سلامت نیوز: خشكسالی در گوشه و كنار سرزمین ایران ریشه دوانده، قحطی آب های رو زمینی، مردم را به سوی استفاده از آب های زیرزمینی كشانده كه مایحتاج زندگی شان را كفاف نمی دهد.
كشاورزی دیگر در این كشور رنگ و بوی دیگری گرفته، در چهارگوشه كشور، نگاه ها به سمت تغییر شیوه كشاورزی رفته و دیگر نمی توان به راحتی محصولاتی را كاشت كه نیاز به آب فراوان دارند اما كسی گمان نمی كرد خشكسالی را بتوان به فرونشست زمین آن هم در سرزمین نه چندان پرآب فارس، ربط داد. زمین خشك شده و آب ها به قعر چاه ها رفته اند، مردم از همان چند قطره آب نمی توانند بگذرند، آنقدر آب های زیرزمینی مصرف شده كه زمین در نزدیكی نقش رستم و تخت جمشید، دو بنای چند هزار ساله ایرانی، نشست كرده است.
كارشناسان محیط زیست و محیط طبیعی بارها به مسوولان هشدار داده اند كه ایران با مشكلات جدی آب روبه رو خواهد شد، مشكلاتی كه خود مسوولان هم به قریب الوقوع بودن آن واقفند، سرپرست پایگاه جهانی تخت جمشید اما این نشست را اتفاقی جدید نمی داند و آن را مربوط به كل دشت می داند.
مسعود رضایی منفرد در گفت وگو با «اعتماد»، خشكسالی های سال های 86 و 87 را عامل این امر می داند و می گوید: «این نشست در كل دشت است و بیشتر به خاطر خشكسالی های اخیر است كه در سال 86 و 87 تشكیل شد. در آن سال ها خشكسالی شدید داشتیم و استان با بیش از 30 درصد كاهش بارندگی مواجه شد. از همان زمان، حفر چاه های عمیق و نیمه عمیق و برداشت بیش از حد از آنها اتفاق افتاد كه بر پایین رفتن سطح آب های زیرزمینی تاثیرگذار بود.
رضایی به قراردادی كه با واحد زمین شناسی دانشگاه شیراز در این خصوص بسته شده بود، اشاره كرد و افزود: «سال 89 قراردادی با واحد زمین شناسی دانشگاه شیراز بستیم، بر اساس اظهارات كارشناسان این دانشگاه اعلام شد نزدیك 20 متر از آب های زیرزمینی پایین رفته و زمین نشست كرده و این اتفاق خطر ناك است.»
او به راهكارهای حل این بحران اشاره كرد و گفت: «راهكار این واقعه این است كه سازمان آب مجوز حفر چاه ندهد و با چاه های غیرمجاز برخورد كند، درواقع نوعی بازنگری در مجوزهایی كه می دهند داشته باشد. همچنین با نصب كنتور روی چاه مانع از استفاده بیش از حد از آب زیرزمینی شود اما سازمان جهادكشاورزی هم می تواند با تغییر الگوی كشت در منطقه و تبدیل محصولات پرمصرف به كم مصرف از لحاظ میزان آب، تعادلی در مصرف آب ایجاد كند. محصولاتی چون گندم، جو، برنج و چغندر، محصولاتی اند كه در منطقه كاشته می شوند و می توان آنهایی را كه پرمصرف هستند از زمین های كشاورزی حذف كنند تا به استفاده بیش از حد آب منجر نشود».
رضایی منفرد كه خود در رشته مدیریتند بحران در حوزه میراث فرهنگی تحصیل كرده، ورود ستاد مدیریت بحران را به این جریان لازم می داند و می گوید: «ستاد مدیریت بحران باید به این اتفاق ورود كند چراكه این ترك ها و نشست های زمین در سال 91 اتفاق افتاده و از آن زمان با این قضیه دست به گریبان هستیم، ستاد با برنامه ریزی ای كه می كند می تواند سازمان های مربوطه را وارد كند و هركدام به نحوی كه در حیطه وظایف شان است، از پیشرفت این اتفاق جلوگیری كنند. ما گزارش دانشگاه شیراز را كه مدون و مستدل بود، به ستاد بحران و استانداری دادیم كه در حال پیگیری توسط این دو ارگان است.»
