سلامت نیوز : یکی از سنت‌هایی که در تقویم زندگی ایرانیان وجود دارد سنت خانه تکانی است. به نظر می‌رسد در جامعه صنعتی که روز به روز افراد از هم فاصله می‌گیرند حفظ سنت‌ها نقش کلیدی داشته و دل‌های مردم را به یکدیگر نزدیک خواهد کرد. مشارکت‌هایی که در خانه تکانی‌ها بین اعضای خانواده دیده می‌شود نشانگر آن است که هنوز استحکام در زندگی خانوادگی وجود دارد و خانواده ایرانی اصالت خود را از دست نداده است.
به گزارش سلامت نیوز به نقل از روزنامه ایران؛برای درک مفهوم و هدف خانه تکانی از زاویه روانشناسی با دکتر مجید صفاری نیا (رئیس انجمن روانشناسان اجتماعی ایران) به گفت‌وگو نشسته‌ایم.
با توجه به اینکه خانه تکانی یکی از سنت‌های قدیمی ایرانیان است مشارکت اعضای خانواده در خانه تکانی چقدر در گسترش روابط عاطفی و استحکام پیوندهای خانوادگی نقش دارد؟
وقتی به پایان سال نزدیک می‌شویم براساس سنت‌ها و آئینی که در میان مردم پارسی زبان وجود دارد مناسک و مراسمی هم همراه سال جدید می‌آید. یکی از این مراسم یا مناسک، خانه تکانی است که افراد با تغییر فصل و نزدیک شدن به ماه‌های پایانی سال سعی می‌کنند گرد و غبار یک ساله را از خانه هایشان دور و نظافت و تمیزی را با آغاز سال نو همراه کنند.
همزمان با آغاز اسفندماه شهر حال و هوای دیگری پیدا می‌کند، در دل همه مردم ایران شور و نشاط خاصی وجود دارد و این شور و نشاط با نزدیک شدن به بهار و تغییر و تحول طبیعت در فضای زندگی و روانی مردم شور و نشاط ایجاد می‌کند.
با نزدیک شدن به پایان سال بین افراد و اعضای خانواده تعاملی از باب خانه تکانی ایجاد می‌شود بطوری که همدلی بیشتری بین اعضای خانواده صورت می‌گیرد. مثلاً روزهای جمعه و در تعطیلات آخر هفته که مردان در کنار مادرخانواده به خانه تکانی می‌پردازند تعامل، روابط، همکاری، تقابل و همدلی بین آنها و فرزندان بیشتر می‌شود. از طرف دیگر خانه تکانی و ایجاد چنین‌جوی در خانواده رنگ و بوی تغییر فصل و سال جدید را به خانه می‌آورد.
معمولاً خانه تکانی باعث می‌شود خانه از یک آرایش و نظام بهتری برخوردار شود. همچنین بهره‌مندی دیگری در فرآیند خانه تکانی اتفاق می‌افتد که باعث نظم و تسهیل کارها در خانه می‌شود. به نظر می‌رسد تغییرات و جابه‌جایی‌هایی که در خانه تکانی اتفاق می‌افتد در روحیه خانواده اثر‌گذار باشد. به عنوان مثال از آنجا که رنگ خاصیت ضد افسردگی و نور خاصیت درمانی و ضد استرس دارد با تغییر رنگ دیوارها و وسایل خانه و نورپردازی فضای خانه احساس تازگی و طراوت پیدا می‌کند. در روانشناسی غیرآکادمیک مفهومی به نام «فنگ‌شویی» وجود دارد که به آراستگی فضای خانه اشاره دارد. بدین شکل که وسایل اضافی خانه را دور می‌ریزند و چیدمان و نظامی که با فنگ شویی در خانه بوجود می‌آید، باعث آرامش روانی ساکنان خانه می‌شود. درخانه تکانی نیز وقتی وسایل اضافی کنار گذاشته می‌شود جلا و رنگی که خانه و وسایل آن بخاطر شست‌وشو پیدا می‌کند، فضای روانی را شادترکرده و احساس مطلوب‌تری را ایجاد می‌کند. خانه‌تکانی باید به صورت جامعه پسند انجام شود و با احترام به حقوق همسایگان و اطرافیان صورت گیرد.
