سلامت نیوز: زندگی اینجا در جریان است، اما به شیوه خودش. نگاهم جلب زنان سیاهپوشی می شود كه در گوشه گوشه خیابان ایستاده اند. اگر ماشینی جلوی پایشان ترمز كند بی درنگ سوار می شوند. مردان معتادی در كنار دیوار خانه ها نشسته اند، سرشان گرم نشئگی است. اعتیاد اینجا سن و سال ندارد.

نوجوانان 15 ساله تا پیرمردهایی كه به سختی توان راه رفتن دارند. دیوار خانه ها از دود سیاه است. سیاهه به جامانده از دود شدن هستی آدم ها با شیشه، كراك و كریستال
    ایستگاه های آب آشامیدنی تنها نشانی است كه از كمك های سازمان ملل در این منطقه می توان دید. این مخازن هم خیلی وقت است خالی از آب هستند و سوداگران ضایعات به شیرهای فلزی این ایستگاه ها هم رحم نكرده اند. علاوه بر این سازمان ملل در این ناحیه چندین كمپ دارد. كمپ هایی برای پیشگیری از ایدز كه سرنگ رایگان را میان معتادان و زنان آسیب دیده توزیع می كنند و محل هایی برای خواب شبانه بی خانمان ها هستند
     حوالی ساعت 9 شب. انتهای جنوبی خیابان آزادی. مقابل استانداری سیستان و بلوچستان. اینجا محل قرارم با نبی براهویی است. او خبرنگار و مسوول تشكلی غیردولتی است كه سال هاست سعی می كنند، گوشه یی از لكه های بدبختی را از روی تن حاشیه شهر زاهدان پاك كنند. امشب قرار است به دیدن روی دیگر شب در شیرآباد برویم.
   
    شیرآباد شمال شهری متفاوت
    شیرآباد منطقه یی حاشیه نشین در انتهای شمالی بلواری است كه جنوبش به استانداری سیستان و بلوچستان ختم می شود. لغت حاشیه در فرهنگ شهرنشینی تداعی گر خیلی چیزهاست: فقر، فساد، اعتیاد، بی سرپناهی و... كه همه در زیر چتر بزرگ فراموشی جای گرفته اند. برای مردم شهر زاهدان، این منطقه آن هم در این ساعت از شب منطقه یی ممنوعه است اما شیرآباد را با تمام ابعادش فقط در شب می توان دید.
    رسیده ایم به میدان كارگر در انتهای بلوار آزادی. ماشین ها به این میدان كه می رسند یا به بلوار سمت راستی می پیچند یا راهنمای چپ می زنند و دور می زنند. مسیر مستقیم انتهای شهر است.
    وارد شیرآباد می شویم. زندگی اینجا در جریان است، اما به شیوه خودش. نگاهم جلب زنان سیاهپوشی می شود كه در گوشه گوشه خیابان ایستاده اند. اگر ماشینی جلوی پایشان ترمز كند بی درنگ سوار می شوند. مردان معتادی در كنار دیوار خانه ها نشسته اند، سرشان گرم نشئگی است. اعتیاد اینجا سن و سال ندارد. نوجوانان 15 ساله تا پیرمردهایی كه به سختی توان راه رفتن دارند. دیوار خانه ها از دود سیاه است. سیاهه به جامانده از دود شدن هستی آدم ها با شیشه، كراك و كریستال. خیابان اصلی تا جایی آسفالت است: به كمك سازمان ملل.
   
