جوانتر می‌گردد، از ین جمله‌اند.  

پیشگیری اولیه و ثانویه

به گزارش سلامت نیوز پیشگیری به دو عامل اولیه و ثانویه تقسیم می‌شود:

پیشگیری اولیه با سلامت افراد و ممانعت از ابتلای آنان به بیماری‌ها سروکار دارد. عواملی چون واکسیناسیون، پیش‌گرفتن شیوه زندگی سالم و توجه به مسایلی مثل رژیم غذایی، ورزش، وزن، اجتناب از کشیدن سیگار و آشامیدن نوشیدنی‌های الکلی، آشنایی با شیوه‌های ایمن اعمال جنسی و عدم سوء مصرف مواد در این دسته قرار دارند.

تاکید پیشگیری ثانویه بر کاهش ریسک و آسیب شناسی

در پیشگیری ثانویه تاکید بر آسیب شناسی و کاهش ریسک بازگشت یا پیشرفت بیماری یا آسیب در جامعه است. به عنوان مثال استفاده از مهارکننده‌های ACE یا آنزیم‌های مهار کننده آنژیوتنسین  angiotensin-converting  برای افراد مبتلا به فشار خون را می‌توان نام برد. این دسته از داروها به آرام شدن رگ‌ها کمک کرده و آنزیم تولیده شده توسط آنژیوتنسین را که یک هورمون منقبض کننده عروق است، در بدن مهار می‌کنند. این آنزیم ها رگها را باریک کرده و باعث بالا رفتن فشار خون می گردند که با مهار آنها از این امر جلوگیری می شود.

پیشگیری در سطح ملی نیازمند قانون است

اما بکارگرفتن پیشگیری اولیه یا ثانویه بستگی به شرایط و پیشامدهای موجود دارد. بنابراین در تقسیم بندی دیگری، می‌توان آن را به پیشگیری ملی، محلی، و فردی تقسیم نمود. در سطح ملی، پای قانون در میان است. مثلا اجباری شدن بستن کمربند ایمنی یا استفاده از کلاه ایمنی به هنگام راندن موتورسیکلت، ریشه‌کن کردن پشه، تدارک آب آشامیدنی سالم، و دفع فاضلاب از این جمله‌اند. نمونه دیگری که می‌توان در سطح ملی به آن اشاره کرد، اضافه کردن فلوراید به آب آشامیدنی سبب پیشگیری از بیماری‌های دهان و دندان است که البته این خود بحث جنجالی جداگانه‌ای را در حوزه سلامت دهان و دندان می‌طلبد.

به گزارش سلامت نیوز در سطح محلی یا منطقه‌ای می توان به ایجاد راه‌ها و مراکز و تسهیلات ورزشی، ارایه تغذیه مناسب و سالم در بوفه مدارس و محل‌های کار اشاره نمود. که البته در محل‌های کار، این امر بر عهده مدیریت اجرایی سلامت و امنیت همان سازمان است. اجرای چنین قوانینی در سازمان‌ها باید بگونه ای باشد که شکستن یا نقض آن مشمول جریمه گردد.

در حوزه سلامت فردی نیز به تصمیم افراد در زمینه شیوه زندگی و مشاوره با متخصصین سلامت در رابطه با بیماری ها، شیوه‌های درمانی و مدیریت فردی این معیارها در جهت سلامت روحی و جسمی خانواده‌ها اشاره نمود.

پزشکان باید در زمینه پیشگیری از بیماریها پیشرو باشند

پزشکان ، به عنوان افراد یک جامعه، و نیز متخصص در زمینه کاری خویش، باید دولت و مسئولین ذیربط یا سایر ارگان‌ها را در جهت آگاه نمودن افراد به پیشگیری از بیماریها و ارتقای سطح سلامت افراد ترغیب نمایند. بنابراین نقش متخصصان و پزشکان مراکز بهداشتی را در ایجاد فرصت جهت توصیه و تحت تاثیر قرار دادن کارگزاران دولت در امر پیشگیری و سلامت افراد جامعه را نباید نادیده گرفت. سلامت خود پزشکان نیز حائز اهمیت می باشد چرا که تجربه نشان داده است که بیماران پزشکان سالم، بیشتر به پیشگیری تمایل داشته و نتایج بهتری در زمینه سلامت عایدشان می‌گردد.

اهمیت توجه به پیشگیری در سطوح دولتی

بحث بر سر امر پیشگیری همچنان چالش برانگیز است. از جمله می توان به مسایل سیاسی دولت اشاره نمود. دامنه پیشگیری از انواع بیماریها در تمامی سطوح  بسیار وسیع بوده و نیازمند تغییر و تحولات سیاسی می باشد. هنوز هم در این دنیای در حال رشد، بسیاری افراد بواسطه یکسری بیماری‌های «افراطی» از جمله افراط در استعمال دخانیات و افزایش وزن، جان خود را از دست می دهند.

