سلامت نیوز: بی شک امروزه دیگر نام دریاچه ارومیه برای هیچ ایرانی بیگانه نیست، دریاچه ارومیه دومین دریاچه آبی و شور دنیا در دیار آذربایجان، این شاید اولین جمله ای باشد که با آوردن نام آن در ذهن هر کسی تداعی می شود، در واقع وقتی اولین بار معلم درس جغرافیای دوره ی راهنمایی از دریاچه ارومیه به عنوان افتخار و ثروت طبیعی کشور یاد می کرد هیچ وقت تصور نمی شد روزی فرا خواهد رسید که از ارومیه با بغض و خاطره یاد کنیم.

دریاچه ارومیه دومین دریاچه شور دنیا با وسعت 5 هزار و 200 کیلومتر مربع مساحت، 140 کیلومتر طول و 55 کیلومتر پهنا،  تعریفی که برای بیان آن باید به تاریخ نگاه کرد دریاچه ای که امروزه به تجربه تلخ برای کشورمان تبدیل شده است.  بطوریکه دکتر کهرم مشاور رییس سازمان محیط زیست کشور می گوید: ما در حفظ این دریاچه به تجربه ای ماندگار و منفی برای کشورهای دیگر تبدیل شده ایم. او معتقد است: وقتی برای همایش آب های منابع طبیعی در ترکیه شرکت کرده بودم و زمانیکه دیدم رییس همایش تاکید می کند که باید از دریاچه ارومیه ایرانیان درس عبرت بزرگی بگیریم و ما اجازه نخواهیم داد دریاچه آرال این کشور سرنوشت ارومیه را پیدا کند، همان زمان احساس حقارت کردم وآرزو کردم ای کاش به عنوان یک ایرانی در این مراسم حضور نداشتم.

کارشناسان معتقدند: این دریاچه در خطر خشک شدن کامل قراردارد و طی ۱۳ سال گذشته حدود 6  متر از سطح آب آن کاهش یافته‌است. اگر روند خشکی دریاچه ارومیه به همین روال ادامه داشته باشد در آینده نزدیک از صفحه تاریخ محو می شود و اگر تمامی تلاش خود را برای احیای مجدد آن  بکار بگیریم برگشت به وضعیت گذشته امکان پذیر نخواهد شد و تنها می توانیم با اقدامات درست و کارشناسانه تا 10 سال دیگر از روند زوال آن جلوگیری کنیم.

در همین رابطه دکتر مسعود باقرزاده کریمی مسوول کمیته ارزیابی راهکارهای نجات دریاچه ارومیه، رقم ارتفاعی این دریاچه در وضعیت فعلی را  حدود 7/1270 کیلومتر مربع دانسته و می گوید: در حال حاضر رقم ارتفاعی دریاچه ارومیه حدود 7/1270 کیلو متر مربع است و این میزان نسبت به حداقل آبی که به عنوان نیاز اکولوژیکی دریاچه تعیین شده یعنی 1/ 1274 ،  نزدیک به 4 متر کمبودآب وجود دارد.

آب دریاچه تا 90 درصد و مساحت آن نیز تا 80 درصد کاهش یافته است

وی همچنین با تاکید بر اینکه امروزه بیش از 90 درصد آب و 80 درصد مساحت دریاچه ارومیه از بین رفته است افزود: متاسفانه در شرایط فعلی تنها 10 درصد از آب و کمتر از 20 درصد مساحت دریاچه ارومیه باقی مانده است. بطوریکه کارگروهها پیش بینی می کنند اگر بتوانیم با یک برنامه صحیح مدیریتی بیش از 40 درصد از مصارف آب بخش کشاورزی اطراف دریاچه ارومیه را کاهش دهیم شاید بتوان تا  12 سال آینده مساحت این دریاچه را به 3 هزار و 500 کیلو متر مربع که مقدار آن از مساحت اولیه خود هم کمتر است برسانیم.

