سلامت نیوز: قائم مقام معاونت تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت از کمبود بودجه پژوهشی در این حوزه گلایه دارد و می‌گوید: رشد علمی کشور به علت نبود بودجه در حوزه پزشکی متوقف شد و در کل کشور پارسال رشد منفی را تجربه کردیم.
به گزارش سلامت نیوز به نقل از خبرگزاری فارس،ابلاغ سیاست‌های کلی نظام سلامت از سوی مقام معظم رهبری و توجه ایشان بر توسعه علمی کشور موجب شد تا برای بررسی راهکارهای وزارت بهداشت برای تحقق این سیاست‌ها به سراغ قائم مقام معاونت تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت برویم.
شاهین آخوندزاده در حالی به سوالات ما پاسخ می‌داد که از وضعیت بودجه پژوهش در کشور گله مند بود و مجلس و دولت را غافل از امر پژوهش کشور می دانست. وی کل بودجه پژوهش وزارت بهداشت را 300 میلیارد تومان عنوان کرد و آن را معادل هزینه تحقیقاتی 40 محقق در دنیا دانست.
در این گفت‌وگو آخوندزاده به خروج نخبگان از کشور، حقوق کم و زندگی زیر خط فقر رزیدنت‌ها در ایران، هدر رفتن بودجه پژوهشی کشور در موازی کاری‌ها، چرایی عدم ابداع دارو در کشور و کاهش رشد علمی کشور در سال 2013 اشاره داشت.
متن گفت‌وگوبا شاهین آخوندزاده، قائم مقام معاونت تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت و استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران به شرح زیر است:
آقای دکتر بعد از تعویض دولت چه تغییری در رویکرد وزارت بهداشت و به خصوص در معاونت تحقیقات و فناوری ایجاد شده است؟
آخوندزاده: از مهر سال گذشته که دولت یازدهم سر کار آمد، تغییراتی در وزارت بهداشت از جمله معاونت تحقیقات و فناوری داشتیم ولی فکر می‌کنم سیاست‌های وزارت بهداشت یکسان است و تغییر وزیر و معاونان تغییری در مأموریت وزارت بهداشت و معاونت تحقیقات و فناوری ایجاد نکرده است.
ما یک نقشه کلی داریم و قصد داریم به اهداف آن نقشه دست پیدا کنیم. فرق نمی‌کند وزیر و معاون وزیر چه کسانی باشند، ما در راستای تحقق اهداف نقشه حرکت می‌کنیم و اعتقاد داریم که وزارت بهداشت در دوره‌های گذشته نسبت به وزارتخانه‌های دیگر خوب عمل کرده است.
این خوب عمل کردن در چه بخش‌هایی بوده؟
آخوندزاده:در چند مثال این موضوع را توضیح می‌دهم. اگر شما 2 تا فاکتور را که یکی اعتبارات پژوهشی وزارت بهداشت و دانشگاه‌های زیرمجموعه است با تعداد دانشجو و اعضای هیأت علمی را با سهم ما در تحقیقات علمی کشور در نظر بگیرد، خواهید دید که وزارت بهداشت خیلی خوب عمل کرده است.
اولًا می‌دانید که وزارت بهداشت تنها وزارتخانه‌ای است که اعتبارات آن در 10 سال گذشته رشد نداشته است. سهم اعتبارات پژوهشی وزارت بهداشت از کل کشور بین 8 تا 13 درصد بوده است. در خوشبینانه‌ترین حالت بودجه پژوهشی کشور چیزی معادل 2300 میلیارد تومان است.یعنی یک میلیارد دلار هم نمی‌شود. تقریباً 700 میلیون دلار و سهم وزارت بهداشت 300 میلیارد تومان است در حالی که 40 درصد تولید علم کشور در وزارت بهداشت صورت می‌گیرد.
حالا اگر این را با توجه به تعداد هیأت علمی و تعداد دانشجو بسنجیم، ما نسبت به کل کشور یعنی قسمت غیر پزشکی و دانشگاه آزاد حدود 20 درصد اعضای هیأت علمی و دانشجویان را داریم. به عبارتی ما در وزارت بهداشت نسبت به پولی که می‌گیریم 3 برابر و نسبت به تعداد دانشجو و هیأت علمی 2 برابر داریم تولید علم می‌کنیم. یعنی پولی که به وزارت بهداشت آمده، بهینه هزینه شده است.
مثال دیگری میزنم. وزارت بهداشت 320 مجله علمی دارد و وزارت علوم حدود 1000 مجله. بر اساس database اسکوپوس (scopus) و تعداد مقاله‌ای که در سایت این database نمایه می‌شود، رتبه علمی کشور تعیین می‌شود. حالا از این 320 مجله علمی و پژوهشی وزارت بهداشت، حدود 90 مجله در اسکوپوس نمایه می‌شود در حالی که سهم وزارت علم از هزار مجله، تنها 40 مجله است.