    سوداگران زباله و مواد
    شیرآباد و آلونك هایش، فقط حاشیه شهر نیست. پناهگاه تمام از همه جا رانده های این شهر است. تمام گدایان، خرده دزدها، زنان آسیب دیده، معتادان و بی پناهان.
    تجارت شیرآباد مواد مخدر است و زباله. نان خشك، كاغذ و پلاستیك كهنه می دهی، از شیره و تریاك تا كریستال و شیشه و هرچه از مواد بخواهی تحویل می گیری. مغازه های خرید و فروش ضایعات ،شبانه روزی باز هستند. تعدادشان از هر مغازه یی بیشتر است. دریایی از زباله و ضایعات در شیرآباد است و معتادان زباله ها را از سرتاسر شهر جمع و اینجا دقیق تر از شهرداری تفكیك می كنند. ساعاتی از شب گذشته خرید و فروش مواد و زباله در جریان است و لحظه به لحظه به مشتریانی كه در گوشه كنار خیابان به دنبال فروشنده هستند ، افزوده می شود.
    زنان و مردان ژنده پوشی كه سهم روزانه شان از زندگی را می خرند و برای دود كردنش راهی گوشه یی از خرابه های شیرآباد می شوند. چشمم به خودروی گران قیمتی می افتد كه در كنار یكی از مغازه ها پارك كرده است و راننده آراسته اش در حال بده بستان با صاحب مغازه است. براهویی می گوید: آدم های درست و حسابی، شب ها برای خرید مواد می آیند تا شناخته نشوند، می گوید بعضی هاشان هم همین جا مصرف می كنند.
    هرچه در خیابان پیش می رویم نور چراغ های برق كمتر می شود و سیم های برق دزدی خانه ها بیشتر خودنمایی می كند. خانه هایی كه بیشتر شبیه سر پناهی نیم بند است تا یك خانه. دیوارهایش را خود ساكنان بالاآورده اند، آب لوله كشی ندارند و مامن زباله هستند. بوی تند فاضلاب سرازیر توی كوچه ها برای ساكنانش عادی شده است. به یاد بارندگی دو سال پیش می افتم كه حدود 500 تا از این خانه ها را ویران كرد. این سرپناه های خودساخته تنها به بادی و بارانی آوار می شوند.
    لابه لای مغازه های خرید و فروش ضایعات چشمم به تنها تر بار این محله می افتد. از بین این همه آشغال و بوهای نامطبوع نمی توان بوی سبزی و میوه تازه را حس كرد. سال هاست كه بوی غالب اینجا همین بوی تعفن و فاضلاب است. بوی میوه و سبزی تازه با آلونك ها و كوچه پس كوچه های شیرآباد غریبه است.
   
    تلاش هایی برای تغییر چهره شیرآباد
    انتهای همت آباد را دور می زنیم تا به مجدیه برسیم، محله یی دیگر در شیرآباد. ایستگاه های آب آشامیدنی تنها نشانی است كه از كمك های سازمان ملل در این منطقه می توان دید. این مخازن هم خیلی وقت است خالی از آب هستند و سوداگران ضایعات به شیرهای فلزی این ایستگاه ها هم رحم نكرده اند. علاوه بر این در این ناحیه چندین كمپ وجود دارد. كمپ هایی برای پیشگیری از ایدز كه سرنگ رایگان را میان معتادان و زنان آسیب دیده توزیع می كنند و محل هایی برای خواب شبانه بی خانمان ها هستند. در شیرآباد چندین خوابگاه شبانه و كمپ ترك اعتیاد وجود دارد اما ظاهرا این كمپ ها پاسخگوی این تعداد زنان آسیب دیده، معتاد و بی خانمان نیست.
    در راه بازگشت از همت آباد از كنار تنها مدرسه این محله وسیع می گذریم. همه زندگی شیرآباد كه مجرمانه نیست. بسیار هستند مردمی كه به دلیل فقر مالی ساكن این منطقه شده اند. كارگری می كنند یا كشاورزی در زمین های اطراف. كودك شان از میان آلونك ها و خرابه ها صبح به صبح راهی مدرسه می شوند.
    به این فكر می كنم كه اگر صنعتی، كارگاهی یا كارخانه یی در این منطقه تاسیس شود شاید بسیاری از مردم منطقه نجات پیدا كنند. چند تشكل غیردولتی در این ناحیه فعالیت می كنند. تلاش شان تغییر چهره اینجاست. از توانمندسازی زنان سرپرست خانوار گرفته تا آموزش به كودكان بی سرپرست و كمك به معتادان و زنان آسیب دیده. اما توان مالی و انسانی این تشكل ها، به اندازه جرم و فقر این منطقه گسترده نیست.
   
