سلامت نیوز: در چند روز گذشته پایتخت و برخی شهرهای بزرگ مانند مشهد آسمانی كدر و غم آلود را تجربه كردند. پدیده یی كه اگرچه تازه نبود، زنگ هشدار آلودگی هوا را نواخت، زنگ ورزش مدارس را تعطیل كرد و تردد در مناطق پرترافیك شهر را برای كودكان، بیماران قلبی و تنفسی و سالمندان ممنوع كرد. البته در كنار این ممنوعیت ها صدای برخی سیاسیون را هم درآورد، سیاسیونی كه این بار «دلواپسان محیط زیستی» شدند و گفتند: «بنزین های تولید پتروشیمی عامل آلودگی نبودند چون با حذف آنها هوا كماكان آلوده است.»

به گزارش سلامت نیوز به نقل از روزنامه اعتماد، اما به راستی چرا با وجود توقف توزیع بنزین پتروشیمی و عرضه بنزین استاندارد یورو٤ در روزهای گذشته شاخص آلودگی هوای پایتخت به مرز ناسالم رسید؟
     پاسخ این پرسش را باید در پدیده ای طبیعی به نام «اینورژن» یا «وارونگی» یافت. پدیده ای كه عوامل انسانی در آن دخیل نیست اما وقوع آن به آلودگی هوا كمك می كند.
     به طور طبیعی هوای گرم از سطح زمین به ارتفاعات جو می رود و جایگزین آن هوای سرد ارتفاعات بالای جو می شود. همین جابه جایی عامل خروج آلودگی ها و گازهای ناشی از فعالیت های انسانی، صنعتی و حمل و نقل می شود. اما در فصل زمستان، در ساعات اولیه روز با طلوع آفتاب هوای لایه های بالایی جو گرمای خورشید را به خود جذب می كنند و گرم می شوند. از طرفی فعالیت های انسانی در سطح زمین نیز هوای این لایه را گرم می كنند. به دلیل آنكه هر دو لایه گرم می شوند، جابه جایی بین لایه ها اتفاق نمی افتد و در نتیجه گازهای آلاینده و ذرات معلق موجود در هوا امكان خروج از محدوده شهر و سطح زمین را نمی یابند. به همین دلیل با ثابت ماندن و سكون هوای شهر، آلاینده ها در ارتفاع كمی از سطح زمین تجمع می كنند و با فعالیت بیشتر خودروها و صنایع و وسایل گرمایشی، لحظه به لحظه بر غلظت آنها افزوده می شود. برون رفت از این وضعیت نیز تنها به دست عوامل طبیعی امكان پذیر است. كافی است جبهه هوایی كه از نظر فشار با فشار فعلی شهر متفاوت است به آسمان شهر بیاید و این پایداری را برهم بزند. اگر این جبهه با بارندگی همراه باشد نیز موثرتر است و با سرعت بیشتری آلاینده ها را از هوای شهر محو می كند.

     این پدیده ممكن است در طول فصل های پاییز و زمستان بارها رخ دهد و در واقع به خودی خود باعث به وجود آمدن آلودگی نیست بلكه باعث می شود تا آلودگی هایی كه به طور روزانه به هوا می روند از محدوده شهر خارج نشوند و كیفیت هوا تغییر نكند. به بیان دیگر وارونگی باعث می شود تا كارنامه چند روز فعالیت انسانی و انتشار آلاینده در هوای شهر پدیدار شود. طبیعتا این تجمع آلاینده ها عواقب ناخوشایندی بر سلامتی مردم دارد و مدیران شهری در این شرایط تنها قادر خواهند بود تا تولید آلودگی را از طریق محدودیت های ترافیكی و محدودیت فعالیت صنایع كنترل كنند. با این وجود ماهیت آلودگی نیز در آسیب هایی كه به سلامت شهروندان وارد می كند تاثیرگذار است.

در چند سال گذشته كه بنزین های تولید پتروشیمی در شبكه توزیع سوخت عرضه می شد ماهیت آلاینده های جو نیز متفاوت بود. این بنزین ها حاوی درصد بالایی از ماده سمی و خطرناك «بنزن» بود. بنزن ماده یی به شدت سرطانزاست كه طبق استانداردهای جهانی میزان آن نباید بیش از یك درصد در سوخت باشد. حال آنكه به گواه گزارش سازمان حفاظت محیط زیست میزان بنزن موجود در بنزین عرضه شده در سال ٩١ حدود ٦ درصد بوده كه در سال ٩٢ به ٣ درصد رسیده و هم اكنون با تصویب دولت به هشت دهم درصد كاهش یافته است. طبیعی است كه وجود شش درصد بنزن در سوخت ماهیت آلودگی هوای شهر را تغییر می دهد و در مواقع وارونگی هوا، علاوه بر هیدروكربن های نسوخته، مونواكسید كربن و اكسیدهای گوگرد، بخار بنزین نیز در هوای شهر تجمع پیدا می كند و این به معنای آن است كه وقوع اینورژن در این شرایط به مراتب برای سلامتی مردم خطرناك تر است. شرایط وارونگی با بنزن استاندارد نیز برای مردم خطرناك است اما ماهیت و ابعاد خطر به كلی متفاوت است.

با این حال هنوز برخی سیاسیون كه به نظر می رسد چندان از توقف توزیع بنزین پتروشیمی خرسند نیستند داد اعتراض سر داده اند كه «آلودگی از بنزین نبوده» گفته یی كه از نظر علمی صحیح نیست. مساله آلودگی هوای تهران و شهرهای بزرگ مساله یی چندوجهی است كه سوخت، تنها یكی از عوامل تاثیرگذار در آن است. راندمان و میزان مصرف سوخت، مدیریت ترافیك و سبك زندگی و فرهنگ مصرف از دیگر عواملی هستند كه مدیریت انسانی قادر به كنترل آنها برای كاهش آلودگی هوا است: مدیریتی كه تنها یك قدم موثر آن با عنوان «حذف سوخت آلاینده» برداشته شده و قدم های دیگر نیازمند همكاری دستگاه های مختلف است.