چگونه می‌توانیم در پایان سال دل هایمان را خانه تکانی کرده و کینه و کدورت را از آن بزداییم؟
منظور از خانه تکانی دل که همیشه در آخر سال مطرح می‌شود، این است که باید غم، دلخوری و ناراحتی از دیگران را از دل‌ها پاک کرد.چقدر خوب است در پایان سال فرصت‌ها، موفقیت‌ها، درآمدها، اتفاقاتی که در خانواده رخ داده، شادی‌ها، مشکلات و همه اتفاقات سال 92 را ممیزی و بررسی کنیم و بعد با امتیاز‌بندی به سالی که گذشت، برای سال جدید هدف و شاخص‌گذاری کنیم. منظور این است که با خود بگوییم امروز در چه حالی هستم و قرار است چه اهدافی را برای سال نو طراحی کنم. غیر از کار ممیزی اتفاقات سال باید در دفترچه یا سررسید ذهن مرور شود.
سنتی زیستن، مهاجرت، بحران‌های اجتماعی و اقتصادی، حجم ترافیک، تولید خودرو و فرایندهایی مثل جنگ و هزاران عامل دیگر ممکن است دست به دست هم دهند و زندگی در شهر‌ها را به سمت فردگرایی و انفرادی بکشانند. آمارها نشان می‌دهند مردم ایران به فردگرایی نزدیک می‌شوند و به نقطه صفر جمع‌گرایی می‌رسند. همچنین مطالعات نشان می‌دهد یکی از راهکارهایی که مردم تلاش کردند با گرانی مقابله کنند کمتر کردن اوقات فراغت، دید و بازدید و پائین آوردن سهم هزینه‌های سلامت در اقتصاد خانواده بود. در واقع تأثیر گرانی کمتر شدن اوقات فراغت، سهم دید و بازدید و کاهش سهم هزینه‌های سلامت در سبد خانواده‌ها بوده است.
در روانشناسی نظریه‌ای به نام اصل «مجاورت و همنشینی» می‌گوید حتی افرادی که با هم کدورت دارند وقتی چشم در چشم هم می‌شوند و در کنار هم قرار می‌گیرند دلخوری و ناراحتی‌ها را فراموش می‌کنند زیرا با همان تماس چشمی و کلامی دلخوری‌ها از بین می‌رود. مناسک نوروز مانند خانه تکانی از مناسکی است که کمک می‌کند، تلاش کنیم دلخوری‌ها را از بین ببریم. علاوه بر آن مردم به لحاظ روانشناختی در شرایط بیماری و عزاداری، دلخوری و ناراحتی شان را نسبت به طرف مقابل از بین می‌برند. عید نوروز و آغاز سال نو فضایی است که باعث بالا رفتن همدلی می‌شود فقط باید خود را جای دیگران بگذاریم و از منظر آنها به مسائل نگاه کنیم.
غبارروبی و کدورت زدایی از دل چه تأثیری در سلامت روانی دارد؟
همدلی اصل مهمی است؛ باید بتوانیم همدلی و نوع دوستی را در خانواده و مدرسه با استفاده از دانش و رسانه‌های گروهی به مردم آموزش دهیم. دراین شرایط است که کدورت‌ها فراموش شده و به ارزش گذشت فکر می‌شود. در مهارت‌های گذشت و مقابله با عصبانیت عبارتی مطرح است که یا باید حق داشته باشیم یا خوشحال باشیم زیرا گاهی به‌حق می‌رسیم ولی احساس خوشحالی نمی‌کنیم چون از حمایت عاطفی اطرافیان و اعضای خانواده بهره‌مند نیستیم. گاهی رسیدن به حق باعث کدورت و ناراحتی می‌شود. معتقدیم جاهایی می‌توانیم حق‌مان را نگیریم و به ارزش شیرین گذشت فکر کنیم و به استناد گذشت، خوشحال باشیم. همیشه پیامد رسیدن به حق خوشحالی نیست البته این بدان معنا نیست که از محوریت و موجودیت حق خود کوتاه بیاییم. بسیاری از اعضای فامیل مانند عمه، خاله، عمو و دایی ژن‌های مشترک با اعضای یک خانواده دارند پس با حرف و جمله کوچک آنها نباید رنجید و به پاس گذشته و بزرگواری از دل غبار روبی و کدورت زدایی کرد.
عواملی مانند صنعتی شدن، مهاجرت و زندگی در شهرهای بزرگ بتدریج میزان نوع دوستی‌ها را کم می‌کند. در قرآن و مذهب شیعه نیز تأکید زیادی روی نوعدوستی، مهربانی و کمک به دیگران شده است پس فرآیند مهم روانی کدورت زدایی این است که حمایت عاطفی افراد را خوب و سالم نگه می‌دارد. به عنوان مثال وقتی از مراجعه‌کنندگانی که افسرده و غمگین هستند در جلسه‌های مشاوره می‌پرسیم حمایت‌کنندگان عاطفی تو چه کسانی هستند در پاسخ می‌شنویم که از هیچ حمایت عاطفی بهره‌مند نیستند.
