سلامت نیوز: اجرای طرح‌های سدسازی در کشور در سال‌های اخیر با حواشی و چالش‌های بسیاری همراه بوده است. پروژه‌های سدسازی که اغلب با هدف تامین نیروی برق، تامین آب شرب و آب مورد نیاز اراضی کشور و مهار سیل در کشور اجرا می‌شوند، به‌دلیل نادیده‌گرفتن ملاحظات زیست‌محیطی و فقدان پشتوانه مطالعاتی لازم با انتقادات بسیاری از سوی کارشناسان محیط‌ زیست روبه‌رو بوده‌اند چرا که در تمامی این سال‌ها ساخت 641 سد نه‌تنها کمکی به تامین منابع آبی در کشور نکرده است بلکه به خشک‌شدن برخی از تالاب‌ها و دریاچه‌ها ازجمله دریاچه ارومیه و بختگان منجر شده است.

ایران در اوج دوره سدسازی قرار دارد

سدسازی در ایران قدمت دیرینه دارد. نخستین‌بار در سال 1340، سدسازی با فناوری‌های نوین در کشور پایه‌گذاری شد. البته تا پیش از پیروزی انقلاب اسلامی اقدام چشمگیری در این زمینه انجام نشد. پس از پیروزی انقلاب اسلامی به‌ویژه در دو دهه اخیر سدسازی به عنوان یکی از زیربنایی‌ترین سیاست‌های عمرانی کشور به صورت جدی تعریف و اجرا شد به‌طوری ‌که هم‌اکنون ایران در اوج دوره سدسازی قرار دارد و جزو پنج کشور برتر در صنعت سدسازی محسوب می‌شود. تلاش مسئولان برای ساخت سد در کشور و تخصیص منابع مالی عظیم به پروژه‌هایی از این دست درحالی است که به عقیده بسیاری از کارشناسان، احداث سد به‌طور حتم، زیست‌بوم و اکوسیستم مکانی که سد در آن بنا می‌شود را تحت تاثیر قرار می‌دهد. از این رو، توجه به ملاحظات محیط ‌زیستی در ساخت سد‌ها ضروری است. این امر درحالی است که تجربه ساخت سد در سال‌های گذشته در کشور حاکی از بی‌توجهی مسئولان به ملاحظات زیستی و ساکنان این مناطق است. به‌طور مثال، ساخت سد گتوند به‌عنوان یکی از عظیم‌ترین و پرهزینه‌ترین پروژه‌های عمرانی کشور در سال‌های اخیر درحالی به مرحله بهره‌برداری رسید که پیش از آن کارشناسان فنی بارها نسبت به بهره‌برداری از این سد و تاثیر آن بر محیط اطراف هشدار داده بودند. ضمن اینکه اخراج بسیاری از روستاییان از محل زندگی و شورشدن آب کارون به‌واسطه ساخت این سد، با اعتراضات بسیاری از سوی مردم و مسئولان محلی همراه بود. درحال حاضر، روند سدسازی در کشور همچنان ادامه دارد. حتی اعتراف حمید چیت‌چیان، وزیر نیرو به‌عنوان بالاترین مقام مسئول در حوزه مدیریت منابع آب کشور که چندی پیش با اعلام اینکه «در چند سال گذشته در سد‌سازی‌ افراط کردیم؛ تمام این سد‌ها بالغ بر ۷۶ میلیارد مترمکعب آب را می‌تواند تأمین کند درحالی‌که میزان آب موجود در این سد‌ها ۴۶ میلیارد مترمکعب است»، نتوانست مانع سدسازی بدون ضابطه شود.

