سلامت نیوز: وضعیت ساماندهی زباله ها در سه استان شمالی به دلیل این که دور از چشم مردم و به صورت مخفیانه در جنگل ها دپو می شود، شاید چندان به چشم نیاید، اما اهمیت آن کمتر از دریاچه ارومیه یا توقف کشتار پرندگان نیست، زیرا این استان ها با منابع غنی از آب و خاک بهشت کشور ما هستند که هجوم زباله ها بحران زیست محیطی را برای آنها رقم زده است. سئوال اینجاست که در وضعیت بحرانی حال حاضر آیا می توان زباله ها را به طلای کثیف بدل کرد؟

مراقب طلای کثیف باشید
به گزارش سلامت نیوز به نقل از میزان، زباله طلای کثیف است؛ اگر از آن در سیستم مدیریت پسماند استفاده بهینه شود. در غیر این صورت انباشت آن در دل طبیعت منجر به آلودگی خاک و سفره های آب زیرزمینی می شود. این موضوع زمانی دردناک تر است که زباله ها در نزدیکی دریا یا رودخانه باشند و شیرابه آنها به این منابع ارزشمند طبیعی وارد شود.این در حالی است که جهان و به تبع آن کشور ما با بحران آب روبرو است.
 
به گفته سهیل اولاد زاده کارشناس محیط زیست، وضعیت ساماندهی زباله ها در سه استان شمالی به دلیل این که دور از چشم مردم و به صورت مخفیانه در جنگل ها دپو می شود، به چشم نمی آید، اما اهمیت آن کمتر از دریاچه ارومیه یا توقف کشتار پرندگان نیست.
 
اولاد زاده به ارائه آماری در خصوص تولید زباله در سه استان شمالی می پردازد و به میزان می گوید: بین سه استان شمالی، مازندران بیشترین تولید زباله را دارند به گونه ای که سرانه تولید زباله آنها یک کیلو گرم در روز است، این عدد 300 گرم بیشتر از سرانه ملی است. استان گیلان در رتبه بعدی قرار دارد که 850 گرم تولید زباله دارد و گلستان نیز 750 گرم تولید زباله دارد.
 
موضوعی که ناصر مهردادی مدیر کل محیط زیست استان مازندران هم آن را تایید می کند. اینکه سه هزار تن زباله در روز تولید می شود. طبیعی است که این مقدار زمانی که مسافران به این استان می آیند به چند برابر افزایش یابد.
 
دپوهای غیر استاندارد
این در حالی است که محمد رضا برجی،  مدیر کل محیط زیست گیلان نیز به نکته دیگری اشاره می کند اینکه هیچ یک از محل های دپو زباله در گیلان دارای استانداردهای زیست محیطی نیست. سرانه تولید زباله در گیلان برابر با 700 گرم است که با توجه به فصل های مختلف سال این عدد متفاوت است. در 6ماه ابتدای سال روزانه دوهزار تن زباله در استان گیلان تولید شده است.
 
اشاره به این نکته ضرورت دارد که مشکلی به نام پسماند تنها مربوط به یک استان شمالی نیست و از این غافله گلستان نیز بی نصیب نمانده است. به عنوان مثال در گلستان روزانه یک هزار و صد تن زباله تولید می شود، سرانه تولید زباله در این استان در بازه زمانی اواخر سال 1392 تا کنون 560 گرم است که نسبت به بازه زمانی 1390 تا 1391 که 700 گرم بوده 140 گرم کاهش یافته است. گواه این آمار و ارقام نیز تایید اسماعیل مهاجر مدیر کل محیط زیست گلستان است.
 
درباره علت کاهش این میزان نیز باید گفت دلایل کاهش سرانه تولید زباله در استان هدفمندی یارانه ها بوده ،همچنین آموزش های شهروندی نیز در کاهش این رقم نقش مهمی داشته است.
 