حمایت عاطفی دارای دو بخش خویشاوندی و دوستان است. در حمایت عاطفی خویشاوندی، با خویشاوندان تعامل داریم در این تعاملات باید کدورت‌ها را کنار بگذاریم. دید و بازدید عید، دورهمی‌ها،سیزده بدر، دید و بازدید‌های دسته‌جمعی در تعطیلات و تماس‌های تبریک سال نو حمایت عاطفی را بالا می‌برند. زیرا همان اندازه که نیاز به حمایت اجتماعی داریم به همان اندازه انتظار داریم افراد از حمایت عاطفی لازم از طرف اعضای خانواده، پدر و مادر، عمه، خاله، عمو دایی و حمایت عاطفی دوستان، آشنایان و همسایگان برخوردار باشند. حمایت عاطفی نقش مهمی در پیشگیری از بیماری‌ها و درمان دارد و به سلامت روانی کمک می‌کند.
گاهی وقت‌ها مسائلی افراد را ناراحت و رنجور می‌کند، در مهمانی‌هایی که اعضای خانواده دورهم جمع هستند احساس خوشحالی می‌کنند و در این فضا‌ها وضع روحی خوب و بهتری پیدا خواهند کرد. در جامعه‌ای که با بحران‌هایی مثل گرانی و بیکاری روبه‌رو هستیم تعاملات و روابط اعضای خانواده نقش آرامش بخش و ضد اضطراب خود را ایفا می‌کنند.
برای اینکه سطح سلامت روان را در سال جدید بالا ببریم چه راهکارهایی وجود دارد؟
مهمترین توصیه به خانواده‌ها این است که ارزش گذشت و همدلی را به فرزندان شان یاد دهند و اگر از شخصی دلخور هستند خانه تکانی دل کنند و به استناد ارزش‌های مذهبی و علمی روابط مؤثری را با اعضای خانواده، دوستان و بستگان برقرار کنند. برای اینکه سطح سلامت روان و سطح بهبود روابط اعضای خانواده در تعطیلات عید بالا رود اعضای خانواده باید سعی کنند در جمع‌های فامیلی و دوستانه حضور داشته باشند و زمان زیادی را درکنار یکدیگر به سر ببرند. این امر مستلزم این نیست که هزینه زیادی صرف کنند در تعطیلات سال نو زیاد ماندن در خانه ممکن است بعضی وقت‌ها ایجاد خستگی و یکنواختی کند. مثلاً مردی که یک سال مدام سرکار بوده و باید 12 روز تمام وقت در کنار خانواده‌اش حضور داشته باشد چنانچه خانواده بالنده‌ای نداشته باشد غر زدن‌ها و سرزنش کردن‌ها شروع می‌شود. لذا پیشنهاد می‌کنیم سفرهای کوتاه روزانه تهران گردی و گردش در شهرهای اطراف و خوردن ناهار در پارک در برنامه ریزی‌های تعطیلات نوروزی گنجانده شود تا افراد زمانی را از خانه بیرون بمانند زیرا ماندن زیاد در خانه درتعطیلات ممکن است گاهی شرایط استرس زا ایجاد کند، مثلاً چنانچه زنی عادت کرده شوهرش تمام روز را بیرون از خانه کار کند و تنها روز جمعه در خانه باشد در تعطیلات نوروز که 14 روز تعطیل را کنار هم در خانه سپری می‌کنند نیاز به سازگاری است اگربین زن و شوهر سازگاری وجود نداشته باشد ممکن است روابط مؤثری بین آنها برقرار نشود. برای اینکه در تعطیلات آخر سال دچار غم یا یکنواختی در خانه نشوید به بهانه‌های مختلف در روزهای تعطیل سفر یک روزهای را برنامه‌ریزی کنید و اطراف شهر را بگردید و اگر سفر نمی‌روید برنامه‌ای را برای 13 روز تعطیل عید فراهم کنید که با تعامل اعضای خانواده همراه باشد. افراد باید تلاش کنند براساس فهم، درک و همدلی برای روزهایی که سپری می‌کنند، تصمیم‌گیری کنند تا از تعطیلات آخر سال لذت ببرند.
نظر شما