    پول را به هوا بینداز، به زمین نرسیده مواد می شود
    به یكی از خرابه های شیرآباد می رویم. بوی تعفن در هوا موج می زند. پشت دیوار مردان معتاد بساط محقر شبانه شان را به راه انداخته اند. تاریكی مطلق با شعله كوچكی كه كریستال و شیشه را آب می كند، شكسته شده است. تا می فهمند خبرنگارم، مرا در جمع خود می پذیرند و شروع می كنند به گله كردن. خواسته یی ندارند. تمام آرزویشان سرنگ رایگان و متادون است. متادون می خواهند چون پول تهیه مواد را ندارند. ناصر مردی حدودا 50 ساله است، مواد مصرفی اش را از كاغذهای باقیمانده از مصرف كریستال معتادان دیگر تهیه می كند. ته مانده كاغذ را با آب می جوشانند و عصاره اش را تزریق می كنند.
    می گویم: «مواد را از كجا تهیه می كنید؟» می گوید: «در شیر آباد پول را به هوا بیندازی به زمین نرسیده مواد می شود.» مرد جوانی به جمع ما می پیوندد. موهای سرش مانند تلی از لجن به هم چسبیده و صورتش از چرك ، یكدست سیاه است. سرنگ كهنه یی لابه لای انگشتان زخمی اش می لرزد. پنج سال است شیشه مصرف می كند هر دو بار تلاشش برای ترك اعتیاد بی نتیجه مانده است.
    از سر پناهش می پرسم. از مدیریت جدید آسایشگاه گذری شیرآباد گلایه می كند. آسایشگاهی كه زیرنظر بهزیستی و به وسیله تشكل های غیردولتی اداره می شود، می گوید: «كسی را در آسایشگاه راه نمی دهند و چند نفری آن را مصادره كرده اند. از غذا، سرنگ و متادون كه اصلاخبری نیست.» ناصر می گوید: «مدیر قبلی این مركز اكثر روزها برای سركشی به آسایشگاه می آمد، وضعیت توزیع سرنگ و غذا هم بهتر بوده است.»
    به سمت آسایشگاهی كه جوان معتاد از آن صحبت می كند می رویم. ساختمانی دوطبقه با در بزرگ آهنی. روی تابلوی بزرگ ورودی عبارت «مركز گذری كاهش آسیب و مركز سرپناه شبانه» نوشته شده است. نام سازمان بهزیستی استان و بخش خصوصی هم در پایین تابلو به چشم می خورد. چراغ ها روشن است ولی كسی در را باز نمی كند. چند دقیقه یی منتظر می مانیم، چند مرد معتادی كه با ما همراه شده بودند تا شب را در این مركز سر كنند، به خرابه بازگشتند.
   
    ضیافت شبانه در دود كریستال
    وارد یكی از كوچه های تاریك شیرآباد می شویم. انگار بوی فاضلاب، شناسنامه این كوچه هاست. در این كوچه ها پاتوق های شبانه معتادان كم نیستند. سقف آسایشگاه هم نباشد، برای دور هم جمع شدن سرپناهی پیدا می كنند. حالاسرپناه شان خانه متروك یكی از اتباع افغانی است كه به كشورش بازگشته است.
    برای پا گذاشتن به خانه باید تل زباله توی حیاط را پشت سر گذاشت. زنان و مردان معتاد در دسته های كوچك پای ضیافت حقیر دود و كریستال نشسته اند. بوی دود و تعفن گیجم كرده. بد تر از آن دیدن كلونی از انسان هایی كه زیستن شان در چارچوب های تعریف شده من از واژه زندگی نمی گنجد. اینجا مواد مخدر صنعتی پرطرفدار است. كراك، شیشه، كریستال. سوداگرانش هم از پیرزنان 60 ساله هستند تا كودكان 10 ساله.
    همسایگان از وضعیت این خانه به تنگ آمده اند و می گویند بارها و بارها نیروی انتظامی را در جریان قرار داده اند. می گویند با وجود این پاتوق ها فرزندان شان، حتی برای رفتن به مدرسه هم امنیت ندارند.
   