رشد علمی سال گذشته به چه صورت بود؟
آخوندزاده:متأسفانه سال گذشته رشد علمی نداشتیم. به دلایل مختلف این رشد علمی متوقف شده است به علل مختلف از جمله تحریم‌ها. تولیدات وزارت علوم افت کرد اما تولیدات وزارت بهداشت ثابت ماند. در بعضی جاها مانند دانشگاه آزاد افت شدیدی داشتیم و در کل رشد علمی کشور منفی بود.
وزارت بهداشت نسبت به پولی که می‌گیرد خوب هزینه می‌کند و فرقی هم نمی‌کند در کدام دوره است، در همه دوره‌ها وزارت بهداشت بهتر عمل کرده است. اصلاً مقطعی نگاه کردن کار اشتباهی است.
برنامه وزارت بهداشت و خصوصاً معاونت تحقیقات و فناوری برای تحقق سیاست‌های کلی نظام سلامت ابلاغی از سوی مقام معظم رهبری در سال جاری چیست؟
آخوندزاده: من نه از منظر قائم مقام معاون تحقیقات بلکه از منظر یک استاد دانشگاه می گویم برای من بسیار خوشایند است که رهبر کشور وقتی 10 تا تأکید دارد، 5 تای آن مربوط به مباحث علمی است و دائماً تأکیداتشان این است که رشد علمی کشور متوقف نشود. ولی متأسفانه در بودجه ریزی این تأکیدات دیده نمی‌شود.
طبق برنامه توسعه پنجم باید سالیانه 0.5 درصد سهم اعتبارات پژوهشی از تولید ناخالص ملی افزایش پیدا می‌کرد اگر این افزایش از ابتدای برنامه اجرا می‌شد، اکنون می‌رسید به 2 درصد باید سالیانه 0.5 درصد بالا می‌رفت اما اکنون 0.46 درصد است.
آیا شما می‌توانید برنامه به شخصی بدهید و او را موظف به اجرا کنید اما اعتبارات را تخصیص ندهید؟ این نشدنی است. ما الآن 1.5 درصد طبق قانون از رشد بودجه پژوهش کشور عقب هستیم.
فارس: در وزارت بهداشت چه تحقیقات یا پژوهش‌هایی در دست اجراست؟
آخوندزاده: پژوهش در وزارت بهداشت معنیش این نیست که دارو یا تجهیزات کشف کنید، بخش کوچکی مربوط به این مسئله می‌شود. بخش زیادی مرتبط می‌شود به ارتقای سلامت، ارتقای کیفیت زندگی، تغییر در روش های درمانی.
در پزشکی ما چیزی داریم به نام «گاید لاین» یا دستورالعمل‌های پزشکی؛ یعنی یک پزشک وقتی بیماری را ویزیت می‌کند، باید بر اساس این دستورالعمل‌ها پیش برود و قدم به قدم دستورها را اجرا کند. این طور نیست که هرکس بر اساس چیزهای سلیقه ای طیابت کند. بخش قابل توجهی از تحقیقات پزشکی بنیاد کردن پزشکی مبتنی بر شواهد است و این تحقیقات کاربردی است
تحقیقات کاربردی فقط معنیش ابداع دارو و تجهیزات نیست بخش قابل توجهی از گاید لاین‌های منتشر شده در سطح جهانی مرجع‌اش تحقیقات محققان ایرانی است.
من به عنوان کسی که کار علم سنجی انجام می دهد، می‌گویم که بخش قابل توجهی از تحقیقات ما در حوزه گاید لاین‌ها بوده است.
چرا ما به سمت کشف و ابداع دارو نمی‌رویم و به همین حد تولید علم اکتفا می‌کنیم؟
آخوندزاده: بودجه پژوهش کل کشور 2300 میلیارد تومان است کمی کمتر از یک میلیارد دلار. از این مبلغ حدود 300 میلیارد تومان سهم وزارت بهداشت است. شما می‌دانید وقتی یک دارو می‌خواهد کشف شود، از زمانی که یک مولکول در آزمایشگاه سنتز می‌شود تا زمانی که در بازار به عنوان دارو معرفی می شود، چه مقدار بودجه صرف این کشف می‌شود؟ 2 تا 5 میلیارد دلار هزینه این کشف است و خیلی از مواقع تحقیقات جواب منفی می‌دهد.
حالا شما چطور انتظار دارید با 300 میلیارد تومان در سال چند کشف دارویی داشته باشیم؟ من اعتقاد دارم پولی که در اختیار ما قرار می گیرد خیلی بهینه هزینه می‌شود.
بار دیگر می‌گویم که بودجه پژوهشی وزارت بهداشت 300 میلیارد تومان و معادل 90 میلیون دلار است. این بودجه برابری می‌کند با گرنت تحقیقاتی 45 دانشمند در دنیا. در دنیا سالیانه 2 میلیون دلار یک محقق فعال، گرنت تحقیقاتی می‌گیرد آن وقت ما برای بودجه یک سال پژوهش وزارتخانه‌ای به این عظمت تنها 90 میلیون دلار اختصاص می‌دهیم.
