سلامت نیوز: قبول بعضی چیزها سخت است. یکی از آن چیزها هم این‌که خشکسالی چندان دور نیست و همین دور و برها پرسه می‌زند.  آب پشت سد با هر ضرب و زوری که هست تا جایی کمر خمیده‌اش را صاف کرده و خود را بالا نگه داشته که قزل آلاها نمیرند

به گزارش سلامت نیوز به نقل از روزنامه ایران، آب بی‌رمق و کم عمق لار مانند چشم‌های گود رفته و بیماری است که  انگار هر لحظه می‌خواهد به پس سر  بچسبد و تمام. هر جا که پا می‌گذاری خاک نرم است و کفش‌ها در خاک فرو می‌رود و می‌گویند تا چند سال پیش آب به اینجا هم می‌رسیده. باز می‌روی بالاتر، باز پا فرو می‌رود در زمین ترک خورده‌ای  که از رطوبتش تک و توک گل و گیاهی مجال رستن پیدا کرده‌اند؛ باز می‌گویند حتی آب به اینجا هم می‌رسیده. هر قدر می‌روی بالاتر این جمله را می‌شنوی و بیشتر خطر خشکسالی را احساس می‌کنی.

 وقتی خاطرات مردی را که سال‌هاست با دریاچه و سد همنشین است، می‌شنوی دیگر شک نداری خشکسالی که وصف‌اش را همیشه در داستان‌ها شنیده‌ایم و برای آدم‌های گرفتار در چنگ آن دل سوزانده‌ایم، چند قدم آن طرف‌تر ایستاده و برای همان آب باقی‌مانده در سد، دندان تیز کرده: «من 30‌سالی می‌شود به سد لار که یکی از سد‌های اصلی تأمین‌کننده آب تهران است آمده‌ام و از 15‌سال پیش کارم اندازه‌گیری سرشاخه‌های ورودی دریاچه و اندازه‌گیری برف است. به الان سد نگاه نکنید، آن سال‌ها آب خیلی بالا بود، یک بار  حدود 25 سال پیش یک شب در کمپ مسکونی کنار سد خواب بودم  و وقتی صبح بیدار شدم دیدم پشت پنجره انگار با پارچه‌ای سفید، کیپ تا کیپ مسدود شده . وقتی از جا برخاستم و کنار پنجره رفتم دیدم از دیشب که به خواب رفته‌ام تا صبح جوری برف باریده که از پنجره هم بالاتر رفته...»

اولادی که از یادآوری آن روز‌ها به وجد آمده باز هم خاطره روز‌های پر آب و آبادی را مرور می‌کند:« همین سال 71 بود که سد، بیشترین حجم آب را تجربه کرد. آب آنقدر زیاد بود که حتی از پل رودخانه هم بالا می‌زد و دام عشایری را که از اینجا عبور می‌کنند گرفتار می‌کرد و ما به کمک آنها می‌رفتیم تا گوسفند‌ها را با بولدوزر از آب بیرون بکشیم. 

آن سال‌ها 8 متر برف می‌بارید، اما حالا به 3 متر هم نمی‌رسد، من که سال‌هاست اینجا هستم و دریاچه را هر روز می‌بینم،  با چشم خودم شاهد پایین رفتن آب سد هستم. وقتی  این 8-7 سال آخر را با سال‌های قبل مقایسه می‌کنم دلم می‌سوزد و برای آن روزهای پر از آب تنگ می‌شود.»

خبرنگاران همه جمع شده‌اند تا با چشم خود آب سد را که تا این اندازه پایین رفته ببینند، وقتی از اتوبوس پیاده می‌شویم و جلو می‌رویم تا به آب فیروزه‌ای رنگ دریاچه سلام کنیم، لبخندمان خشک می‌شود.