هر چند که مهاجر دلیل کاهش زباله را در گلستان هدفمندی یارانه ها می داند، اما اولادزاده این موضوع را به صنعتی بودن استان ها مرتبط می داند و می گوید: هر چه استان ها صنعتی باشد و رفاه آنها بیشتر باشد میزان زباله بیشتری نیز تولید می شود.از سوی دیگر سرانه تولید زباله که او به عنوان کارشناس محیط زیست اعلام می کند اعداد بالاتری را نسبت به اعدادی که مقامات استانی اعلام می کند به نمایش می گذارد.
 
تخلیه روزانه حدود 2700 تن زباله در مرتع، جنگل و ساحل مازندران

در برابر این حجم از تولید زباله در طول سال های گذشته هیچ تمهیدی برای ساماندهی آنها صورت نگرفته است و امروز به بحرانی در استان های شمالی تبدیل شده است.
 
اولاد زاده در این خصوص  با اشاره به این که روزانه حدود 2700 تن زباله تنها در مرتع، جنگل و ساحل مازندران تخلیه می شود، عنوان می کند: به طور مثال زباله های شهرستان محمودآباد در نیم متری دریا تخلیه می شود و بدین صورت حجم بالایی شیرابه به دریا وارد می شود. همچنین این تخلیه در قائم شهر در 10 متری رودخانه اتفاق می افتد و با کشیدن یک کانال شیرابه ها وارد رودخانه می شود. در سوادکوه نیز در جنگل و در ساری در 120 متری مراتع تخلیه زباله صورت می گیرد.
 
فاصله کم محل دپو زباله با دریا و جنگل را نه تنها اولاد زاده کارشناس محیط زیست، بلکه مسئولان استانی نیز تایید می کنند. برجی در گفت و گو با میزان توضیح می دهد که سایت های دپو زباله از گذشته در فاصله کمی از جنگل، دریا و حاشیه رودخانه ایجاد شده است.
 
اما مهردادی این موضوع را چندان تایید نمی کند و تنها برخی از مکان های دپو زباله را نزدیک به دریا می داند. هر چند که وی دلیل تاکید بر ایجاد و راه اندازی کارخانه های زباله سوز و تولید کمپوست را مخاطرات زیست محیطی ناشی از رهاشدن زباله ها در دل طبیعت می داند و  اینکه از گذشته تعداد زیادی محل دپو زباله وجود داشته است که متاسفانه بیشتر به صورت فنی و مطلوب ساماندهی نشده است. جز در منطقه بابل که کارخانه کمپوست داریم و نیز در بهشهر که یک کارخانه در حال راه اندازی است اکثر زباله های شمال کشور بخصوص در مازنداران به صورت دپو و بدون هر عمل مدیریتی دفع می شود. زباله های تولید شده در مازندران در 25 مرکز دفن زباله جمع می شود که متاسفانه هیچ یک از آنها به دلیل وجود شیوه های دفن سنتی در گذشته، استاندارد های زیست محیطی ندارند.
 
در این میان  مدیرکل محیط زیست گلستان هم با تاکید بر ساماندهی زباله ها در این استان و دپو نشدن آنها می گوید: پسماندهای استان گلستان هیچ آلودگی برای دریا، رودخانه و آب های سطحی ایجاد نمی کنند. به طور مثال پسماندهای کارخانه ای که در شرق استان گلستان است 25 تا 30 کیلومتر با دریا فاصله دارد. کارخانه غربی نیز در شمال غربی شهرستان آق قلا در منطقه ای موسوم به تپه های منگالی است. زباله ها پس از جمع آوری با ماشین های سنگین به این محل منتقل می شود و به روش بهداشتی فوکوئوکا دفن می شود.
 
