سلامت نیوز: برای بسیاری از ما پذیرش اینکه کمبود آب عاملی برای مهاجرت است خنده‌دار است اما وقتی در دهه گذشته در دشت آفریقا خشکسالی شدت گرفت و آبی برای کشت و کار نبود حیوانات خانگی مردند، مزارع خشک شد و گرسنگان راهی شهر‌ها شدند و شهرها زیر فشار مهاجرت تعادل خود را از دست دادند و اشتغال و امکانات جای خود را به بی‌نظمی اجتماعی داد.

فاطمه سادات نیارئیس کارشناسی ارشد جمعیت شناسی،در روزنامه ایران نوشت: این تجربه باید سر مشقی باشد برای کشورهای نیمه خشک تا قبل از حادثه چاره‌اندیشی‌ کنند وگرنه بزرگترین مشکل شهر‌ها در دهه آینده امنیت غذا و بیماری خواهد بود که ریشه آن به کمبود آب برمی گردد.
عوامل دیگر از قبیل امکانات تحصیلی و مشاغل اداری هم برای فارغ‌التحصیلان از جمله جاذبه های عمومی شهرهاست. در این نوشته به بررسی وضعیت یکی از شهرهای حاشیه کویر مرکزی ایران می‌پردازیم تا نقش همه عوامل مؤثر را از نگاه 300 نفر مهاجر بومی منطقه بررسی کنیم؛ شهرستان زواره.

یک نمونه از خرابی
شهرستان زواره از نظر جغرافیایی از توابع استان اصفهان در مجاورت اردستان واقع شده و دارای دهها آثار باستانی است که نشان از جمعیت زیاد آن در گذشته تاریخی خود دارد. رعایت فرهنگ بومی و علاقه به داشتن فرزند بیشتر خواست عمومی آنهاست اما فرزندان خانواده‌های این شهرستان در نهایت مهاجرت می‌کنند.  یک پدر زواره‌ای می‌گوید: «شش فرزند بزرگ کرده‌ام و هیچ‌کدام اینجا نمانده‌اند. اینجا شهر بازنشستگان است شهری که بیش از سیصد پزشک متخصص تحویل جامعه داده ولی هیچ کدام در شهر زواره نیستند. » کشاورزی شغل اکثر آنهاست و کاهش خروجی آب از قنات و چاه‌های عمیق به شاهرگ حیاتی شهر ضربه خواهد زد.
در گزارش سرشماری نفوس و مسکن زواره در دوره‌های مختلف جمعیت این شهر مهر ماه1370، 8242 نفر، آبان 1375 ،7710 نفر، آبان 1385، 7924 نفر، آبان 1390، 7814 نفر بوده است. همان‌طور که در این آمار می‌بینیم، جمعیت شهرستان زواره هر ساله رو به کاهش است و مهمترین دلیل آن با تحقیق از سیصد نفر ابتدا نبود شغل و کاریابی و در مرحله بعد کمبود امکانات تحصیلی و رفاهی است. شهر زواره به خاطر موقعیت جغرافیایی گرم و خشکی که دارد از لحاظ کشاورزی با مشکل مواجه شده است. آب این شهرستان از قنات تأمین می‌شود که به دلیل خشکسالی و کمبود آب، کشاورزی آن دیگر چندان سودآور نیست و جوانان کمتر به این کار روی می‌آورند و جامعه کشاورز شهر بیشتر افراد مسن هستند.
دلیل اصلی مهاجرت از شهر زواره تیرگی آینده کشاورزی است. همچنین جوانان به دنبال ادامه تحصیل به شهرهای بزرگ مهاجرت می‌کنند و بسیاری از آنان در همان شهرها مانده و زندگی تشکیل می‌دهند. جالب آنکه سند چشم‌انداز بیست ساله شهر زواره را شهری صنعتی معرفی می‌کند نه شهری با رویکرد کشاورزی چون در طرح فوق به کمبود آب توجه شده است. اگر شهرک‌های صنعتی این شهر ساخته شود مانند شهرک نیروگاه برق که در حال بهره‌برداری است، می‌تواند خود عاملی برای جذب جوانان برای ماندن در شهر خود باشد چرا که این گونه شهرک‌ها باعث اشتغال زایی می‌شود و غیر از نیروی کارگر به جوانانی با تخصص علمی نیز نیاز خواهد بود. با ورود صنعت به یک شهر امکانات رفاهی و تفریحی نیز در کنار آن ساخته می‌شود و همچنین می‌تواند باعث جذب مهاجران زیادی شود که این نیز باعث رونق کسب و کار می‌شود ولی صنعتی شدن یک شهر مستلزم هزاران عامل دیگر است و باید روحیه تولید سرمایه‌گذاری و مدیریتی با نگاه دراز مدت وجود داشته باشد شهری که سال 1340 سالانه 50 درصد تولید داخلی آن بافت فرش بود امروز فرش‌های چینی در خانه‌های آن به وفور دیده می‌شود و این صنعت تقریباً در زواره تعطیل است. اگر به مسأله مهاجرت در این شهر توجه نشود به مرور زمان با مهاجرت جوانان جویای کار به شهرهای بزرگ، جمعیت فعال شهر کمتر می‌شود و جمعیت ساکن، جمعیتی پیر و مسن خواهند بود.
مسئولان شهر باید در تحقق برنامه‌های سند چشم‌انداز بیست ساله هر چه بیشتر تلاش کنند که این امر می‌تواند با اطلاع‌رسانی به مردم و در میان گذاشتن این برنامه‌ها با آنان و کمک گرفتن از آنان زودتر به نتیجه مطلوب برسد.