همه تعجب کرده‌اند از بی‌رمقی دریاچه. یکی از بچه‌ها آهی می‌کشد و با حسرت می‌گوید: «کاش الان آقای همسایه خودش اینجا بود و می‌دید... چند روز پیش یکی از همسایه‌هایمان را دیدم که یک ساعت آب را روی ماشین‌اش باز نگه داشته بود و دلش نمی‌آمد شیر را ببندد و دست از آب بازی بکشد، جلو رفتم و گفتم با این بی‌آبی کاش کمی خودمان به فکر هم باشیم... همسایه در پاسخم گفت کدام بی‌آبی؟ هر چه می‌گویند دروغ است. پس این همه باران که بارید چه شد؟»

اما کاش آقای همسایه و خیلی‌های دیگر که فکر می‌کنند موضوع کم آبی آنقدر‌ها هم جدی نیست، این را بدانند که بارندگی‌ها نسبت به سال‌های قبل، یا همان سال‌هایی که اولادی می‌گوید 8 متر برف می‌بارید، خیلی کمتر شده. آنقدر کمتر که حالا نسبت به 46 سال قبل 34 درصد کاهش بارندگی داریم و نسبت به سال قبل هم 16درصد عقب هستیم. این یعنی میزان بارندگی‌های امسال تا الان 200 میلی متر بوده در حالی که‌سال گذشته به 238 میلی متر و در 46 سال قبل به 304 میلی متر می‌رسیده است.

این‌ها را  فرو ارتقایی مدیر عامل آب منطقه‌ای تهران می‌گوید و از وضعیت نابهنجار سفره‌های آب زیرزمینی خبر می‌دهد: «این وضعیت بارندگی و دوسال پیاپی خشکسالی در دو سال اخیر،  20 درصد روان آب‌ها را کاهش داده ومخازن آب سد‌ها را تا این اندازه خالی کرده است. یعنی تا جایی که دریاچه سدلار به عنوان یکی از بزرگ‌ترین سدهای تأمین آب تهران، 53 میلیون متر مکعب آب دارد که فقط 43 تای آن قابل استفاده و 10 میلیون متر مکعب حجم حداقلی است که به لحاظ ملاحظات زیست محیطی و ماهی و دریاچه و... باید در کف بماند، به همین جهت در حال حاضر آب را پمپاژ می‌کنیم در حالی که در طراحی اولیه  قرار بود 65 میلیون متر مکعب در کف دریاچه بماند و آب به شکل ثقلی به تهران منتقل شود. اما تا تراز سد به 65 میلیون نرسد امکان بردن آب ثقلی هم به تهران وجود ندارد و این در حالی است که هزینه پمپاژ آب بسیار بالاست.»

 از کاهش فشار آب تا قطع آب مشترکان پرمصرف

نخستین سؤالی که با دیدن سد نیمه جان به ذهن می‌رسد این است که آیا با این وضعیت تابستان امسال قطعی آب خواهیم داشت؟ ارتقایی در پاسخ به این سؤال می‌گوید:«شبکه تهران ظرفیت قطع و وصل شدن را ندارد و فعلاً ترجیح این است که با کاهش فشار، مدیریت شود. در حال حاضر کمتر از یک ماه به پایان فصل بارندگی‌ها مانده و اگر دراین مدت باقی‌مانده وضعیت بارندگی‌ها خوب باشد امیدواریم کار به قطعی آب نرسد اما اگر مردم بخواهند مانند گذشته مصرف کنند و بارندگی خوبی هم نداشته باشیم باید متناسب با آن برنامه‌ریزی کنیم.» اما برای مبارزه با کمبود آب چه راهکارهایی اندیشیده شده است؟ «امسال برنامه‌های زیادی داریم که یکی از آنها حفر 80-70 حلقه چاه در غرب و جنوب غرب و شرق است تا آب تأمین شود. شرکت آب و فاضلاب هم بیش از 70 میلیون متر مکعب پیش‌بینی صرفه‌جویی آب از سوی مصرف‌کنندگان را دارد و قرار است مدیریت مصرف شود. علاوه بر این، مدیریت کاهش فشار شبکه را داریم چراکه هرچه فشار بالاتر باشد  آب هدررفت بیشتری دارد. تصفیه خانه هفتم هم به مدار می‌آید و در حد 15 میلیون متر مکعب تأمین آب می‌کند، البته هدف اصلی این تصفیه خانه بهبود کیفیت آب جنوب تهران است.»