این در حالی است که اولاد زاده با ابراز تاسف از این که در استان های شمالی 30 سال محل دپو زباله در یک نقطه و در کنار رودخانه یا دریا است، بیان می کند که شیرابه تولیدی این زباله ها وارد آب های زیرزمینی می شود. به ویژه در بحران بی آبی حال حاضر قادر است اندوخته های آبی ما را که دست نخورده هستند از بین ببرد.از سوی دیگر زمانی که مردم منطقه از آب چاه استفاده می کنند، سلامت آنها به شدت در خطر می افتد.
به اعتقاد وی اعداد بیان شده برای تولید زباله می تواند به مرور، فاجعه زیست محیطی را ایجاد کند. این در حالی است که اکولوژی و پوشش گیاهی و جانوری نیز به اسم مدیریت پسماند از دست می رود.
 
با این تفاسیر این سئوال پیش می آید که با مدت زمان زیادی که از دپو زباله ها در استان های شمالی، استان هایی که منابع غنی از آب و خاک را دارند، می گذرد راه حل استان ها برای وضعیت پسماند مکان هایی که در مرز بحران زیست محیطی هستند، چیست؟
 
مهردادی با اشاره به وضعیت ساماندهی زباله ها در مازندران توضیح می دهد که در هفت ماه گذشته تا کنون برنامه هایی را برای ساماندهی این موضوع به استاندار ارائه کرده ایم تا بنابر آن چند کارخانه زباله سوز داشته باشیم. ضمن این که یک کارخانه تولید برق از زباله در ساری و نیز یک کارخانه در نوشهر چالوس راه اندازی می شود.این دو کارخانه به هزینه بالایی نیاز دارد و تا کنون بیش از 50 میلیارد تومان برای آنها هزینه شده است. با این حال تلاش ما بر این است که برای آمل، تنکابن و سایر مناطق نیز کارخانه راه اندازی شود.
 
اما مدیرکل محیط زیست گیلان ضمن تاکید بر راه اندازی کارخانه های زباله سوز و تولید برق از زباله بر تفکیک زباله از مبدا تاکید می کند و می گوید: در صورت نهادینه نشدن فرهنگ تفکیک زباله از مرکز، تمام ماشین آلات نیز نمی توانند کاری در جمع آوری زباله ها از پیش ببرند.
 
به گفته برجی کارخانه زباله سوز رشت تا کنون 11 میلیارد ریال اعتبار اختصاص یافته است و در حال حاضر مکان یابی احداث این کارخانه در دست اجرا است. همچنین کارخانه زباله سوز در شرق و غرب گیلان و نیز انزلی راه اندازی می شود. در صورت تخصیص اعتبار که مهم ترین بحث در احداث این کارخانه ها است، در کوتاه مدت به احداث و راه اندازی کارخانه کمپوست و زباله سوز در مناطق یاد شده می پردازیم. بدین منظور باید در بودجه سال 1394 ردیف اعتباری ویژه تخصیص یابد.
 
تا سال 1394 معضلی به نام پسماند نداریم

با این وجود مهاجر در خصوص برنامه های دفع پسماند در استان گلستان این گونه توضیح می دهد: کارخانه تولید کمپوست را در غرب استان داریم که 12 شهر و 260 روستا را پوشش می دهد و روزانه 250 تن کمپوست تولید می کند. تا زمان افتتاح کارخانه کمپوست در شرق استان تمام فعالیت های در این خصوص به کارخانه غرب منتقل می شود. این کارخانه در صورت افتتاح روزانه 120 تن زباله شهری و 36 تن زباله روستایی را به کمپوست تبدیل می کند. اگر 50 میلیارد ریال دیگر برابر با آنچه که در سفر رئیس جمهور به استان گلستان مصوب شده است، تخصیص یابد کارخانه شرق به زودی افتتاح می شود. در این صورت تا سال 1394 دیگر معضلی به نام پسماند در استان گلستان وجود ندارد.
مهاجر می گوید: پیشنهاد تولید برق از پسماند به محیط زیست این استان داده شده است که به دلیل هزینه بر بودن آن باید توسط بخش خصوصی انجام شود.
 