    ذوالفقار 10 ساله در آرزوی متادون
    دایره لغات پسرك محدود است. هرویین، شیشه، كریستال، كراك، مامور، گدایی. نشئگی می داند چیست و خماری هم كشیده. كنار مادرش پای بساط نشسته است و معصومانه ماده سیاه رنگی را دود می كند. مادر كه خود مصرف كننده كراك است، نگران نیست، راه و چاه مصرف را هم خودش به ذوالفقار آموخته است. می گوید: فرزندش سه سالی است كه مصرف می كند. می پرسم چرا ذوالفقار معتاد شده؟ می گوید: « در خانه تنها بوده و با پسران همسایه شروع به كشیدن مواد كرده است.»
    پدر ذوالفقار در افغانستان زندانی است و ذوالفقار بدون شناسنامه حتی به درستی نمی داند چند ساله است. هشت، 9، شاید هم 10 ساله، سنش بیش از اینها نیست. روزها گدایی می كند و شب ها در كنار مادرش می نشیند پای بساط. هر شب در گوشه یی از این خرابه ها هستند، هر جایی كه آنها را بپذیرند. ذوالفقار می گوید: «اگر متادون باشد ترك می كنم.» و من حدس می زنم این جمله یی است كه بارها و بارها از اطرافیانش شنیده و احتمالاسال های زیادی از عمرش آن را تكرار خواهد كرد.
    ذوالفقار دوستی ندارد، وقتی از او از بازی های مورد علاقه اش می پرسم فقط چند ثانیه یی به من نگاه می كند و دوباره مشغول مصرف می شود. از آرزوهایش می پرسم. چند دقیقه یی فكر می كند و می گوید: «اگر متادون داشتم ترك می كردم تا وقتی بزرگ شدم، مامور بشم.» ذوالفقار ضررهای متادون را نمی داند، درست مثل موادی كه می كشد.
    خانواده های معتاد زیادی در این آلونك ها زندگی می كنند. پیرزنی حدودا 60 ساله و سه فرزندش یكی از آنهاست. شغل همگی جمع آوری مواد بازیافتی از لابه لای زباله هاست. از میان آشغال ها پلاستیك و كاغذ جمع می كنند. پلاستیك كیلویی 400 تومان و كارتن و كاغذ كیلویی 100 تومان برایشان سود دارد. پدرشان ایرانی بوده اما شناسنامه نداشته است. فرزندان هم بدون شناسنامه مانده اند و مادر معتاد انگار ضرورتی برای گرفتن شناسنامه فرزندانش احساس نكرده است. كوچك ترین فرزند نوجوانی 13، 14 ساله است، براهویی می گوید تاكنون سه بار او را برای ترك در كمپ ترك اعتیاد بستری كرده است اما باز هم به جمع خانواده اش برگشته است.
   
    معتادان در پشت درهای مركز گذری كاهش آسیب
    به مركز گذری كاهش آسیب برمی گردیم. براهویی زنان معتاد را به سمت كمپ زنان راهنمایی كرده و ما با مردان معتاد پشت درهای آسایشگاه مردانه ایستاده ایم. معتادان می گویند مسوول پذیرش آسایشگاه آنها را راه نمی دهد و از دادن سهمیه سرنگ و شام رایگان خودداری می كند. هنوز چراغ ها روشن است و بعد از در زدن های پیاپی در بزرگ باز می شود. ساختمان تشكیل شده است از سالنی به نسبت بزرگ در طبقه پایین، شامل آشپزخانه و سرویس های بهداشتی و پذیرش. استراحتگاه طبقه دوم حدود 40 تخت دارد. فضا تقریبا مرتب است و از این 10 تخت تنها سه، چهار نفر استفاده می كنند.
    اینجا هوا گرم نیست. داغ است. داغی و خفگی هوا نفس كشیدن را برایمان دشوار كرده است. تهویه یی به چشمم نمی خورد. از مسوول پذیرش می پرسم چرا معتادان را راه نمی دهید. می گوید: «خودشان نمی آیند.» معتادانی كه با ما به داخل آمدند معترض می شوند. فقط آنها اعتراض ندارند، همان سه، چهار نفری هم كه اجازه ورود به آسایشگاه را یافته اند، از نبودن غذای مناسب و نداشتن حق استراحت كافی شكایت دارند.
   
