سلامت نیوز: بحران كمبود آب ناشی از كاهش بارندگیها طی 15سال اخیر متاسفانه گریبان كشورمان را گرفته است و این روزها چهره نازیبای آن را میتوان در برخی از دشتهای فرو نشسته، درختان و رودخانههای خشك شده، چاههای بدون آب وروستایهاو با غهای تشنه دید.
به گزارش سلامت نیوز به نقل از روزنامه اطلاعات، با بحرانی شدن كمبود آب در كشور، این سوال پیش میآید كه مشاغل پایه و خرد كه وابستگی شدید به مصرف آب دارند، این كمبود را چگونه باید جبران كنند و آیا طرحهایی برای آبرسانی از آبهای آزاد ویا تغییر در شیوه كاری برای آنها پیش بینی شده است و آیا این بحران در مقابل معضل بیكاری دركشور، شرایط را سختتر نخواهد كرد؟ اگر ابعاد تامین آب مورد نیاز مردم و در مرحله بعدی صنایع کشور دچار مشکل جدیتر شود، اقتصاد کشور با بحرانهای گوناگونی مواجه خواهد شد.
شاغلان در كارخانههای بزرگ فولاد و مس، نیروگاههای بخاری، آتش نشانی، كارواشها، استخرها، فرش شوییها و دهها شغل دیگر كه وابستگی به مصرف بالای آب دارند، درصورت استمرار روند خشكسالی سراسری، آیا همچنان میتوانند به كارهای خود ادامه دهند؟
براساس آمار رسمی و اعلام وزیر و مسئولان ارشد وزارت نیرو، در حال حاضر 12 کلانشهر کشور شامل اراک، اصفهان، بندرعباس، تهران، شیراز، قزوین، قم، کرج، کرمان، مشهد، همدان و یزد با بحران کمبود آب رو به رو هستند و در شرایط « تنش آب» به سر میبرند. ستار محمودی قائم مقام وزیر نیرو گفته است كه در این کلانشهرها با کمبود 125 میلیون متر مکعب آب رو به رو هستیم.
مشكل مدیریت منابع آب
بررسی منابع آب کشورنشان میدهد ایران از نظر این منابع و وضعیت ذخایر آبی دردورنمای نه چندان دور، با مشکلات بیشتری رو به رو خواهد شد و اگر کشوربا افزایش جمعیت رو به رو شود، در آینده نزدیك از نظر تامین آب در وضعیت خیلی بحرانی قرارمی گیرد.
بخش مهمی از منابع آبی ایران در کشاورزی به هدر میرود و 92 درصد منابع آب کشور در این بخش مصرف میشود، ولی بازدهی آن فقط 36 درصد برآورد شده است. بررسیها تایید میکند حتی در استانهایی که اقتصاد آنها هم به کشاورزی متکی نیست، همچنان بیشترین سهم مصرف آب به بخش کشاورزی تعلق دارد.
براساس آمار وزارت نیرو، علاوه بر کلانشهرها 513 شهر کشور هم با کمبود منابع آب در تابستان امسال رو به رو بودهاند. آمار بحران آب در حالی رنگ و بوی جدیتر به خود میگیرد كه میانگین كاهش بارندگی در كشورمان 240میلیمتر وبارش جهانی 850 میلیمتر است،یعنی بیش از3 برابر ایران! البته ایران علاوه بر جای گرفتن در منطقه نیمه خشک و خشک جهان، با مشکل مدیریت منابع آب مواجه بوده است و براساس آمارهای جهانی از نظر مدیریت منابع آب در جایگاه 131 جهان قرار دارد. حجم آب 52 سد کشور به کمتر از 30 درصد رسیده و حجم آب 20 سد مهم کشور و از جمله سدهای زاینده رود، سفید رود و گلستان که 9 درصد ظرفیت مخازن کشور را تشکیل میدهند، 30 تا 40 درصد کاهش یافته است.
علاوه بر آبهای جاری و رودخانهها كه هرساله شاهد خشك شدن بسیاری از آنها درگزارش مسئولان مربوطه هستیم،منابع آبهای زیر زمینی کشور هم در شرایط بحرانی به سر میبرند و حجم آنها به دلیل برداشتهای بی رویه، به شدت کاهش یافته و این موضوع سبب شده است بسیاری از دشتهای کشور با خطر نشست مواجه باشند.
به اعتقاد کارشناسان، اگر مشکل آب در روستاهای کشور حل نشود، به زودی شاهد موج جدیدی از مهاجرت از روستاها به شهرهای بزرگتر و کلانشهرها و افزایش جمعیت شهرهای بزرگ و بدون آب خواهیم بود.
