سلامت نیوز : نخستین آثار درختکاری در ایران به هزاره چهارم پیش از میلاد می‌رسد اما بررسی نتایج تحقیقاتی که به تازگی روی گرده‌های باستانی به جا مانده در رسوبات دریاچه‌های غرب و شمال‌غرب کشور انجام‌شده، نشان از شدت‌گرفتن فعالیت درختکاری در دوران هخامنشیان دارد. پژوهشگرانی که در انجام این پروژه نقش داشته‌اند نام «انقلاب درختکاری» را بر آن گذاشته‌اند.
به گزارش سلامت نیوز به نقل از روزنامه فرهیختگان «مرتضی جمالی»، پژوهشگر گرده‌شناسی نتایج پژوهش‌های اخیر خود و همکارانش را که تاکنون منتشر نشده، در نشستی علمی با عنوان «انقلاب درختکاری در زمان امپراتوری‌های ایران براساس شواهد گرده‌شناختی» در موزه ملی ارائه کرد. براساس این تحقیق حمله اسکندر اولین تغییر را در فعالیت درختکاری ایران ایجاد کرده و دوره پارت‌ها وقفه‌ای در فعالیت کشاورزی ایرانیان به وجود آورده است.
جمالی که در موسسه اکولوژی و تنوع زیستی مدیترانه در جنوب فرانسه مشغول به کار است، با بیان توضیحاتی درباره علم آنالیز گرده‌ای، شیوه‌های گرده‌شناسی و کاربردها به بررسی نمونه گرده‌های جمع‌آوری‌شده پرداخته و می‌گوید: «برای این پژوهش، بعد از تهیه رسوبات هر منطقه، درصد گرده‌های مختلف در هر لایه رسوب را شناسایی می‌کنیم که انعکاسی از تغییرات پوشش گیاهی آن منطقه است. سپس از نتایج دیاگرام گرده‌شناسی تهیه کرده و براساس آن داده‌ها را تفسیر می‌کنیم.»
به گفته او شناسایی گرده‌ها از طریق اطلس گرده‌شناسی که اطلاعات جنس و فرم دانه گرده در آن آورده‌شده، امکان‌پذیر است اما چنین اطلسی برای کشور ما وجود ندارد و به این خاطر سرعت پژوهش کند می‌شود. جمالی از جمع‌آوری یک اطلس گرده‌شناسی برای ایران خبر داده و می‌گوید: «تا امروز نزدیک به 400 دانه گرده را جمع‌آوری و عکسبرداری از آنها را آغاز کرده‌ام اما کامل شدن این مرحله و تهیه یک کلید حداقل یک قرن زمان لازم می‌برد.»
انقلابی که تکرار نشد
سه سال پیش دیاگرام‌های گرده‌شناسی بخشی از دریاچه ارومیه به کمک پژوهشگران دانشگاه میامی بررسی شد و تیم همراه مرتضی جمالی نیز بررسی گرده‌شناسی یک متر فوقانی رسوبات را که اطلاعاتی از پوشش گیاهی 3500 سال گذشته می‌داد، برعهده گرفت. جمالی با اشاره به جدول دیاگرام می‌گوید: «گردو، زیتون و چنار گیاهانی هستند که از دوره هخامنشیان در شمال‌غرب ایران ظاهر می‌شوند و این فعالیت درختکاری 200 تا 300 سال به طول می‌انجامد. باعث تعجب است که چطور این حجم درختکاری پس از این هیچ‌وقت تکرار نمی‌شود.»
نتایج بررسی دیاگرام گرده‌شناسی در غرب ایران نیز از ظهور گیاهان در زمانی خاص خبر می‌دهد. این پژوهشگر توضیح می‌دهد: «در چهار هزار سال گذشته در منطقه دهانه آتشفشانی کوه سهند، همیشه کشت دیم انجام می‌شده و امروز نیز همین‌گونه است. با وجود اینکه میزان گرده‌پراکنی گندمیان درست مثل انگور بسیار پایین است اما در دوره هخامنشیان کاشت گندم به میزان زیاد در داخل دهانه این آتشفشان اتفاق افتاده و درختکاری این منطقه از زمان ساسانیان آغاز می‌شود.»
زاگرس همیشه بلوط داشت
جمالی با نشان دادن دیاگرام گرده‌شناسی دریاچه مهارلو در 50 کیلومتری جنوب تخت جمشید می‌گوید: «بررسی ما نشان می‌دهد در این قسمت زاگرس همیشه جنگل بلوط وجود داشته است. پسته نیز محصولی است که در دوران پارتی به شکلی از بین می‌رود که اکوسیستم به حالت بی‌بازگشت رسیده و امروز هم اثری از کاشت پسته در این منطقه نمی‌بینیم.» این پژوهشگر معتقد است که تغییرات آب‌وهوایی، فعالیت انسان یا هر دوی این اتفاقات دلیل از بین رفتن پسته در این منطقه بوده است. او می‌گوید: «براساس این اطلاعات فعالیت درختکاری انسان و همچنین درختان وحشی ناگهان قطع می‌شوند. به نظر می‌آید شیوه زندگی عوض شده و زندگی کوچ‌نشینی و وابسته به طبیعت آغاز می‌شود. شاید فشار وارده بر اکوسیستم این منطقه هیچ‌گاه برداشته نشده یا اینکه آغاز روند کاهش بارندگی در فلات ایران از حدود چهار هزار سال پیش باعث کاهش پوشش گیاهی منطقه شده است.»
براساس تحقیقات پژوهشگران گرده‌شناسی در این منطقه فعالیت درختکاری در دوره ساسانی و پارتی به میزان کمتر مشاهده‌شده است. همچنین گردو درختی است که فراوانی بسیاری در این ناحیه داشته، چنار به میزان کمتر و زیتون و انگور نیز به صورت پراکنده وجود دارد. جمالی وجود چنار به‌عنوان درختی بدون میوه را به معنی آغاز فعالیت شهرنشینی در این منطقه می‌داند.
زیتون ایران دور از چشم مورخان
با وجود اینکه دریاچه پریشان در یکصد کیلومتری دریاچه مهارلو قرار گرفته اما بافت آب و هوایی و در نتیجه پوشش گیاهی متفاوتی داشته است.
مرتضی جمالی با اشاره به مشاهده میزان زیادی گرده زیتون در این منطقه می‌گوید: «زیتون گیاهی با گرده‌پراکنی بسیار پایین است اما درصد بالایی از گرده زیتون در این منطقه مشاهده شد.
این در حالی است که بیست سال است زیتون‌کاری در این منطقه آغاز شده و در هیچ سند و کتابی از وجود زیتون در ایران حرفی به‌میان‌نیامده است.»
آریان گزنفون مورخ یونانی که پیش از میلاد می‌زیسته است نیز در گزارشی که درباره ایران نوشته می‌گوید: «در سرزمین پارس همه‌جور درختی رشد می‌کند به جز زیتون» در حالی که پژوهش ما از زیتون‌کاری در این منطقه خبر می‌دهد اما کتاب‌های تاریخی دیگر هم از نبود زیتون در ایران سخن گفته‌اند و این مقیاس از چشم مورخان دور مانده است.»
نظر شما