    ستایشگران مهر سرپناه زنان آسیب دیده
    آسایشگاه مردان را بدون به سرانجام رسیدن تلاش مان برای اسكان معتادان بی سرپناه ترك می كنیم. آسایشگاه گذری زنان آسیب دیده و معتاد بیرون شیرآباد قرار گرفته است. در بلوار كشاورز، نزدیك ترین نقطه شهری به این منطقه. ستایشگران مهر فقط یك آسایشگاه برای خواب نیست. مركزی برای كمك به پیشگیری از ایدز است. مركز خانه یی قدیمی است كه به گفته مدیر مركزبودجه خدماتش از سوی سازمان ملل تامین می شود. به خاطر ناامنی منطقه دور تا دورش را سیم خاردار نصب كرده اند.
    یك دفتر مركزی، خوابگاه و چند اتاق، آشپزخانه و سرویس بهداشتی، دور تا دور حیاط كوچك قرارگرفته اند. چند پیرزن در حیاط تشك انداخته اند و دراز كشیده اند. صدایی در آسایشگاه نیست به جز سروصدای دو كودكی كه در حیاط مشغول بازی هستند. خانم پیركمالیان، مدیر این مركز، دختر 25 ساله یی است كه در رشته علوم تربیتی تحصیل كرده است، می گوید: «هدف اصلی در اینجا پیشگیری از ایدز است به همین دلیل بسته های بهداشتی شامل سرنگ و دیگر وسایل بهداشتی مورد نیاز زنان، در اختیار مراجعان قرار می دهیم. پوشاك و غذای آنها را هم تامین می كنیم. »
    به گفته پیركمالیان در حال حاضر 217 زن در اینجا پرونده دارند، برخی مراجعان گذری هستند، ممكن است چند شبی در ماه برای خواب بیایند، برخی فقط برای دریافت پكیج های بهداشتی مراجعه می كنند و بعضی ها هم مهمانان ثابت مركز هستند و هر شب بعد از كار برای خواب به اینجا می آیند. مراجعان مسن معمولاگدایی می كنند یا مواد بازیافتی را از زباله ها جمع می كنند.
   
    اعتیاد تنها تحفه زندگی
    شب از نیمه گذشته است و وقت آن است كه زنان یكی یكی به خوابگاه بازگردند. نماینده سازمان ملل به خانم پیركمالیان گفته بعد از ساعت 10 شب، كسی را قبول نكند. اما بسیاری از پناه جویان این خانه كوچك نیمه شب بازمی گردند و مدیر مركز مجبور است راه شان دهد. ایستاده ام جلوی در، زیر نور زرد كوچه، زنی تلوتلوخوران به سمت خانه می آید. سرتاسر لباس های محقرش گردی از خاك نشسته است. موهایش را از ته زده و شالی را تا نیمه به روی سر بی مویش انداخته است.
    نامش معصومه است. صورتش مانند صورت بیماری در احتضار قلب را مچاله می كند. معصومه بیمار است. از او می خواهم از خودش بگوید. صدایش می لرزد و برای حرف زدن نفس كم می آورد. معصومه 35 ساله و اهل رفسنجان است، با گذشت بیش از 10 سال هنوز خیال می كند سه فرزندش زنده هستند. معصومه همسر و فرزندانش را در زلزله بم از دست داده است. بعد از زلزله برای كار و زندگی راهی كرمان می شود و اعتیاد، تحفه غم و تنهایی برای او بوده است. زنان مهاجر در شیرآباد كم نیستند، زنانی كه قصه های مشابه، آنها را از تبریز، اصفهان و كرمان به زاهدان كشانده است. كمتر كسی مانند معصومه راحت صحبت می كند، تا می فهمند خبرنگارم دور می شوند و حتی برخی پرخاش هم می كنند.
   