شوری آب دو برابر و وضعیت زیست بوم این دریاچه بحرانی تر شده است

کاهش حجم آب دریاچه به‌معنای از دست رفتن مساحت دریاچه و تبدیل آن به شوره‌زار است. در حال حاضر، مساحت 550هزار هکتاری دریاچه به کمتر از 100هزار هکتار کاهش یافته؛ به‌عبارت دیگر، 450هزار هکتار از مساحت دریاچه تبدیل به شوره‌زار شده است. وضعیت شوری آب هم نگران کننده‌تر از آن چیزی است که پیش از این تصور می‌شد. باقرزاده می‌گوید شوری آب که در شرایط عادی بین 185تا 200گرم در لیتر نوسان داشت اکنون به 400گرم افزایش یافته و به حالت فوق‌اشباع رسیده است. بنا به بررسی‌های صورت گرفته سطح تراز آب دریاچه ارومیه که در شرایط معمولی از سطح آب‌های آزاد 1275سانتی‌متر بوده به 40/1270سانتی‌متر کاهش یافته‌است. به‌عبارت دیگر، ترازسطح آب دریاچه از متوسط بلندمدت، 4متر و 60سانتی‌متر پایین‌تر رفته است؛ این کاهش بیش از هرچیز نشان‌دهنده وضعیت بحرانی این زیست‌بوم آبی است

تخریب های فعلی ارومیه بصورت یک روند اتفاق افتاده

کارشناسان می گویند: همزمان با شروع خشکسالی های اصلی منطقه در سال 1379، روند خشکیدن دریاچه ارومیه نیز آغاز شد اگر چه در گذشته نیز این دریاچه در معرض خشکسالی های متعدد قرار گرفت، اما از این سال تا کنون روند کاهشی آب دریاچه به روال عادی و سابق خود برنگشت و تا کنون ادامه پیدا کرد، باقرزاده در همین رابطه می گوید: تخریب ها فعلی آب دریاچه ارومیه اتفاقی نبوده بلکه بصورت یک روند صورت گرفته است اما عمده مشکلات این دریاچه در سه دهه ی گذشته اتفاق افتاده است و امروزه نیز این مشکلات روز به روز افزایش یافته است.

انتقال آب از نقاط دیگر به دریاچه طرحی است که همچنان عقیم مانده

انتقال آب از نقاط دیگر به ویژه رود ارس، یکی از طرح‌هایی است که امروزه برای نجات دریاچه ارومیه عنوان می شود. نادر قاضی‌پورنماینده ارومیه در مجلس شورای اسلامی تنها راه نجات این دریاچه را در انتقال آب به درون آن می بیند این درحالی است که کارشناسان با چنین راهکارهایی مخالف هستند، دکتر باقرزاده فعالیت‌های انسانی و دخالت‌های غیرمسئولانه در حوضه آبخیز این دریاچه یعنی توسعه بی رویه کشاورزی و سد سازی ها را عامل اصلی تخریب دریاچه ارومیه عنوان می کند و می گوید:  به نظر من منابع آبی داخل حوزه دریاچه ارومیه برای حفاظت آن و به تعادل رساندن وضعیت اکولوژیکی دریاچه کفایت می کند و اساسا مخالف هستم از مناطق و حوزه های دیگری به داخل دریاچه انتقال آبی صورت بگیرد، انتقال دادن  آب به داخل دریاچه همانند این است که بخواهیم به یک بیمار سرطان خون خون تزریق کنیم در حالی که ما باید خود بیماری را درمان کنیم و با تزریق آب نیز نمی شود دریاچه ارومیه را نجات داد.

راهکارهای کوتاه مدت و بلند مدت نجات دریاچه

این معاون امور تالاب ها، دفتر زیستگاهها و مناطق سازمان حفاظت محیط زیست راه نجات دریاچه ارومیه را در دو راهکار کوتاه مدت و بلند مدت عنوان می کند و می افزاید:  متوقف کردن پروژه های سد سازی، تعیین و تکلیف حفر چاه های غیر مجاز در اطراف دریاچه، اصلاح مسیر رودخانه ها برای تسهیل جریان آب به سمت دریاچه و تهیه نقشه های دقیق مناطق که مردم کشاورزی خود را بیش از وضع فعلی، گسترش ندهند از جمله راهکار کوتاه مدت و تمرکز به سمت کاهش منابع مصرف آب با تغییر رویکردها در بلند مدت، کاهش وابستگی مردم به کشاورزی  با ایجاد مشاغل غیر کشاروزی و در نهایت بالا بردن میزان بهره ورزی کشاروزی بطوریکه تولیدات کشاورزی به مصرف آب زیاد نیاز نداشته باشد از جمله راهکارهای بلند مدت نجات و احیای مجدد این دریاچه است.

امید به نجات دریاچه ارومیه تا 12 سال دیگر

بنابراعتقاد این کارشناس محیط زیست، اگر اقدامات کوتاه مدت نجات دریاچه ارومیه اعمال شود می توانیم تا 12 سال دیگر به 1500 کیلومتر مربع از آب دریاچه ارومیه برسیم و اگر این اقدات صورت نگیرد دریاچه ارومیه عمرش زودتر تمام خواهد شد اگر چه در حال حاضر این دریاچه، یک دریاچه مرده به حساب می آید چون در داخل آب دریاچه هیچ موجود زنده ای وجود ندارد .

