سلامت نیوز: زلزله تهدیدی قدیمی و همیشگی برای پایتخت محسوب می شود؛ در این میان مکان یابی حاصل از تجربه چند صد ساله مردم ساکن تهران که منجر به تشکیل محدوده ارگ قدیم شهر شده بسیار قابل اعتمادتر از مکان‌یابی سال‌های کنونی در گسترش و احداث شهرک‌های حاشیه‌ای شهر است اما در این محدوده ها نیز اكثر ساختمانها قدیمی است و جز بافت فرسوده محسوب می‌شوند.

حتی تصورش هم ترسناك است... نفس هایی كه به سختی كشیده می شود، دست و پایی كه زیر سنگینی آوار قادر به تكان دادنش نیستی، فكر آنكه كدام یك از عزیزانت هنوز نفس می كشد و زمان، زمانی كه انگار خشكش زده و سنگینی اش وزن آوارها را بیشتر می كند. حتی تصورش هم ترسناك است كه زلزله ای پایتخت را بلرزاند و زنده زیر آوار بمانی چون با وسعت و جمعیت شهر تهران شاید آوار برداری ماه ها زمان ببرد. در حالیكه پس از وقوع زلزله احتمال حوادث دیگر مانند نشست زمین، تركیدگی لوله های گاز ، آب و... نیز وجود دارد و این بدان معناست كه بحران گسترده خواهد شد و مدیریت چنین بحرانی به سختی امكان پذیر  است.

زلزله كابوس بسیاری از شهروندان تهرانی است. كابوسی كه اگر به واقعیت بدل شود حداقل 14 هزار هكتار از بافت شهری را كه ناپایدار است به خاك می كشد.

کدام محله های پایتخت در برابر زلزله مقاومند؟

با وجود سه گسل اصلی شمال، شرق و گسل ری در جنوب کمتر قسمتی از پایتخت را می‌توان یافت که در فاصله‌ای مناسب از این سه گسل باشد. گسل شمال تهران از لشکرک و سوهانک شروع می شود و تا فرحزاد و حصارک و از آنجا به سوی غرب امتداد می‌یابد. این گسل در مسیر خود، نیاوران، تجریش، زعفرانیه، الهیه و فرمانیه را در بر می‌گیرد.

گسل ری درجنوب تهران نیز که در صورت فعالیت پرتلفات‌ترین گسل کشور است از جاده خاوران شروع و با گذر از دولت آباد و حرکت روی جاده کمربندی تهران در حد نصاب کوره‌های آجرپزی چهار دانگه پایان می‌یابد. گسل شرق نیز که توانایی قوی ترین زلزله را داراست از شرق به تهران وارد شده و با گذر از اراضی سرخه حصار و حرکت روی بزرگراه شهید بابایی تا مجیدیه و سید خندان امتداد می‌یابد. جالب اینجاست که اکثر حریم‌های انتقال نیروی شهر تهران نیز روی همین گسل‌های زلزله واقع شده است.

در این میان تک گسل ملاصدرا هم که از خیابان شریعتی تا شهرک غرب انتقال یافته، محلات ونک، میرداماد، سعادت آباد و شهرک غرب را نا ایمن ساخته است.

از محلات به نسبت امن تر شهر تهران می‌توان به راه آهن، محور نواب، محور خیابان انقلاب و آزادی، هفت چنار به علاوه ارگ قدیم تهران اشاره کرد. ارگ قدیم تهران حد فاصل خیابان شوش، هفده شهریور، انقلاب و کارگر جنوبی را شامل می‌شود که بازار تهران، خیابان مولوی، میدان بهارستان، میدان امام خمینی، محله امیریه و خیابان جمهوری اسلامی را شامل می‌شود.

به نظر می‌رسد که مکان یابی حاصل از تجربه چند صد ساله مردم ساکن تهران که منجر به تشکیل محدوده ارگ قدیم شهر شده، بسیار قابل اعتمادتر از مکان‌یابی سال‌های کنونی در گسترش و احداث شهرک‌های حاشیه‌ای شهر تهران است اما مشكل اصلی این است كه در این محدوده ها نیز اكثر ساختمان ها قدیمی است و جز بافت های فرسوده محسوب می شوند.

70 درصد بافتهای فرسوده در نیمه جنوبی شهر

وجود 14 هزار هكتار بافت های فرسوده از یكسو و گسل های متعدد در شهر از سوی دیگر سبب شده كه پایتخت كشورمان به شهری ناایمن در برابر زلزله تبدیل شود. شهری كه مانند گویی شیشه ای با كوچكترین لغزشی می تواند بشكند و نتیجه اش مرگ میلیون ها انسان باشد. با وجود آنكه زلزله بم موجی از ترس و اضطراب برای مسئولان و شهروندان تهرانی ایجاد كرد و آنها را مدتی به فكر فرو برد كه چاره ای برای این معضل بیاندیشند اما كم كم از یادها رفت و حداقل اقداماتی كه می توان برای مقابله با زلزله انجام داد نیز آن طور كه باید و شاید دنبال نشد.

نوسازی بافت های فرسوده و مقاوم سازی ساختمان ها و سازه های شهری از ابتدایی ترین اقداماتی است كه می توان در شهر تهران برای جلوگیری از خسارات و تلفات سنگین هنگام وقوع زلزله انجام داد اما روند نوسازی این بافت ها آن طور كه انتظار می رود از سرعت مناسب برخوردار نبوده و حتی بسیاری از ساختمان های جدید نیز از استقامت و استانداردهای پایداری در برابر زلزله برخوردار نیستند.