    كریستال باارزش تر از فرزند
    به دنبال مادر دو كودكی می گردم كه در حیاط آسایشگاه، بازی می كردند. با كمك خانم پیركمالیان مرضیه راضی به صحبت می شود. 28 ساله است و به جز ابوالفضل هشت ساله و امیرحسین پنج ساله، فرزند نوجوانی هم دارد كه با مادربزرگش زندگی می كند. مرضیه چند سالی است كه اعتیاد دارد و یك سالی است كه شوهر معتادش به جرم دزدی به زندان افتاده است و وقتی طلبكاران اسباب زندگی شان را مصادره كردند او برای زندگی به اینجا پناه آورده است.
    قیمت مصرف هر وعده كریستال در شیرآباد دو، سه هزار تومان بیشتر نیست و از حال و روز كودكان معلوم است كه مادر كریستال را به آنها ترجیح داده است. زنان این مركز همه از طبقه مرضیه نیستند اما اعتیاد و طرد شدن از خانواده آنها را زیر یك سقف جمع كرده است. معلمی كه پس از 17 سال تدریس در مدارس شهر به اینجا آمده یا خانمی كه در دانشگاه كتابدار بوده است یا دختری كه پدر و مادرش استاد دانشگاه هستند و به هیچ وجه حاضر به صحبت كردن نیست. سكونت این زنان در اینجا خیلی بهت آور نیست وقتی كه بدانیم، 53 درصد معتادان در ایران در سازمان های دولتی مشغول به كار هستند.
    این خبری بود كه معاون ستاد مبارزه با مواد مخدر در فروردین ماه اعلام كرد. بهانه برای روی آوردن به شیشه كم نیست. زنانی كه به امید لاغری به شیشه متوسل می شوند و دانشجویانی كه برای بیدار ماندن در شب های امتحان شیشه می كشند. فقط كافی است پایشان به شیرآباد باز شود تا زندگی هر كدام داستان تلخی برای روزنامه ها شود. یكی از اینها لیلا، دانشجوی شیرازی است. به قول خودش ساقی خوبی گیرش نیامده بوده. براهویی می گوید موارد مرگ دختران جوانی كه برای تهیه مواد پایشان به شیرآباد باز شده است فراوان است. نمی دانم این دختران جایی در آمار دولتی دارند یا نه.
   
    كودكی تاراج شده در بی انصافی زندگی
    ابوالفضل و امیرحسین همچنان بیدارند. كنجكاو حضور ما هستند و فریادهای پیرزنی كه آنها را دعوت به خواب می كند را نمی شنوند. شاید دردناك ترین فاجعه شیرآباد، همین كودكان باشند. كودكانی كه گرفتار هشت پای اعتیاد و فحشای والدین شان شده اند. ابوالفضل آرزوهای زیادی دارد. محبت های خانم پیركمالیان حالش را بهتر كرده است. حتی گاهی خانم پیركمالیان را مادر صدا می زند.
    آرزوی ابوالفضل رفتن به بهزیستی است. بهزیستی تمام رویای این كودك است. جایی كه در تصورش می تواند درس بخواند، بازی كند، و وقتی بزرگ شد مامور (پلیس) شود. پیركمالیان می گوید برای تحویل دادن امیرحسین و ابوالفضل به بهزیستی درخواست داده ایم اما تاكنون بهزیستی از پذیرش این دو كودك خودداری كرده است.پیركمالیان می گوید: «اگر دولت به تشكل های غیردولتی كمك كند، ما می توانیم این مركز را گسترش دهیم و به درمان معتادان و زنان آسیب دیده بپردازیم.»
    تقاضایی ندارد جز اندكی توجه و دلگرمی از سوی مسوولان و كمك نیروی انتظامی در تامین امنیت اینجا. مشكل بزرگ این آسایشگاه مشكلات درمانی زنان است. متاسفانه مراكز درمانی برای درمان این زنان همكاری نمی كنند و بدون دریافت هزینه هایی كه از عهده مدیریت اینجا خارج است تن به درمان زنان نمی دهند. براهویی می گوید: «بلوار آزادی محل بسیاری از نهادهای مهم است، استانداری، آموزش و پرورش، دادگستری، مسجد جامع و... اما انتهایش شیرآباد است. » گلایه اش از مسوولان است از استاندار گرفته تا نمایندگان مجلس و شورای شهر، همه از فاجعه شیرآباد مطلع هستند.
   
    پایانی بر تكرار تراژدی حاشیه نشینی
    از مركز بیرون می آیم. كبری پیرزنی مازندرانی كه سال هاست ساكن زاهدان است، بساطش را روبه روی در آسایشگاه پهن كرده و دراز كشیده. پیركمالیان می گوید: «بیا داخل می خوام در را ببندم» كبری توجهی نمی كند، دراز كشیده و می زند زیر آوازی با لهجه شمالی.
    چند متری از آسایشگاه دور می شویم و صدای آواز كبری تنها صدایی است كه در كوچه شنیده می شود. در مسیر بازگشت، بلوار آزادی در آرامش است و زنان سیاه پوش با كوله بار آشغال هایی كه از صبح جمع كرده اند راهی شمال شهر هستند. شهر خوابیده است اما زندگی در شیرآباد همچنان ادامه دارد.

منبع: روزنامه اعتماد