جنگ آب در جهان
تحقیقات سازمان ملل نشان میدهد تا سال 2025 میلادی تعداد کشورهایی که از کمبود آب رنج میبرند. به 30 کشور میرسد که از میان آنها 18 کشور در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا قرار دارند كه ایران هم یکی از آنها است. این تحقیقات حتی از احتمال بروز «جنگ پنهان» در آیندهای نه چندان دور و با شروع بحران شدید آب در این منطقه و کشورها خبر داده و اعلام کرده است جنگهای بعدی در خاورمیانه نه بر سر نفت، که بر سر آب خواهد بود.
بررسیهای کارشناسان نشان میدهد که در مناطق کم آب و خشک درسالهای پر باران درمجموع میزان تنش، درگیری و دعاوی قضایی کمترازسالهای کم باران است. و برهمین اساس بررسی پروندههای قضایی درباره درگیری و مناقشات بر سرآب، نشان میدهد که درتابستانها که خشکسالی تاثیر بیشتری دارد و منابع آبی محدود تراست، پروندههای قضایی بیشتری در این باره تشکیل میشود.
ازسوی دیگرمشکل کم آبی میتواند تاثیرات گستردهای را بر روند افزایش مهاجرت و تغییر مشاغل به دنبال داشته باشد. کارشناسان و مسئولان برای نمونه ازاصفهان نام میبرند ومعتقدند خشک شدن زاینده رود طی سالهای گذشته و نبود آب کافی برای کشاورزی درحاشیه این رودخانه، سبب از میان رفتن برخی مزارع، تغییرشغل کشاورزان و مهاجرت آنها به شهر اصفهان شده است.
اتلاف آب بالاتر از استانداردجهانی
اتلاف منابع آب در ایران در بخشهای کشاورزی و شهری بسیار بالاتراز استانداردهای جهانی است. برای مثال طبق استانداردهای جهانی میانگین مصرف آب به ازای هر نفر درشبانه روزحدود 150 لیتراست، درحالی که درایران این رقم بیش از 250 لیتر در شبانه روز است. ازسوی دیگر آمار وزارت نیرو نشان میدهد از 130 میلیارد مترمکعب ظرفیت سالانه منابع تجدید شونده آب 92 درصد دربخش کشاورزی، 6 درصد در بخش شرب شهری و روستایی و فقط 2 درصد دربخش صنعت مصرف میشود. درشرایطی که میانگین جهانی سهم بخش کشاورزی از ظرفیت منابع تجدید شونده آب 70 درصد، سهم بخش شرب 8 درصد و سهم صنعت 22 درصد است.
به گفته کارشناسان بخش آب ،در شرایط کنونی بزرگترین ضربهای که به کشور وارد میشود، از ناحیه اتلاف منابع آب در زمینه کشاورزی سنتی است. دربخش كشاورزی، میتوان با حرکت به سوی کشاورزی مکانیزه و فاصله گرفتن از کشاورزی سنتی و آبیاری سنتی، قدمهای بلندی در راه نجات ذخایر آب کشور بر داشت و علاوه بر آن از خشک شدن دریاچهها و تالابهای مهم، که در سالهای گذشته به دلیل برداشت بیرویه آب خشک شده اند، جلوگیری کرد و دست به احیا این دریاچهها زد. علاوه بر آن، تشویق مردم به کاهش مصرف آب و تغییر الگوی آن، اقدام دیگری است که باید در اولویت برنامههای مسئولان وزارت نیرو قرار گیرد و شاید تشویق و کاهش هزینه آب مشترکان کم مصرف بتواند در این راه اقدامی مناسب باشد.
نقش آب در توسعه
به اعتقاد کارشناسان توسعه صنعتی واقتصادی با شرایط آبی یک کشور رابطه مستقیم دارد، به شکلی که کشورهایی همچون برزیل با 8200 میلیارد مترمکعب، روسیه با 4200 میلیارد مترمکعب، کانادا با 2900 و چین با 2800 میلیارد متر مكعب ظرفیت منابع تجدید شونده آب در سال واستفاده ازاین توانمندی دربخش صنعتی، درسالهای گذشته توانستهاند با جهش بسیار بالای توسعه اقتصادی رو به رو باشند.