موسسه تحقیقات ملی آمریکا 40 میلیارد دلار بودجه سالیانه دارد. توجه داشته باشید که فقط 40 درصد از بودجه پژوهشی کشور در اختیار 2 وزارتخانه علوم و بهداشت قرار می‌گیرد و 60 درصد آن به نهادهای دیگر واگذار می‌شود، چرا کسی از آنها سوال نمی‌کند که با این بودجه چه دستاوردی داشته‌اند؟
ما می‌گوییم باید تمام بودجه پژوهش در حوزه بهداشت و درمان به وزارت مربوطه داده شود و ما با فراخوان‌های سالیانه از پروژه‌های برتر حمایت کنیم. اکنون موازی کاری میان دستگاه‌ها زیاد است و با اینکه پول کمی داریم، آن را در دو جای مختلف صرف انجام یک تحقیق می‌کنیم. بگذریم که در این میان کسانی هم پیدا می‌شوند و از دو جا برای یک تحقیق بودجه می‌گیرند.
یعنی معتقدید با توجه به بودجه کمی که اختصاص می‌یابد، وزارت بهداشت خیلی جلوتر است؟
آخوندزاده: اصلا شک نکنید که خیلی جلوتر هستیم. یک مثال برایتان میزنم. گردش پولی که در صنایع خودروسازی است را مقایسه کنید با گردش مالی دانشگاه‌های علوم پزشکی. پول دانشگاه‌های ما در مقابل آن، پول خرد است. بعد شما می‌بینید صنعت خودروسازی ما می‌آید پراید را با تکنولوژی 30 سال پیش با کلی مشکل و ایراد با قیمت 19 میلیون تومان می‌فروشد. وقتی مقایسه می‌کنیم می‌بینیم که پولی که در وزارت بهداشت است، خیلی بهینه و خوب هزینه می‌شود.
الان در همین مملکت جراحی‌هایی انجام می‌شود که جراح، آخرین تکنیک‌های روز دنیا را در آن به کار می برد. اما پراید ما با تکنولوژی 30 سال پیش تولید می‌شود.
مشکل کجاست؟
آخوندزاده: پولی در اختیار وزارت بهداشت قرار نمی‌گرفت که خدمتی در شأن ملت شریف ایران ارائه کند. تازه امسال قرار شده دولت 10 هزار میلیارد تومان به وزارت بهداشت کمک کند تا خدمات پزشکی ارتقاء پیدا کند. دکتر، جراحی را انجام می‌دهد اما دستگاه در بیمارستان موجود نیست و بیمار مجبور می‌شود آن را با مبلغ سنگینی تأمین کند.
باید سطح تأمین اجتماعی افزایش پیدا کند. اما توجه کنید که منظور سازمان تأمین اجتماعی نیست بلکه تأمین اجتماعی جامعه منظور است. رفاه اجتماعی ما می‌لنگد چون اعتبارات لازم را ندارد.
پول نیست که پرستار به اندازه کافی استخدام شود، یک پرستار باید به 8 نفر خدمت رسانی کند اما در اینجا یک پرستار باید به 25 نفر خدمت رسانی کند. خب معلوم است که این پرستار نمی‌تواند به خوبی خدمت کند و از کوره در می‌رود.
مگر وظیفه وزارت بهداشت تأمین آن دستگاه نیست؟
آخوندزاده: توجه داشته باشید که خیلی از این دستگاه‌ها مونوپل چند کشور در دنیاست، مثلاً استنت قلب را 5 یا 6 کشور در دنیا تولید می‌کنند. شما هر چیزی را نمی‌توانید در کشور تولید کنید. بنابراین مجبور به واردات هستید و وقتی هم که ارزش پولی ما به یک چهارم کاهش یافت، قیمت این دستگاه‌ها نیز 4 برابر شد.
مشکل تولید داخلی به چه چیزی باز می‌گردد؟
آخوندزاده: شک نکنید مشکل به همان بودجه کم پژوهش باز می‌گردد. باید به این نکته هم اشاره کنم که متأسفانه یک آمار غلط به مردم ارائه می‌شد و آن هم این است که عنوان می شد 96 درصد داروهای کشور در داخل تولید می‌شوند. بله درست است اما بخش قابل توجهی از مواد اولیه این داروها از خارج کشور وارد می‌شود. خب وقتی مشکلات ارزی به وجود آمد، پول نبود و ارز گران شده بود یا حتی در برخی موارد پول بود اما به خاطر تحریم‌ها نمی‌توانستیم خرید کنیم آن فاجعه ایجاد شد که مشکلات دارویی به وجود آمد.
به نظر من هر وزارتخانه‌ای جز وزارت بهداشت مسئول بود، با مشکلات شدید تری مواجه بودیم. پراید 6 میلیون تومانی شد 19 میلیون آن هم با کاهش کیفیت؛ اما دارو با همان کیفیت قبل تولید و عرضه شد تنها با افزایش حداکثر 50 درصد.
نظر شما