سد داریان تا نجات کانی بل آبگیری نمی‌شود

پس از سد گتوند، این بار موضوع ساخت و بهره‌برداری از سد داریان در استان‌های کردستان و کرمانشاه توجه بسیاری از کارشناسان حوزه محیط‌ زیست را به خود جلب کرد. عملیات ساخت سد داریان از سال 88 روی رودخانه سیروان در منطقه اورامان استان کردستان آغاز شد. مدتی پس از آغاز پروژه ساخت سد داریان، زمزمه‌هایی مبنی بر غرق‌شدن و از بین‌رفتن چشمه بل که قدمتی بسیار طولانی دارد و کوتاه‌ترین رودخانه جهان محسوب می‌شود به همراه از بین‌رفتن گونه‌های جانوری نادر این مناطق و زیر آب‌رفتن و نابودی حدود هزار هکتار جنگل و مرتع درجه‌ یک، بخشی از روستای تاریخی هجیج (ثبت شده به‌عنوان روستای نمونه‌ گردشگری) و روستاهای تاریخی روار و نوین و سلین و تاسیسات آب معدنی در این منطقه شنیده شد. با وجود آنکه محمود مشیری، مدیر پروژه اجرایی سد داریان، اعلام کرد سد داریان تا نجات کانی بل آب‌گیری نمی‌شود نگرانی‌ها درباره از بین‌رفتن این میراث فرهنگی همچنان ادامه دارد.

چشمه‌ای برای نجات نمانده است

یکی از مسئولان محلی بخش اورامان که نخواست نامش فاش شود، در گفت‌وگو با آرمان در رابطه با چشمه بل می‌گوید:چشمه بل در مرز بین دو استان کرمانشاه و کردستان قرار دارد. 98 درصد آب این چشمه خالصی دارد و می‌تواند آب شرب بیش از دو میلیون نفر از مردم شهر‌ها و روستاهای اطراف را تامین می‌کند. او در ادامه عنوان می‌کند: واقعیت این است که به واسطه ساخت سد و از بین رفتن چشمه، وضعیت کشاورزی در منطقه ما رو به ورشکستگی است. من مطمئنم اگر روند این‌گونه باشد این چشمه نجات پیدا نمی‌کند. این فرد همچنین می‌گوید: در اطراف چشمه کارخانه‌های آب معدنی وجود داشت که درحال حاضر نیروهای خود را اخراج کردند. او با اشاره به اینکه یکی از وعده‌های مسئولان وزارت نیرو برای نجات چشمه بل افزایش ارتفاع چشمه است، بیان می‌کند: اگر روند فعلی ادامه پیدا کند دیگر آبی وجود نخواهد داشت که ارتفاع بالا رود. دبی آب الان به 100 لیتر در ثانیه نمی‌رسد. چه چیز را می‌خواهند نجات دهند؟ او در پایان با بیان خواسته‌های روستاییان و مردم منطقه از مسئولان می‌گوید: ما می‌خواهیم وزارت نیرو حق بهره‌برداری از آب دریاچه را به ما بدهد. برق منطقه را با ما حساب نکنند. آنها وعده داده بودند که قبل از اینکه آب شرب روستاهای شما را قطع کنیم تاسیسات آبرسانی را جا‌به‌جا می‌کنیم بعد شروع به جابه‌جایی جاده‌ها و تونل می‌کنیم. اما در ماه رمضان روستای ما 11 روز آب نداشت.

کانی بل و سمندر خال قرمز قربانیان سد داریان

در همین زمینه یکی از کارشناسان سازمان محیط‌ زیست استان کردستان نیز در گفت‌وگو با آرمان با اشاره به روند ساخت سد داریان می‌گوید: احداث سد داریان در راستای طرح کلان مهار آب‌های مرزی کشور می‌باشد. درحال حاضر، دیواره و تاج سد در استان کرمانشاه و قسمت اعظمی از خاستگاه و مخزن آب‌گیری سد داریان در استان کردستان قرار دارد. این مقام مسئول در ادامه تصریح می‌کند: درحال حاضر، بزرگ‌ترین نگرانی از ساخت سد، تخریب چشمه کانی بل است که 60 میلیون سال سابقه دارد و داخل محدوده کاسه سد داریان است. متوسط آبدهی این چشمه 3 تا 4 هزار لیتر در ثانیه می‌باشد و بالقوه می‌تواند آب شرب استان‌های کردستان و کرمانشاه را تامین کند. او همچنین خاطرنشان می‌کند: طرح‌های ارائه ‌شده مربوط به نجات بخشی چشمه کانی بل تنها درصدی از آب این چشمه را نجات می‌دهد و درحال حاضر رایزنی‌هایی جهت نجات بخشی از موجودیت ظاهری و فیزیکی این چشمه در سطح ملی صورت می‌گیرد. این در حالی است که این چشمه برای مردم دو استان از حیث معنوی، تاریخی، فرهنگی، اقتصادی و زیست‌محیطی اهمیت دارد. او با اشاره به گونه‌های گیاهی و جانوری که به دنبال ساخت سد داریان در معرض خطر هستند، می‌گوید: درصورت آبگیری سد داریان گونه‌های جانوری منحصر به‌فرد منطقه مانند سمندر خال قرمز و آتشین نیز مجبور به ترک این زیستگاه می‌شوند. بر همین اساس جلسات متعددی با مجریان طرح و نمایندگان اعضای کارگروه نجات بخشی چشمه در خصوص بازنگری طرح نجات بخشی این چشمه در استان‌های کردستان و کرمانشاه برگزار و همچنین مکاتباتی با وزارت نیرو توسط استانداری و سازمان محیط ‌زیست صورت گرفته است.