درحالی‌که مسوول کمیته ارزیابی راهکارهای نجات دریاچه ارومیه می‌گوید چند هفته پیش نظرات کارشناسی احیای این دریاچه به دولت ارائه شده است بازار اظهارات غیرعلمی درباره احیای دریاچه همچنان داغ است، اظهاراتی که می‌تواند روند احیا را با مشکل مواجه سازد تا آنجا که برخی مسئولان و کارشناسان محیط‌زیست در واکنش به این اظهارات می‌گویند اجازه بدهید روند احیای ارومیه با آرامش و بدون حاشیه طی شود.

ترجیحات محلی معضل دریاچه ارومیه، ترجیحات ملی و کارشناسانه را عقیم می کند

باقرزاده در ادامه با تاکید بر اینکه دریاچه ارومیه امروزه بیش از اینکه از معضل طبیعی رنج ببرد از مشکل اجتماعی و سیاسی آسیب پذیر است اظهار می کند:  همانطور که اشاره کردم گسترش سدسازی در این دریاچه عامل اصلی نابودی آن تبدیل شده است امروزه ما شاهد هستیم این سدها با وجود هزینه های گزافی که ساخته شد هیچ کاربردی غیر از نابودی دریاچه حاصل نداشت و تمامی کارشناسان با همدیگر هم نظر هستند که سدسازی ها باید متوقف و سدهای ساخته شده نیز باید تخریب شود، این در حالی است که بین مسوولان محلی، نمایند های استان و سایر افراد مسوول همکاری لازم در این زمینه صورت نمی گیرد آنها در کلام هم نظر هستند که مشکل دریاچه ارومیه را رفع کنند اما در مسیر یافتن یافتن راهکارهای احیای دریاچه و تعیین اولویت ها مشاهده می کنیم مخالفت ها بسیار زیاد است و برخی مواقع ترجیح های محلی ترجیح های ملی را کنار می زند در نتیجه برخی افراد بخصوص نماینده ها به دلیل حفظ موقعیت خود ترجیح می دهند رضایت مردم محلی را با حفظ چاه های کشاورزی که غیرقانونی و اصولی ساخته شده است و همچنین جلوگیری از تخریب سدهای ساخته شده جلب کنند. بطوریکه وقتی موافقت تخریب سدهای ساخته شده از سوی وزارت نیرو را کسب می کنیم آنها وزیر نیرو را استیضاح یا به محلس احضار می کنند. بنابراین کمتر به راه حل کارشناسی اعتقاد دارند و باید گفت این ترجیح های محلی به ترجیح های ملی، می تواند خطرناک باشد. ترجیحات محلی متاسفانه از آگاهی های کمتر مردم از مشکلات دریاچه ارومیه نشات می گیرد. بنابراین مهم ترین قدم برای این مشکل آگاه کردن مردم و همه ی ذی نفعان تصمیم گیران و مسوولان در خصوص آموزش و لزوم حفظ دریاچه است. بطور کلی باید گفت اگر همدلی و عزم ملی در این زمینه وجود نداشته باشد وضعیت دریاچه ارومیه وخیم تر و غیرقابل جبران خواهد شد.

عزم جدی دولت برای حل معضل دریاچه ارومیه

مسعود باقرزاده کریمی که بیش از 15سال است در حوزه تالاب‌ها به‌ویژه دریاچه ارومیه پژوهش می کند معتقد است: خوشبختانه در حال حاضر هم دولت به حل معضل دریاچه ارومیه مصمم است و هم تلاش‌های 400کارشناسی که در کارگروه‌های مختلف ستاد احیای دریاچه ارومیه مشغول پژوهش هستند به نتایج خوبی منجر شده است. حاصل این تلاش‌ها دستیابی به اقدامات واضح و رویکردهای شفافی است که به کارگیری آنها می‌تواند روند احیا را تسهیل کند. اما اینکه برخی تغییر کاربری دریاچه را توصیه می‌کنند یا می‌گویندکه دریاچه را باید رها کرد نظراتی است که مبنای علمی و فنی ندارد و تنها به معضلات موجود دامن می‌زند. در حال حاضر وضعیت ارومیه روشن‌تر شده و به راهکارهای محکم‌تری دست یافته‌ایم که از وجاهت علمی و فنی برخوردار است و قابلیت اجرایی هم دارد به شرط آنکه کسانی که در این حوضه تخصص ندارند صرفا به‌دلیل داشتن عنوان یا جایگاه دانشگاهی طرح‌های غیرعلمی پیشنهاد نکنند و روند احیا را با مشکل مواجه نسازند.