ترك ها در نقش رستم جدی ترند
اما اوضاع نشست زمین در نقش رستم نسبت به تخت جمشید، اوضاع بدتری است، به گفته رضایی، ترك های زمین از جلوی نقش ها در نقش رستم رد شده و بیشتر از تخت جمشید، اثر را تهدید می كند. او در خصوص اقدامات انجام شده پایگاه جهانی برای ممانعت از پیشرفت این ترك ها در نقش رستم می گوید: «آنچه مشخص است این است كه ترك ها در تخت جمشید در فاصله 700 متری در بوستان پردیس اتفاق افتاده اما در نقش رستم در فاصله نزدیك تری رخ داده است. خاك های موجود در نقش رستم، خاك های دست ریز است كه باعث شده نگرانی برای آن به وجود بیاید اما با روش های مختلف، سعی در تثبیت خاك كردیم و خاك دست ریزی كه در نقش رستم است را با مصالح مختلف پر كردیم تا در واقع به نوعی آن را تثبیت كرده باشیم. بعد از این تثبیت، شاهد نشست نبودیم اگرچه اگر سیاست درستی را در پیش نگیریم، این خطر ممكن است بازهم اتفاق بیفتد و با تشدید خشكسالی، بدتر هم بشود.»
او به پلمب چاه های حفر شده در تخت جمشید اشاره می كند و می گوید: «نخستین كاری كه كردیم این بود كه چاه های حفرشده در تخت جمشید را كه از آن استفاده می شد، پلمب كردیم و به اداره آب اجازه حفر چاه در منطقه یی دیگر را دادیم. از اصولی ترین كارها این است كه مجوز چاه ها كم شود و برخی شان هم مسدود شوند.
اما خطر فروریختن زمین و به آن تبع بنا در تخت جمشید، به خاطر پی بنا كه در كوه قرار گرفته، از نگاه این مدیر میراثی، بعید است، اما نه بعیدی كه در درازمدت هم رخ ندهد. رضایی معتقد است: «در حال حاضر خطر فرونشست در تخت جمشید وجود ندارد، اما اگر نهادهای مرتبط وارد عمل نشوند، احتمال خطر برای آن در درازمدت وجود دارد.»
اما از نگاه او، مهم ترین اتفاق تحت تاثیر ترك ها و نشست زمین، فعال كردن گسل هاست، گسل هایی كه اگر فعال شوند شاید اثری از بناهای پادشاهان ایرانی بر زمین نماند. گسل هایی كه به خاطر نشست زمین آن هم به خاطر استفاده از آب های در دل زمین، آن هم به خاطر خشكسالی و روی آوردن آدم ها از سر اجبار به این سفره های زیرزمینی رخ دهد.
احتمال رخ دادن آب فروچاله با ادامه حفر چاه
اما پروفسور عزت الله رییسی، پژوهشگر، زمین شناس و عضو هیات علمی دانشگاه شیراز در این خصوص به مهر گفته بود: «این پدیده طی سال های 1386 تا 1388 در منطقه نقش رستم تا روستای شول اتفاق افتاد. اثرات نشست در امتداد كوه حسین از نقش رستم تا روستای شول مشخص است و مقدار نشست بین دو تا 30 سانتی متر تغییر می كند.»
رییسی به میزان افت آب های زیرزمینی اشاره كرد و افزود: افت شدید سطح آب زیرزمینی (حدود 10 تا 15 متر)، بروز خشكسالی شدید طی این سال ها و همچنین مساعد بودن آبخوان برای نشست (وجود لایه های ریزدانه رسی) موجب شد تا نشست حاصله در محوطه نقش رستم، بعضی منازل مسكونی در روستای شول خود را به صورت ترك خوردگی دیوارها و حتی جابه جایی سقف بعضی از آنها نشان دهد و مردم محلی را همواره دچار وحشت و اضطراب كند.
وی ادامه داد: طی سال های مذكور در محدوده تخت جمشید نشستی رخ نداد، اما افت سطح آب زیرزمینی بالاخره اثر خود را در سال 1391 نشان داد به طوری كه در فاصله 200 متری از صفه اصلی تخت جمشید شكافی موازی با صفه به طول 150 تا 200 متر، عرض یك متر و عمق حداكثر یك متر نمایان شد و محدوده تخت جمشید نیز پدیده نشست زمین را تجربه كرد.
پروفسور رییسی در خصوص راهكارهای مقابله با این پدیده اظهار داشت: پیشنهاد می شود اولابرداشت از چاه های پمپاژ در محدوده حریم تخت جمشید و نقش رستم محدود شود به طوری كه افت سطح آب زیرزمینی متوقف شود. ثانیا در صفه تخت جمشید نقاط برداشت ارتفاعی و مختصاتی به صورت یك شبكه دقیق ژئودتیك (Geodetic Survey) نصب شده و نشست زمین پایش شود.
به اعتقاد این كارشناس زمین شناسی، به علت وجود آهك در زیر آبرفت، چنانچه چاه های برداشت آب تا مرز این دو سازند یا پایین تر از آن حفر شوند، در اثر برداشت طولانی مدت آب احتمال رخداد آبفروچاله نیز وجود دارد كه می تواند خطر احتمالی دیگری برای تخت جمشید و نقش رستم در آینده باشد.
نظر شما