به گفته ارتقایی، مشترکان پر مصرف که بیشتر شامل ادارات و کارخانه‌ها می‌شوند هم دیگر راه فراری ندارند و تدابیر لازم برای برخورد با آنها اندیشیده شده است: «آب و فاضلاب با کسب مجوزهای قانونی از مراجع ذیصلاح با مشترکان پرمصرف برخورد می‌کند و انشعاب آنها قطع می‌شود. اجازه این کار  در شورای تأمین داده شده و برای تصویب به کارگروه دولت هم فرستاده شده است. اما باید این نکته را در نظر داشت که ما هنوز وارد مرحله بحران نشده‌ایم، در چند روز اخیر با گرم شدن هوا، مصرف از 6/2 میلیون متر مکعب به 3 میلیون متر مکعب در روز رسیده و در صورت افزایش این رویه شرایط بحرانی می‌شود.»

مسیل‌های مسدود، ارمغان شهرداری برای تهرانی‌ها

شاید این سؤال برای شما هم پیش آمده باشد که پس چرا رودخانه‌هایی که در تهران جاری هستند پر از آب به نظر می‌رسند یا عاقبت برف‌ها و باران‌هایی که بارید چه شد و سر از کجا در آوردند؟ این موضوعی است که چند روز قبل در کمیته محیط زیست  شورای سلامت شهر تهران هم با حضور مسئولان شورای شهر و شهرداری و آب منطقه‌ای تهران مطرح شد. ارتقایی می‌گوید: «مشکل اساسی که در این جلسه بحث اصلی بود این است که متأسفانه شهرداری سطح اکثر مسیل‌های تهران را پوشش بتونی کرده که نباید این طور می‌شد. سطح شهر تهران 700 کیلومتر مربع است و ما قبلاً شهری داشتیم که سطح آن پر از فضای آزاد، زمین‌های بکر، پارک‌ها و زمین‌های منابع ملی بود و باران در خاک نفوذ می‌کرد و به سفره‌های آب زیرزمینی اضافه می‌شد. حالا اما شهر آسفالته است و آب‌ها جاری می‌شوند و هدر می‌روند و راهی برای نفوذ به سفره‌ها ندارند. در شمال تهران سالانه  160 میلیون متر مکعب آب سالم کوهستان از رودخانه‌های کن، دارآباد، دربند، گلابدره، درکه، ولنجک و... وارد تهران می‌شود اما در سفره‌ها نفوذ نمی‌کند.» ارتقایی درباره راه چاره‌ای که برای این کار اندیشیده  شده می‌گوید: «در جنوب تهران بیش از 200 میلیون متر مکعب پساب داریم و 200 میلیون متر مکعب هم فاضلاب‌های غیر خانگی و شست و شوی بارندگی و در واقع فاضلاب غیر متعارف را باید به این عدد اضافه کنیم که می‌شود 400  میلیون متر مکعب فاضلاب جنوب تهران که با اجرای کامل طرح‌های فاضلاب، باز هم  200 میلیون متر مکعب فاضلاب غیر متعارف باقی می‌ماند. اما با طرح ساماندهی آب‌های جنوب تهران و تصفیه 200 میلیون متر مکعب پساب، کشاورزان دیگر از فاضلاب خام استفاده نمی‌کنند و استفاده از پساب تصفیه شده می‌تواند تا حدی مشکلات آنها را کاهش دهد. این طرح 700 میلیون تومان هزینه دارد که با کامل شدن  مدارک، آن را به مناقصه خواهیم گذاشت.»

