سلامت نیوز: آنطور که دود سیگار را هو می کند میان زمین و هوا، می گوید: «تفننی می کشم... ژستش رو دوست دارم... » نیم چرخی می زند تا راحت تر به استوانه دودزایی که در دست دارد پک بزند: «مادرم نمی دونه... کلا خیلی بدش می یاد... بد شاکی می شه، برای همین خونه سیگار نمی کشم، بیرون با دوست هام، دور همی هم که باشه اگه بقیه هم بکشم من هم چند پکی می زنم.»

به گزارش سلامت نیوز به نقل از پانا، حرفش که تمام می شود، سیگار را روی زمین می اندازد و با پنجه پا سعی می کند، از خاموش بودن آن مطمئن شود. بیست و دوساله است و ترم چهارم مهندسی کشاورزی. تنها دلیلش برای پک زدن به این استوانه دودزا ژست روشنفکری است که تصور می کند با این رفتار می تواند آن را به رخ دیگران بکشد. توجیه دیگری هم برای این کار دارد، اینکه اگر سیگار آنقدرها هم که می گویند بد است، پس چرا در همه فروشگاه ها، روزنامه فروشی ها حتی کنار خیابان ها نیز به فروش می رسد، چرا هیچ گونه نظارتی بر آن نمی شود؟! چرا قوانین و مقرراتی که قرار است کمکی به سلامت افراد  کنند وضع نمی شود و اگر هم چنین مقرراتی تدوین شود روی کاغذ باقی می ماند؟!

میانگین سن استعمال دخانیات در مرز تک رقمی شدن

واقعیت این است که افزایش میزان گرایش جوانان و نوجوانان به استعمال دخانیات این روزها در آستانه تبدیل شدن به زنگ خطری برای جامعه است، هشداری که نه تنها فرد بلکه خانواده را نیز در معرض آسیب های بی شماری قرار می دهد. تا به آنجا که دبیر جمعیت مبارزه با استعمال دخانیات از کاهش سن مصرف سیگار در کشور خبر می دهد. محمدرضا مسجدی اعلام می کند که سن مصرف دخانیات در کشور از 14 سال به 10 سال رسیده است. هر چند که از نظر وی کاهش این رقم به معنای آن نیست که هر نوجوانی که یکبار مصرف را تجربه کرد، در آینده یک سیگاری یا قلیان کش حرفه ای می شود، اما آمار ها نشان می دهد هر چقدر نوجوان در سنین پایین تری سیگار و قلیان را تجربه کند احتمال بیشتری وجود دارد که او به یک سیگاری حرفه ای تبدیل شود.

موضوعی که خود می تواند زمینه ساز گسترش دامنه آسیب‌های اجتماعی در کشور باشد. به ویژه اینکه مسجدی به این نکته نیز اشاره کرده است که مصرف دخانیات به ‌ویژه در نوجوانان و جوانانی رواج یافته است که دانشجو هستند یا در مقطع دبیرستان تحصیل می‌کنند، سنینی که نقش مهمی در آینده فرد دارد بلکه حتی جامعه ای که وی در آن رشد می کند، را تحت تاثیر قرار می دهد.

حسن آذر پور،عضو کمیته کشوری مبارزه با دخانیات نیز با تائید کاهش سن مصرف مواد دخانی در کشور اعلام می کند که 12 درصد جمعیت بالای 15 سال در ایران به مصرف دخانیات اعتیاد دارند که این رقم حدود 25 درصد مردان و 5 درصد زنان کشور را شامل می شود. البته وی برخلاف مسجدی بر این نکته تاکید می کند که آمار ها نشان می دهد هر چقدر نوجوان در سنین پایین تری سیگار و قلیان را تجربه کند، احتمال بیشتری وجود دارد که وی به یک سیگاری حرفه ای تبدیل شود .

50 میلیون نفر در معرض آسیب

این در حالی است که ایران جمعیت جوانی دارد و 70 درصد جمعیت کشور یک روز تا 39 سال سن دارند. به عبارتی زمانی که جمعیت کشور 75 میلیون نفر است 50 میلیون نفر افرادی هستند که در سنین کودکی، نوجوانی و جوانی قرار دارند.

البته به گفته وی این مساله تنها مختص به ایران نیست، اما در بسیاری از کشور ها این آمارها مسئولان و برنامه ریزان را به عکس العمل وا داشته است، موضوعی که می توان جای خالی آن را در بسیاری از طرح ها و ایده های برنامه ریزان و سیاستگذاران کشور دید، حتی درباره طرح هایی سخن گفت که تنها مکتوب و در کنج قفسه کتابخانه موسسه، اداره شاید هم وزارتخانه ای محبوس شده اند و سرنوشتی جز خاک خوردگی برای آنها رقم زده است.