توسعه صنعتی از راه اندازی کارگاههای کوچک تا ایجاد شهرکهای صنعتی و کارخانههای بزرگ مادر، مانند پتروشیمی وفولاد بدون منابع آب امکان پذیرنیست و از اینرو به اعتقاد کارشناسان، کشورهایی میتوانند در آینده از نظر صنعتی به سوی توسعه گام بردارند که منابع آبی کافی دراختیار داشته باشند و سهم مناسبی از منابع خود را به توسعه صنعتی اختصاص دهند، موضوعی که درتوسعه صنایع ایران رعایت نمیشود. درحال حاضرسهم آب مراکز صنعتی درایران حدود 6/2 میلیارد مترمکعب در سال است. درحالی که طبق استانداردهای جهانی این عدد باید 6/28 میلیارد مترمکعب، یعنی حدود 11برابربیشتر باشد.
تحقیقات انجام شده درتعدادی ازمراکز صنعتی هم نشان میدهد که در آنها هم با اتلاف منابع آب رو به رو هستیم؛ برای مثال مطالعه مدیریت منابع آب در پالایشگاه تهران نشان میدهد، میتوان میزان آب مصرفی دراین پالایشگاه( روزانه 20 هزار متر مکعب) را دربخشهای مختلف مانند تولید بخار، تزریق به بخشهای خنک کننده، شستشوی واحدها و مصارف دیگر، به اندازه 35 درصد کاهش داد و بررسی دیگری درکارخانه قند اصفهان نیز نشان داده است كه میتوان میزان آب مصرفی را به شکل قابل توجهی با مدیریت منابع در این کارخانه، کم کرد.
شستشوی مكانیزه فرشها
برخی از مشاغل خرد، وابستگی جدی با مصرف آب دارند كه نبود ویا كمبود آن، سبب تعطیلی و بیكار شدن كارگران ومتصدیان آنها میشود كه قالیشوییها و كارواشها به دلیل اینكه آب اصلیترین عامل ایجاد آنها بوده است، از این دست مشاغل هستند.
پویاـ مسئول یكی از كارخانههای قالیشویی درگفتگو با گزارشگر روزنامه اطلاعات، درباره تامین آب برای شستشوی فرشها میگوید: عمده قالیشوییهای تهران چاه آب دارند و از آن برای شستشو استفاده میكنند.
از یك سال قبل هم اتحادیه قالیشویان درصدد ساخت شهركهایی برای استقرار كارخانههای قالی شویی به صورت متمركز برآمده است كه با ساخت این شهركها و هماهنگی با شهرداری، آب موردنیاز آنها هم از طریق حفرچاه تامین میشود.
وی با اشاره به مكانیزه شدن شستشوی فرش در بیشتر قالیشوییها میافزاید:شاید قبلا بارها درخیابانها وكوچهها دیده باشید كه فرش شویهای سیار با بازكردن شیرآب، اقدام به شستشوی فرش میكردند و از اینرو میزان مصرف آب برای شستن یك تخته فرش میتوانست با مصرف ماهانه یك قالیشویی برابری كند، اما درحال حاضر در قالیشوییها با استفاده از تجهیزات مكانیكی و از جمله سرلولههایی كه آب را به صورت پودر به بیرون پخش میكند، میزان مصرف آب بسیار كم شده است.
پویا درخصوص نظارت برمصرف آب چاه در قالیشوییها هم ادامه میدهد: دركنار پمپهای آب، دستگاههایی برای كنترل آنها وجود داردو سازمان آب هم برآنها نظارت میكند؛ البته این موضوع درتمامی قالیشوییها دیده نمیشود.
این مسئول قالیشویی درخصوص استفاده از روشهای دیگر برای شستشوی فرشها دربحران كم آبی میافزاید: درحال حاضر شستشوی مبل و فرش درخانهها با حجم كمتری از مصرف آب هم صورت میگیرد. به این نحوكه با مصرف 20 تا 30 لیتر آب،موادشوینده برروی فرش و مبل پاشیده شدو سپس با دستگاه مكنده، جمع آوری و خشك میشود كه البته دراین شستشوی موضوع كر اسلامی یعنی شستشوی كامل با آب برای از میان بردن برخی ناپاكیها، رعایت نمیشود.
مصرف 18 لیتر آب برای شستشوی هر خودرو
رشیدی ـ مسئول یك كارواش درشمال تهران هم بااشاره به اینكه كار ما ارتباط مستقیمی با مصرف آب دارد و به صورت میانگین 10هزار لیتر آب برای شستشوی بیش از 100 خودرو در 2تا 3 روز نیاز است، به گزارشگر روزنامه اطلاعات میگوید: این كارواش حدود 20كارگر دارد كه روزانه 60تا 70 خودرو را میشویند و آب موردنیاز برای آن هم از تانكرهای آبرسان، خریداری میكنیم بنابراین نخستین تاثیر كمبود آب، كاهش مراجعان و تعدیل كارگرانمان خواهد بود.