کاهش سفره‌های آب زیرزمینی ونشست دشت‌ها

بر اساس گزارش سازمان زمین‌شناسی، دشت‌های جنوب تهران از جمله قرچک، ورامین، شهریار و... به تناسب از 2 تا 12سانتیمتر فرونشست داشته‌اند. مدیرعامل آب منطقه‌ای تهران، یکی از علت‌های اصلی این موضوع را  پایین رفتن سطح آب‌های زیرزمینی عنوان می‌کند که با توجه به برداشت‌های بیش از اندازه مجاز و غیر مجاز رخ داده و می‌گوید: «شرایط 8 دشت تهران به جایی رسیده که کاهش آب‌های زیرزمینی، کسری مخزن سدها را هم افزایش داده است. به همین دلیل تغذیه مصنوعی در رودخانه کرج و دشت ورامین و چند نقطه دیگر انجام می‌شود و در رود کن نیز با  همکاری شهرداری در آینده اجرا خواهد شد. اما میزان برداشت از سفره‌ها  بیش از چیزی است که آب به آنها نفوذ می‌کند. به همین منظور یکی از برنامه‌های عمده استفاده از پساب است. یک میلیارد متر مکعب آب سالانه وارد تهران می‌شود که 700 میلیون متر مکعب آن پساب است. تاکنون توانسته‌ایم سالانه 200 میلیون متر مکعب آن را به دشت ورامین ببریم و اگر 500 میلیون دیگر هم اجرا شود و بتوانیم آن را منتقل کنیم بخشی از کمبود سفره با انتقال به دشت‌ها جبران می‌شود.»

 کشاورزان دست به یقه با کم آبی

وضعیت موجود، کشاورزان جنوب تهران را با شرایط بدی رو به رو کرده است و به گفته ارتقایی، «سال‌جاری در بخش کشاورزی از سد ماملو و امیرکبیر توانستیم فقط حداقلی را تأمین کنیم که کشاورزان آسیب نبینند اما کشاورزان دشت ورامین، پاکدشت، پیشوا و قرچک هم‌اکنون با مشکل کم آبی مواجه هستند و بیشتر از آب‌های زیرزمینی و آب چاه‌ها استفاده می‌کنند.ما 5 متر مکعب در ثانیه پساب جنوب تهران را به دشت ورامین منتقل می‌کنیم و به دشت شهریار و رباط کریم نیز 3متر مکعب بر ثانیه منتقل می‌شود اما همچنان کشاورزان با مشکل کم آبی روبه‌رویند.»

 آب تهران چگونه تأمین می‌شود؟

خیلی از مردم تهران سال‌هاست که شیر آب را باز می‌کنند و هر قدر می‌خواهند آب مصرف می‌کنند اما نمی‌دانند این آب چگونه تأمین می‌شود و چه فرآیندی این آب را به خانه‌هایشان می‌آورد. ارتقایی در این باره می‌گوید: «ما دو سامانه تأمین آب برای 8 میلیون جمعیت تهران از طریق آب‌های سطحی داریم. سامانه غرب و شرق که  سد لار دورترین نقطه سامانه تأمین آب شرق تهران است و بیش از 40 کیلومتر تونل و 12 کیلومتر خط لوله  آب را از سامانه شرق، به تهران می‌آورد. سد ماملو هم در سال 89 بهره‌برداری شد که با خط انتقال  40 کیلومتری و تصفیه خانه هفتم که امیدواریم در 6 ماهه اول سال‌جاری به بهره‌برداری برسد، 70 میلیون متر مکعب آب به تهران منتقل می‌کند. دور‌ترین نقطه سامانه غرب هم سد طالقان است و در کل از طریق این دوسامانه  یک میلیارد و  50میلیون متر مکعب آب در یک سال برای شهروندان تهرانی تأمین می‌شود و مردم باید بداننداین آب با مشکلات زیادی به تهران می‌آید. شبکه تهران بامشکلاتی رو به روست وما کمربند کامل آبرسانی نداریم به همین دلیل بردن آب از غرب که وضعیت بهتری دارد به شرق چندان امکانپذیر نیست، البته طرحی هست که حلقه کامل شود و اگر چنین شود می‌توانیم آب را منتقل کنیم، اما ظرفیت انتقال زیاد نخواهد بود.»

 تهرانی‌ها این آب را چگونه مصرف می‌کنند؟

 «به‌طور متوسط در هرشبانه روز3 میلیون متر مکعب آب مصرف می‌شود و 33 متر مکعب در ثانیه که در پیک مصرف به 40 متر مکعب هم می‌رسد و البته گاهی هم کاهش دارد.» وقت رفتن که می‌رسد پیکر خسته و خمیده دریاچه خیلی زود پشت کوه‌ها محو می‌شود، زود‌تر از روزهای پر آبی که انگار بالا می‌پرید و خود را تا آخرین لحظه‌ها بالا می‌کشید تا از بین تمام شکاف‌های بین کوه سرکی بکشد...