به گزارش سلامت نیوز در بخش‌های بسیاری از جهان، سوء تغذیه و بیماری‌های عفونی جان میلیون ها نفر را در سنین پایین می‌گیرد. ایدز نیز جان انسان‌های بسیاری را در آفریقا و سایر نقاط جهان گرفته است. بیماری‌های مربوط به استعمال دخانیات هر روز با گسترش شرکت‌های فروش تنباکو، رو به افزایش است. وسعت بیماری و مرگ و میر در برخی کشورها بواسطه استفاده از آبهای آشامیدنی آلوده قابل توجه است. جنگ و درگیری‌های نظامی، زیرساختهای بسیاری از نقاط دنیا را ویران کرده است. چنین عواملی نشانگر اهمیت توجه به پیشگیری در سطوح دولتی می‌باشند.

فاکتورهای خاص چالش برانگیز دیگری نیز در زمینه‌های بالینی و فردی به چشم می‌خورند. در این حیطه معمولا موانعی بر سر راه پیشگیری موجود است. از جمله می توان به تصادفات و پیشگیری از وقوع آنها، حوادث مربوط به شنا، مراقبت‌های پیش از زایمان، جراحات ناشی از تیر خوردن، پیشگیری از زمین خوردن در دوران سالمندی، پیشگیری از سکته‌ها، توجه به مسایل بهداشتی و شرکت در دوره های عمومی، ایدز، چاقی در بزرگسالی، آموزش‌‌ در زمینه مسایل جسمی و انتقال بیماری‌های مربوط به مسایل جنسی اشاره کرد.

پیشگیری در سطح کلان

و اما مسایل مورد توجه در حیطه پیشگیری در سطح کلان عبارتند از پیشگیری در زمینه  بیماریهای قلب و عروق، پیشگیری از دیابت نوع 2، پیشگیری از ترومبوآمبولی وریدی، پیشگیری و غربالگری بیماری سل، پیشگیری از اندوکاردیت عفونی، ترک سیگار، برنامه ایمن سازی، واکسیناسیون و پیشگیری از هپاتیت B.

غربالگری

غربالگری از دیگر برنامه‌های پیشگیری از یکسری بیماری‌ها برای کودکان و بزرگسالان محسوب می‌شود. جهت انجام غربالگری باید معیارهای خاصی را مد نظر داشت. به عنوان مثال غربالگری باید مقرون به صرفه، راحت و قابل پذیرش باشد. البته غربالگری معمولا «استاندارد طلایی» جهت تشخیص بیماری محسوب نمی‌شود و مسلما در نتایج مثبت بدست آمده از آن، احتمال خطا وجود دارد. آسان و مقرون به صرفه نبودن نبودن این نوع پیشگیری از دیگر مشکلات مربوط به غربالگری است. که از جمله می‌توان به بیماری‌های خاصی چون بیوپسی یا بافت برداری سرطان پروستات یا سرطان سینه اشاره کرد.

به گزارش سلامت نیوز  مشاوره گونه‌ی دیگری از پیشگیری است. در حال حاضر چه از لحاظ سیاسی و چه حرفه‌ای، ارتقای سلامت عمومی از طریق مشاوره از مولفه‌های قابل قبول در این زمینه محسوب می‌شود.

مسایل مالی از جمله عواملی هستند که بر رفتار افراد و انگیزه آنان برای مشاوره، تاثیر گذار می‌باشند. هنوز هم از نظر بیماران، زمان مشاوره محدود است و آنان در حالی مطب را ترک می‌کنند که هنوز اهداف و انتظاراتشان براورده نشده است.

بطور کلی هدف از پیشگیری چیست؟

احتمالا همه ما با برخی پیشگیری‌های اولیه از جمله توصیه در رابطه با رژیم غذایی و ورزش آشنایی داریم. هرچند مد نظر قرار دادن بسیاری از این معیارها نیاز به توجه بیشتری در زمینه کاهش هزینه‌های بالینی دارد. به عنوان مثال دادن استاتین به افراد مبتلا به بیماری‌های‌ عروق کرونری قلب مقرون به صرفه بوده و در حال حاضر از استانداردهای این حیطه محسوب می‌شود.  

 به گزارش سلامت نیوز ایجاد پایگاه داده‌ها و به روز کردن اطلاعات آن از ابزار مهم پیشگیری اولیه و ثانویه است. تشکیل آسان ترین فهرست موجود که شامل سن و جنسیت افراد می‌شود سبب آسان تر شدن تحقیق و تشخیص بیماری‌ها می‌گردد. نوع دیگری از غربالگری نیز وجود دارد که اصطلاحا آن را «غربالگری فرصت طلب» می‌نامند. در این نوع غربالگری به شناسایی بیماران در معرض خطر و ترویج پیشگیری در میان آنان پرداخته می‌شود.