پیشینه مهاجرت در ایران
سابقه مسأله مهاجرت در ایران طی دهه‌های گذشته، به سرآغاز دگرگونی‌های اجتماعی و اقتصادی بر می‌گردد و اکنون نیز شاهد حجم بالایی از جابه‌جایی جمعیت در کشور مخصوصاً به سمت کلانشهر‌ها هستیم، به گونه‌ای که این پدیده رو به فزونی منجر به ایجاد قطب‌های مهاجر فرست و مهاجرپذیر شده است و هر کدام از آنها به نحوی متأثر از پیامد‌های این مسأله هستند.
هر چند مهاجرت تحت تأثیر عوامل اجتماعی، اقتصادی، اقلیمی و... صورت می‌گیرد و واکنشی طبیعی به تغییرات نظام اجتماعی بوده و فی نفسه امری طبیعی است، اما روند مهار گسیخته آن مشکلاتی را در سطوح کلان و منطقه‌ای به دنبال دارد که علاوه بر به هم ریختن تعادل و تعمیق شکاف توسعه بین مبدأ و مقصد، فشار بر بازار کار، افزایش ناهنجاری‌های اجتماعی، فرهنگی، ریخت شهری و... در مقصد از نتایج آن است.

منطق پژوهش میدانی
در پژوهشی که در شهر زواره از توابع استان اصفهان به عمل آمد، عوامل مؤثر در مهاجرت جوانان از این شهر بررسی شد. همچنین عواملی که باعث ماندگاری ساکنان در شهر زواره شده مورد بررسی قرار گرفت. جامعه آماری این پژوهش با حجم 300 مورد به صورت تصادفی انتخاب شده و 150 فرد از ساکنان و 150 فرد از مهاجران خروجی به پرسشنامه‌ها پاسخ داده‌اند. با بررسی داده‌های این پژوهش توسط نرم افزار spss مشخص شد که بیشترین تعداد مهاجران در محدوده سنی 32 تا 37 سال قرار دارند و بیشترین تعداد ساکنان شهرستان زواره در محدوده سنی 26 تا 31 سال هستند، همچنین بیشترین تعداد مهاجرین دارای تحصیلات کارشناسی 75 درصد بوده و بیشترین تعداد ساکنان شهرستان زواره دارای مدرک تحصیلی دیپلم 7/40 درصد هستند. بیشترین تعداد مهاجران شاغلند در حالی که بیشترین تعداد ساکنان فاقد فعالیت‌های اقتصادی هستند. با بررسی داده‌ها توسط آزمون کای اسکوئر مشخص شد مهمترین عوامل دافعه مهاجران از شهر زواره به ترتیب اولویت عبارتند از: 1- محدود بودن امکانات اشتغال و کاریابی 2- نبود بهره‌وری لازم از اشتغال قبلی در شهر زواره 3- محدود بودن امکانات پزشکی و بهداشتی.
همچنین مهمترین عوامل جاذبه مهاجرت از شهر زواره به ترتیب اولویت عبارتند از: 1-دسترسی بیشتر به امکانات تحصیلی در خارج از شهر زواره 2- دسترسی بیشتر به امکانات پزشکی و بهداشتی در خارج از شهر زواره.
در پایان مهمترین عوامل ماندگاری ساکنان زواره به ترتیب اولویت عبارتند از: 1- رضایت از رعایت سنن و آداب و رسوم توسط اهالی شهر زواره 2- رضایت از موقعیت جغرافیایی شهر زواره 3- رضایت از محیط و فضای اجتماعی شهر زواره.
با بررسی نتایج داده شده می‌توان عامل اشتغال و بیکاری را به عنوان مهمترین عامل مهاجرت معرفی کرد. با توجه به محدوده سنی ساکنان که 26 تا 31 ساله هستند و آماری که بیشترین افراد ساکن زواره را بدون فعالیت اقتصادی معرفی می‌کند می‌توان مشکل جدی را که بزودی گریبانگیر شهر زواره می‌شود پیش‌بینی کرد. اگر در شهرهای کوچکی مانند زواره اقدامی در خصوص اشتغالزایی انجام نگیرد جمعیت‌شان رو به پیری خواهد رفت و تنها افراد بازنشسته و مسن ساکن آن خواهند بود چرا که جوانان جویای کار به جست‌و‌جوی کار مهاجرت می‌کنند. اگر چه در این پژوهش، مهم‌ترین عامل مهاجرت، عارضه بیکاری نشان داده شده است اما شناخت اقلیم شهر زواره گویای آن است که معضلاتی همچون بیکاری، ریشه در بحران آب دارد.