وی بااشاره به اینكه میانگین مصرف آب برای شستشوی هر خودرو17تا 18 لیتر است، میافزاید:سرشیرهای آب مورداستفاده دركارواشها طوری تعبیه شدهاند كه آب به صورت شبیه پودر خارج شود تا كمترین میزان آب به مصرف برسد، اما شستشوی خودروهای كثیف شهروندان، سبب بالا رفتن مصرف آب در كلانشهرهایی مانند تهران میشود.
خطر كمبود آب درآتش نشانی
سیدجلال ملكی ـ سخنگوی سازمان آتش نشانی در پاسخ به اینكه درشرایط جدی بحران آب، آیا عملیات آتش نشانی درخصوص اطفای حریق دچار مشكل نخواهد شد، اظهار میدارد: بهترین و ارزانترین وسیله برای اطفای آتش، آب است. درست است كه آتش نشانان در مواقع بروز آتش در نقاط نفتی و پالایشگاهی و شیمیایی از مواددیگری غیر از آب استفاده میكنند، اما این امر جز استثنائات است و دربالای 90 درصد حوادث آتش سوزی در نقاط شهری، خانهها و اماكن تجاری و اداری بهترین گزینه برای اطفای حریق، آب است كه دسترسی به آن، آسان است.
وی میگوید: اگر آبی دركار نباشد، ایمنی تمامی شهرها با خطر بزرگی روبرو خواهد شد، وچیزی را نمیتوان جایگزین آب كرد.البته آتش نشانان تاكنون بااین مسئله مواجه نشده اند، مثلا درجریان آتش سوزی در خانهها واماكن وانبارها چندین گروه آتش نشانی با تانكرهای بزرگ آب به محل اعزام میشوند و از سوی دیگر تانكرهای شهرداری هم به عنوان خودروهای پشتیبانی، همیشه وجود دارند و اگر احیانا با مشكل كم آبی روبرو شدیم، معمولا از شیرهای آب شهری كه به رنگهای قرمز و زرد درسطح شهر جلب نظر میكنند، استفاده میشود.
ملكی بااشاره به اینكه ایستگاههای آتش نشانی مجهز به چاه آب هستندو درحال حاضر با توجه به توصیههای كشوری درخصوص صرفه جویی در مصرف آب، نظافت روزانه ایستگاهها هم كاهش یافته است، میافزاید: ورود تجهیزات جدید از جمله سرلولههای جدید كه آب را به میزان حداقل و به صورت پودرگونهای خارج میكند، كمك زیادی به كاهش مصرف آب در جریان اطفای حریق كرده است.
سخنگوی سازمان آتش نشانی تهران در پاسخ به این سوال كه آیا تمهیداتی برای جایگزینی مواددیگر به جای آب درخاموش كردن حریق پیش بینی شده است یا نه؟اضافه میكند: كف پاشی و پودر پاشی این اطفای حریق در تاسیسات پالایشگاهی، نفتی، شیمیایی و الكتریكی از دیرباز مورداستفاده قرار میگرفت، ولی مگر در هرشهر چند پالایشگاه وكارخانه شیمیایی داریم كه مجبور به تامین موادخاموشكننده آنها باشیم؟ اما اگر قرار باشد به جای آب از مواد دیگر برای خاموش كردن آتش سوزی خانهها و اماكن تجاری واداری استفاده كنیم، هم آلودگی محیط زیست افزایش مییابد و هم هزینه آن بسیار گران تمام میشود.
این مواد دردسترس نیست و باید از خارج از كشور وارد شود. اگر به جاری مصرف آب دراطفای حریقها از كف خاموش كنندهها استفاده كنیم، هزینههای سرسام آوری را به دنبال دارد كه سازمانهای مربوطه قادر به تامین آن نخواهند بود.
این آتش نشان میافزاید: برای مقابله با بحران كمبود آب، نیازمند اتخاذ تدابیرو مدیریت وتاكتیك هستیم كه درحال حاضر افسران عملیات آتش نشانی درجریان آتش سوزیها سعی میكنند با بررسی محدوده حادثه، با سرعت عمل بالا و محاصره آتش، باصرف كمترین زمان و كمترین میزان مصرف آب، آن را خاموش كنند.
به گفته ملكی، سازمان آتش نشانی كمترین استفاده از آب شرب رابرای عملیات خود دارد و درموضوع بحران كم آبی دركشور و به ویژه كلانشهری مثل تهران، همه باید تدابیرو مدیریت مصرف آب را جدی بگیرند.
نظر شما