به گفته مدیر عامل سازمان نوسازی شهر تهران تنها 30 درصد از بافتهای فرسوده شهر طی حدود 10 سال اخیر نوسازی شده است، این درحالیست كه  3 هزار و 268 هكتار بافت فرسوده با 3 شاخص نفوذ ناپذیری(بلوكهایی كه بیش از 50 درصد معابر آن عرض كمتر از 6 متر دارند) ، ناپایداری(بلوك‌هایی كه بیش از 50 درصد بناهای آن ناپایدار و فاقد سیستم سازه است)  و ریزدانه بودن (بلوك‌هایی كه بیش از 50 درصد پلاك‌های آنها مساحت كمتر از 200 متر مربع دارند) در شهر وجود دارد و چنانچه تنها شاخص ناپایداری را برای بافتهای فرسوده مد نظر قرار دهیم حدود 14 هزار هكتار از بافتهای شهر تهران فرسوده محسوب می شوند .

متاسفانه در حالی كه یكی از خطرناكترین گسل های شهر گسل ری است، 70 درصد بافتهای فرسوده نیز در نیمه جنوبی شهر واقع شده است چنانچه منطقه 15 از نظر میزان بافتهای فرسوده چالش دار ترین منطقه تهران محسوب می شود و پس از این منطقه به ترتیب مناطق 12،17،10 قرار دارند. این در حالیست كه در بافت های فرسوده شهر، اكثر مدارس و مراكز درمانی هم  فرسوده اند و در برابر زلزله مقاوم نیستند.

پیش‌بینی وضعیت پایتخت پس از زلزله

به طور حتم در صورت وقوع زلزله در تهران بسیاری از ساختمان ها به طور كامل تخریب و یا خسارت اساسی خواهند دید، این در حالیست كه خسارات ناشی از زلزله تنها به تخریب ساختمانها منتهی نمی شود چرا كه متاسفانه شهر تهران با مشكلاتی مانند مقاوم نبودن تاسیسات آب، برق، گاز ، تلفن و شبكه فاضلاب در مقابل زلزله مواجه است و حوادث پس از وقوع زلزله می تواند وضعیت را بحرانی تر كند.

همچنین یكی از نگرانی هایی كه در خصوص زلزله تهران وجود دارد مدت زمان آوار برداری است. چون در پایتخت با چنین وسعت و جمعیتی و به وی‍ژه با وجود برخی بافت های نفوذ ناپذیر آواربرداری بسیار زمان بر است و در چنین شرایطی مشكلات عدیده دیگری به وجود می آید.

در این میان در موضوع نوسازی بافتهای فرسوده مهمترین اصل مشاركت و همكاری شهروندان باشد اما در موضوع مدیریت بحران پس از وقوع زلزله بیش از هر چیز آمادگی و هماهنگی دستگاههای ذی ربط اهمیت دارد تا بتوان خسارات ناشی از زلزله را به حداقل رساند.

احمد صادقی رئیس سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران در این باره می گوید: آمادگی در برابر زلزله احتمالی تهران بسیار كم است و میانگین آمادگی دستگاه های ذی ربط برای  مدیریت بحران پس از زلزله قابل قبول نیست و نیازمند توجه و هماهنگی بیشتر در این خصوص هستیم.
مدیریت بحران در صورت بروز زلزله در تهران موضوعی نیست كه توسط یك سازمان انجام و پیگیری شود و وسعت حادثه احتمالی به حدی است كه مدیریت آن از توان و امكانات یك شهر و استان خارج است و نیاز به مدیریتی در سطح ملی دارد.

به گفته وی، با برنامه ریزی درست می توان برای مدیریت تمامی اثرات زلزله برنامه ریزی كرد و با توجه به اینكه در كشور ما مشاركت های مردمی حرف اول را می زند با آگاه سازی و آماده كردن افكار عمومی می توان به مدیریت بهتر چنین بحرانی كمك كرد.

اگرچه طی سال های اخیر اقداماتی كه برای مدیریت بحران پس از زلزله در كشور صورت گرفته خوب بوده و قابل مقایسه با قبل نیست اما هنوز هماهنگی ها و اقدامات انجام شده در حد قابل قبول نیست.
این تصور كه با وقوع زلزله تمام تهران با خاك یكسان می شود تصور درستی نیست چون ممكن است تمامی گسل ها با هم فعال نشوند اما در هر حال وقوع زلزله در تهران در هر مقیاسی تبعات سنگین به دنبال خواهد داشت.

به گفته رئیس سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران، این سازمان زلزله را به صورت یك بسته كامل بررسی کرده و مطالعات كاملی در این باره انجام شده است و تمام مخاطرات پس از آن به طور دقیق مشخص شده است. در این میان دستگاه های مختلف نیز دستورالعمل هایی را در خصوص زلزله در دستور كار دارند اما متاسفانه حساسیت و توجه به موضوع زلزله آن طور كه باید و شاید میان مسئولان و شهروندان وجود ندارد و پیش از هر چیز باید عزم ملی برای مقابله به زلزله در كشور ایجاد شود.

در حالیكه همه می دانند زلزله در تهران می تواند تبدیل به یك فاجعه شود و جان میلیون ها نفر را بگیرد اما آن طور كه باید و شاید شهر برای مقابله با این حادثه آماده نشده است و نه تنها بافت های مسكونی كه بسیاری از مدارس و مراكز درمانی نیز در مقابله زلزله به زانو در خواهند آمد.