هر یک از سه استان روش متفاوتی را برای مقابله با زباله ها انتخاب کرده اند که از دید اودلازاده این «زمان» است که بهترین گزینه را ارائه می دهد. بدین معنی که استفاده از دستگاه های زباله
می تواند بدترین گزینه برای استان های شمالی باشد که رطوبت دارند. اما به علت شرایط بحرانی حال حاضر در این استان ها می تواند گفت، عاجل ترین راه حل استفاده از همین دستگاه های زباله سوز است هر چند که با ارزیابی سرزمین تطابق ندارد.  از سوی دیگر در فرآیند زباله سوزی زباله ها وارد محفظه هایی شود تا خشک شود، سپس وارد دستگاه های زباله سوز می شود تا تبدیل به برق شود. اما این کارشناس محیط زیست معتقد است: در استان های شمالی به علت پایین بودن ارزش زباله و کم بودن بهره وری، این زباله ها تبدیل به برقی نمی شود .
 
به گفته ویدر حالی که سازمان محیط زیست به تازگی قصد دارد دستگاه های زباله سوز را برای مازندران تامین کنند، در گیلان برای حل این معضل در حال ساخت لندفیل هستند و در استان گلستان نیز سومین کارخانه کمپوست را راه اندازی می کنند. این در حالی است است که بیبشتر محل های دپو زباله در استان های شمالی قرار بوده است تبدیل به لندفیل شود.همچنین بهتر است زباله های تر به خاک عالی یا کمپوست تبدیل شوند.

جای خالی فرهنگ سازی

گویا زمان کم است و به همین دلیل نمی توان از روش هایی که با آمایش سرزمین تطابق دارد در تمام استان های شمالی به‌خصوص در مازندران که وضعیت بدتری دارد استفاده کرد.
اما آیا معضل پسماند در استان های شمالی که ناچار به مهمان نوازی هستند، با احداث کارخانه برطرف می شود؟ با توجه به حجم ورود مسافر به این استان ها باید به گفته اولاد زاده مطابق با هرم اکولوژی مدیریت پسماند در ابتدا مانع تولید زباله شویم.  وی ادامه این هرم را اینگونه تشریح می کند: پس از تلاش برای تولید نکردن زباله کاهش تولید زباله، بازاستفاده، بازیافت، استحصال، سوزاندن، سپس مرحله دفن است. هر چند که در کشور ما به طور دقیق یک فرآیند معکوس طی می شود و بدون طی این چرخه اقدام به سوزاندن یا دفن زباله ها می کنیم و هیچ تلاشی برای فرهنگ سازی در این خصوص نداریم.

از سوی دیگر استان ها همواره از نبود بودجه گلایه مند هستند و شاید این موضوع باعث شود با نادیده گرفتن اهمیت آموزش و فرهنگ سازی بودجه این بخش را به مصرف سایر بخش ها که از دید مسئولان مهم تر است برسانند.هر چند مسئولان در استان های مهمان پذیری همچون استان های شمالی اعتقاد دارند برای ساماندهی معضلات زیست محیطی همچون پسماند در این استان ها باید از اعتبارات ملی در بخش سلامت بهره برد.برجی در این خصوص معتقد است: گیلان سالانه 20 میلیون نفر گردشگردارد. بنابراین در مسائل ناشی از حضور گردشگران همانند دفع پسماند باید دولت اعتبارهای ملی اختصاص دهد.
 
با همه این تفاسیر اما سازمان محیط زیست قصد دارد تعدادی دستگاه زباله سوز برای مازندران تهیه کند و  شینا انصاری مدیرکل دفتر پایش فراگیر این سازمان هم  خبر از راه اندازی دستگاه سنجش  GC/HR به منظور پایش آلودگی هوا ناشی از فعالیت زباله سوزها می دهد. این می تواند به معنی اعتبار ملی برای حل معضل پسماند در یکی از سه استان مورد بحث باشد. اما آیا تخصیص اعتبار ملی برای حل این معضل کفایت می کند؟ آیا باید طلای کثیف را سوزاند و فرهنگ سازی را از یاد برد؟