موانع بر سر راه پیشگیری

موانع موجود بر سر این راه عبارتند از: مالیات و مسایل مالی، مسایل مربوط به جمعیت شناسی و موانع سیاسی. بطور خلاصه می‌توان گفت افزایش مالیات بر دخانیات به میزان زیادی سبب کاهش مصرف می‌گردد. از مشکلات اقتصادی مهم در رابطه با مسایل دموگرافیکی یا جمعیت شناسی در تمامی کشورهای در حال توسعه می توان به افزایش هزینه مراقبت های بهداشتی و درمانی مرتبط با تغییرات دموگرافیکی افراد یک جامعه اشاره کرد. میزان رو به رشد افراد سالمند تاثیر بسیاری بر خدمات اجتماعی و سلامت آنان خواهد داشت. تعداد چشمگیری از افراد جامعه هم اکنون دوران بازنشستگی خویش را سپری می‌کنند و نیاز به چنین خدماتی دارند که این امر از لحاظ مالی بر امر پیشگیری و درمان موثر است.

از موانع شخصی نیز می‌توان به هزینه‌ها و کیفیت، اطلاعات، و ورزش اشاره کرد. بسیاری از مردم هزینه‌ها را یکی از موانع پیشگیری از سلامتی در زندگی شخصی خویش می‌دانند. مواد غذایی با برچسب‌های «ارگانیک» یا طبیعی معمولا گرانتر هستند. اطلاع و تصمیم درباره سالم و ناسالم بودن یک ماده غذایی معمولا چالش برانگیز است. غذاهای فراوری شده احتمالا حاوی مقدار زیادی نمک، شکر و چربی هستند که همین امر تاییدی بر ناسالم بودن آن ماده غذایی می‌باشد. و نهایتا از دید افراد، موانع بسیاری بر سر راه انجام ورزش‌های منظم روزانه برای آنها وجود دارد. برخی بر هزینه بر بودن آن اشاره دارند در حالیکه دوچرخه سواری از موارد موثر و کم هزینه در این حیطه است.

رسانه‌ها و تبلیغات؛ پیشرو یا مانع؟

رسانه‌ها و تبلیغات از عوامل تاثیر گذار و گاهی از موانع اجتماعی، تحصیلی و فرهنگی یک کشور محسوب می‌شوند. این رسانه‌ها و تبلیغات هستند که می‌توانند به بهترین نحو ممکن شیوه زندگی سالم را ترویج نمایند در حالیکه معمولا برعکس عمل کرده و به ترویج عادات و رفتارهای ناسالم میپردازند. به عنوان مثال مشاهدۀ کشیدن سیگارو رفتارهای نادرست در رسانه‌ها، ترویج نادرست اینگونه رفتارها در میان افراد جامعه محسوب می‌شود. گاهی افراد جوانتر هیچگونه توجهی به اخطارهای سلامتی از سوی خانواده ها ندارند و یکی از دلایل آن می تواند مشاهده تصاویر افراد محبوب آنها در تبلیغات و فیلم‌های به اصظلاح هالیوودی باشد.

فشار همسالان نیز در زمینه مصرف مواد، کشیدن سیگار و یا رانندگی‌های خطرآفرین بی‌تاثیر نیست. در سال های اخیر، روی آوردن به نوشیدنی‌های الکلی نیز در میان جوانان باب شده است که متاسفانه بسیار نگران کننده است. بنابراین عدم داشتن اطلاعات کافی و اطلاع رسانی، نادیده گرفتن و نپرداختن به آموزش در این زمینه به جای مخفی نمودن آن، سبب ناتوانی افراد در اخذ تصمیمات مناسب و گزینش شیوه زندگی سالم شده است.   

اجرای نامناسب؛ یکی دیگر از موانع پیشگیری

از موانع دیگر موجود در حیطه پیشگیری، موانع اجرایی است. اجرای نامناسب برنامه‌های پیشگیری غالبا سبب فقدان کارایی و اثربخشی آنها می‌گردد. فهرست برنامه‌های ناقص و اهداف غیرقابل دسترس و نیز عدم پیگیری به هنگام دست نیافتن به پاسخ مورد نظر از مشکلات معمول در این زمینه هستند. بزرگترین مانع اثربخشی یک برنامه پیشگیری، عدم تغییر و اصلاح عوامل خطرزا یا به عبارت دیگر ریسک فاکتورهای بیماران در معرض خطر می باشد.

در نهایت، با توجه به آنچه گفته شد و رعایت موارد فوق، پیشگیری می‌تواند بهتر از درمان باشد. به عبارت بهتر باید اینگونه باشد. اما «مدیریت تغییر»، یکی از مسایل مهم و پیچیده ای است که نقش بسیاری در تغییر و تحول شیوه زندگی ایفا می کند.

در دهه اخیر مکانیسم های مختلف اعمال شده در جهت پیشگیری به جای توجه صرف به خدمات پزشکی از سوی پزشکان، تحصیلگردگان و سیاستمداران سبب ایجاد خدمات سلامت ملی و اطمینان از این حقیقت شده است که افراد زیادی کمابیش به موضوع پیشگیری واقف گشته‌اند. اما موضوع اصلی آن است که وظیفه ما تنها اطلاع رسانی درست و آموزش است و این خود مردم هستند که آزادند درباره چگونگی شیوه زندگی خویش تصمیم بگیرند.