شاید به همین دلیل است که آذرپور تنها به این نکته اشاره می کند که در طول سال های اخیر فعالیت ها و طرح های مختلفی که در راستای کاهش مصرف دخانیات  شکل اجرایی به خود گرفته است، تنها موجب شده تا بزرگسالان به سمت ترک استعمال مواد دخانی بروند، درحالی که آمار مصرف دخانیات در میان نوجوانان و جوانان همچنان رو به افزایش است، زیرا که نوجوان و جوان در شرایطی قرار دارند که از رفتارهای هیجانی لذت می برند و تصور آنها این است که استعمال دخانیات آنها را زودتر به دنیای بزرگسالی وارد می کند.

 12 میلیون نفر ایرانی سیگاری

 همه اینها را بگذارید کنار آمار و ارقامی که نشان می دهد، بیش از 12 میلیون نفر در ایران سیگاری هستند و ایرانی ها روزانه 2/2 نخ سیگار دود می کنند که با احتساب ماه ها و روزهای یک سال رقمی معادل 65 میلیارد نخ سیگار خواهد بود.

این در حالی است که با تصویب قانون جامع کنترل و مبارزه ملی با دخانیات در مهرماه سال 85 کورسوی امیدی در دل بسیاری از خانواده ها روشن شد که نوجوانان آنها کمتر در معرض استعمال دخانیات قرار خواهند گرفت، زیرا که به عنوان مثال بر اساس ماده 12 این قانون فروش یاعرضه مواد دخانی به افراد زیرهجده سال  یا به واسطه این افراد، علاوه بر اینکه موجب ضبط فرآورده‌های دخانی كشف شده نزد متخلف خواهد شد، جزای نقدی از یكصد هزار ریال تا پانصد هزار ریال برای وی به همراه دارد. این در حالی است که طبق این ماده تكرار یا تعدد تخلف، مستوجب جزای نقدی 10 میلیون ریالی است.

همچنین در تبصره یک و دو ماده 13 این قانون نیز آمده است، اگر فردی اقدام به مصرف دخانیات دراماكن یا وسایل نقلیه عمومی کند پنجاه هزار ریال تا یكصد هزار ریال جریمه نقدی خواهد شد. علاوه بر این هیأت دولت می‌تواند حداقل و حداكثر جزای نقدی مقرر دراین قانون را هرسه سال یكبار براساس نرخ رسمی تورم تعدیل كند.

دیگر اینکه عرضه و فروش بسته‌ های بازشده فرآورده ‌های دخانی ممنوع است و متخلفان به جزای نقدی از پنجاه هزار ریال تا دویست هزارریال محكوم خواهند شد. موضوعی که در ماده 16 این قانون به صراحت از آن سخن گفته شده است. اما واقعیت این است که فقط با گشتی کوتاه در شهر و پرس و جو از چند مغازه و دکه روزنامه فروشی می توان متوجه شد که نه تنها این ماده ها و تبصره ها بلکه هیچ یک از ماده های قانون جامع کنترل و مبارزه ملی با دخانیات شکل اجرایی و عملیاتی به خود نگرفته است و  همه اقدامات در حد گوشزد کردن اجمالی مشکلاتی که این استوانه دودزا می تواند برای افراد ایجاد کند خلاصه می شود. اظهاراتی که خریداری ندارد، زیرا آنچه در سطح شهرها و جامعه می گذرد خلاف این توصیه ها را تبلیغ می کند.

عملکرد ضعیفی در مبارزه با دخانیات داریم

بی توجهی به این قانون تا به آنچا پیش رفته است که دبیرجمعیت مبارزه با استعمال دخانیات اعلام می کند که ایران عملکرد ضعیفی در زمینه مبارزه با دخانیات داشته همچنن قوانین و آئین نامه‌های موجود به طورکامل اجرا نمی‌شوند، دراین شرایط با وجود آنکه حدود 85 درصد از مردم ایران سیگارنمی ‌کشند، اما به طور مستقیم درمعرض دودها ومضرات آن قراردارند.

جالب تر اینکه در سال 91 تحقیقی پیمایشی درخصوص اطلاع مردم از این قانون و مفاد آن صورت گرفت که نشان داد مردم کمتر از دو درصد افراد در جامعه از وجود قانونی با عنوان قانون جامع کنترل ومبارزه ملی با دخانیات اطلاع دارند. چرا که در طول 6 سالی که ازتصویب آن می‌گذرد، اطلاع رسانی درخصوص آن انجام نشده است و دستگاه‌ های اجرایی نیزدر زمینه تحقق بندهای مربوط به این قانون ضعیف و کند عملکرده ‌اند.