آیا دریاچه ارومیه سرنوشت هامون را پیدا می کند؟

دکتر اسماعیل کهرم مشاور رییس سازمان محیط زیست کشور با تاکید بر اینکه نباید اجازه داد دریاچه ارومیه به سرنوشت دریاچه هامون مبتلا شود می گوید: روزی که دریاچه هامون بزرگ در زابل سیستان و بلوچستان زنده بود مردم این سرزمین در نعمت، فراوانی، رفاه، شادی، امید و بهشت مادی زندگی می کردند هیچگاه وضعیت زابل بدون هامون برای کسی تصور نمی شد از زمانی که این دریاچه مرد، در واقع سرزمین زابل نیز مرد و مردم آن بی رمق و ناتوان شدند، حال نباید دست روی دست بگذاریم و اجازه دهیم دریاچه ارومیه سرنوشت هامون را پیدا کند در واقع مرگ این دریاچه به معنای مرگ 120 جزیره، 142 گونه جانوری و بطور کلی از بین رفتن پایداری و امنیت مردم این منطقه و مواجه با سونامی نمک و گرد و خاک.

تنها برای یک سوم آب های کشور برنامه ریزی شده

کارشناسان ایران را در ردیف کشورهای خشک و نیمه خشک قرار می دهند و معتقد هستند: کشور ما حدود یک سوم آب دیگر کشورهای جهان را دریافت می کند بطوریکه کشورهای معتدل و مرطوب دنیا بطور متوسط حدود 850 میلی متر آب دریافت می کنند این در حالی است که ایران سالیانه تنها 250 میلی متر، آن هم در وضعیتی که خشکسالی نباشد بارندگی دریافت می کند. دکتر کهرم که استاد محیط زیست دانشگاه تهران است در این زمینه می گوید: با وجود اینکه کشور ما از نظر میزان دریافتی آب در وضعیت بسیار وخیم تری قرار دارد تنها برای یک سوم آب های آن برنامه ریزی و مدیریت اعمال می شود این در حالی است که باید آب در ایران حکم طلا را داشته باشد و نه تنها اجازه ندهیم دریاچه ای از بین رود بلکه باید با مدیریت صحیح از منابع آبی کشورمان بیشترین محافظت را داشته باشیم، مثلا حوزه دریاچه ارومیه حدود 7 میلیارد متر مکعب در سال آب دارد اما به جای حفاظت از آن،  با اقدامات غیرقانونی و غیرکارشناسانه زمین های کشاورزی را از 350 به 750 هکتار،  تعداد سدها را به 40 و با حفر 500 حلقه چاه غیرقانونی تعداد آن را به 870 چاه رساندیم آن وقت با این وضعیت انتظار داریم دریاچه ارومیه خشک نشود.

وی همچنین بارش شن، ماسه و انواع ریزگردها را از جمله تبعات از بین رفتن دریاچه ارومیه عنوان می کند و می افزاید: زمانی که دریاچه هامون هنوز زنده و پابرجا بود بادهای آن منطقه، رطوبت را از دریا گرفته و بصورت باران بر روی شهر زابل می بارید و آن زمان زابلی مرفه، زیبا و با نعمت فراوان داشتیم، اما امروزه که این دریاچه خشک شده به جای آب و رطوبت، شن، ماسه و انواع دیگری از ریزگردها به سر مردم این منطقه می‌وزد، بنابراین اگر دریاچه ارومیه نیز به این روال تخریبی پیش برود باید منتظر وقوع سونامی ریزگردها بر سر مردم منطقه و شهرهای اطراف آن باشیم. ش

این کارشناس محیط زیست در پایان تاکید می کند: من همچنان برای نجات دریاچه ارومیه امیدوار هستم به شرطی که در این زمینه عزم و همکاری ملی و محلی وجود داشته باشد و مسوولان منفعت های شخصی و فردی را به نظرات کارشناسان و صاحب نظرات اعمال نکنند و دولت نیز همانطور که در ابتدای آغاز به کار خود حل معضل این دریاچه را در اولویت برنامه خود قرار داده و در این زمینه خودش را مصمم نشان داد برنامه های خود را اجرایی کند. مشکل دریاچه ارومیه حل شدنی است.

منبع:شفقنا زندگی