بازنگری مجوز‌هایی که در دوره‌های قبل صادر شد

با وجود ناامیدی مسئولان استان کردستان نسبت به موفقیت‌آمیزبودن طرح نجات‌بخشی چشمه کانی بل، خبرنگار آرمان موضوع غرق‌شدن چشمه بل و از بین رفتن گونه‌های گیاهی و جانوری این منطقه را در صبحانه کاری رئیس سازمان حفاظت محیط‌ زیست با خبرنگاران مطرح کرد. معصومه ابتکار با اشاره به تلاش این سازمان برای نجات چشمه عنوان کرد: در دوره قبل سازمان با اجرای این طرح موافقت کرده است و درحال حاضر ما با موارد متعددی مواجه هستیم که سازمان در دوره‌های گذشته با آنها موافقت کرده است و الان باید بازنگری شود و ما آنها را در دستور کار بازنگری گذاشته‌ایم. او در ادامه گفت: یکی از این موارد سد داریان است. ما جلساتی با وزارت نیرو داشته‌ایم و امیدواریم که به جمع‌بندی‌هایی برسیم. معاون رئیس‌جمهور افزود: یقیناً ما با آسیب‌دیدن چشمه بل مخالف هستیم چرا که چشمه بل یکی از ذخایر ارزشمند آبی استان است. سازمان در دوره قبل هم به این مساله نظر داشته است. اما بالاخره اتفاقی است که افتاده با این حال ما تلاش می‌کنیم تا چشمه بل را نجات دهیم.

95 درصد پروژه‌های سدسازی مجوز زیست‌محیطی ندارند

حمید جلالوندی، مدیرکل دفتر ارزیابی زیست‌محیطی سازمان محیط ‌زیست در گفت‌وگو با آرمان با اشاره به اینکه مجوز احداث این سد در سال‌های گذشته صادر شده است و مسئولان فعلی هیچ نقشی در ارزیابی زیست‌محیطی سد داریان ندارند، می‌گوید: بالای 95 درصد از سد‌های ما روند قانونی برای دریافت مجوز از سازمان حفاظت محیط‌ زیست را دریافت نمی‌کنند. او در ادامه عنوان می‌کند: تعداد اندکی هم که مجوزهای لازم را دریافت می‌کنند در عمل به آن پایبند نیستند. جلالوندی تصریح می‌کند: به نظر من معضلات سدسازی در کشور مفصل است. به‌طور مثال، تخریب گونه‌های گیاهی و جانوری و حقابه‌های محیطی از جمله معایبی است که ساخت سد‌ها دارند. اما در مورد سد داریان، برخلاف آنچه گاهی گفته می‌شود، خطر جدی گونه‌های گیاهی و جانوری منطقه را تهدید نمی‌کند. نگرانی ما تنها درمورد چشمه کانی بل است که در طرح نجات این چشمه قرار است تا با افزایش رقوم ارتفاع چشمه مانع از بین رفتن آن شویم. مدیرکل دفتر ارزیابی زیست‌محیطی سازمان محیط‌ زیست همچنین اظهار می‌کند: با رایزنی‌هایی که سازمان حفاظت محیط‌ زیست با وزارت نیرو داشته است امیدواریم تا طرح با موفقیت انجام شود و چشمه کانی بل که قدمتی طولانی دارد و بخش زیادی از آب شرب منطقه را تامین می‌کند، حفظ شود.