جالب اینکه اجرای این مفاد قانونی در حالی به فراموشی سپرده شده است که این روزها مسئولان برند و ارتباطات اپراتور سوم تاکید دارند که هیچ اپراتوری امکان فروش سیم کارت به افراد زیر 18 سال را ندارد، موضوعی که یا به اجرا در می آید و نشان می دهد که چگونه متصدیان امر از اجرایی شدن قانونی مشابه در زمینه سیگار شانه خالی کرده اند یا مانند بندهای قانون جامع کنترل و مبارزه ملی بادخانیات به فراموشی سپرده خواهد شد.

چرا سیگار؟

واقعیت این است که به گفته بسیاری از روانشناسان استعمال سیگار از سوی جوانان دلایل مختلف دارد، به عنوان نمونه ناصر قاسم زاد، دبیر انجمن حمایت از سلامت و بهداشت روان جامعه معتقد است که یکی از علت هایی که می تواند زمینه ساز مصرف از سوی این گروه سنی باشد این است که آنها چنین رفتاری را در مقوله برخوردهایی جای می دهند که نشان دهنده رشد و بلوغ اجتماعی آنها است.

اینکه پسرانی که سیگار می‌کشند، دیگر بچه نیستند و  با دوران کودکی و نوجوانی خود خداحافظی کردند، دوستان بیشتری دارند و در جامعه چه نزد جنس مخالف و چه هم ‌جنسان خود به آنها با چشم دیگری نگریسته می شود.

اما دختران سیگاری نظر دیگری در این خصوص دارند، به گفته این روانشناس آنها معتقدند دوستان بیشتری دارند و این رفتارشان یک امتیاز مثبت اجتماعی برایشان محسوب می شود، حتی دید پسرها نیز به آنها متفاوت است برداشتی که از دختران سیگاری دارند، اجتماعی و با کلاس بودن است.

این در حالی است که مینا محمدپور، جامعه شناس معتقد است بروز چنین رفتارهایی می تواند در اثر الگوهای اجتماعی موجود در جامعه نیز افزایش یابد. به عبارتی زمانی که  افراد در سنین جوانی و نوجوانی مشاهده می کنند هنرپیشه محبوبی که در یک فیلم است یا معلم محبوبی که سیگار می‌کشد بسیار مورد توجه قرار می‌گیرد و طرفداران نوجوان، این رفتار او را مطلوب تلقی می‌کنند.

از نظر وی برخی از این این افراد نیز به خاطر پذیرش گروههای همسالان به استعمال این ماده دخانی روی می آورند و به این ترتیب شاید حدود نیمی از افرادی که درنوجوانی سیگار کشیده اند این رفتار را به عنوان عادتی در بزرگسالی ادامه می دهند.

شاید جالب باشد بدانید که انجمن سرطان آمریکا(ACS) اعلام کرده است که افراد به چند دلیل به استعمال این ماده دخانی روی می آورند. نخست اینکه عده ای معتقدند این استوانه دودزا به آنها کمک می‌کند صبح ‌ها زودتر از خواب بیدار شوند و انرژی شان را سازماندهی کنند. همچنین افزایش ظرفیت‌هوشی‌ نیز از دیگر مواردی است که برخی از سیگاری ها از آن به عنوان انگیزه ای برای بروز چنین رفتارهایی یاد می کنند. اما عده ای نیز لذت بردن از به دست گرفتن سیگار و فندک لذت را عاملی برای استعمال آن می دانند. این در حالی است که احساس  آرامش لذت بخش و تمدد اعصاب کاهش احساسات منفیمبارزه با استرس، عصبانیت، ترس و اضطراب همچنین تنش ‌زایی و عادت از دیگر مواردی است که در این گزارش به انها تاکید شده است. از نظر وی بیشتر سیگاری ها لذت جسمی یا روانی از استعمال این ماده دخانی کسب نمی برند، و تنوع شخصیتیریال عامل استعداد بیولوژیکی برای نیکوتین و شاید ویژگی‌های جامعه شناختی و محیطی از جمله عواملی است که به نوعی موجب گرایش بیشتر این افراد به این ماده دخانی می شود.بنابراین نباید از سهم رسانه ملی و رفتارهای اشخاصی که نحوی الگوی مورد توجه برای افراد به ویژه نوجوانان و جوانان در جامعه محسوب می شوند، نیز در این زمینه غافل شد.آن هم در شرایطی که تنها سه‌ سال قبل وزیر سابق بهداشت از کاهش سن مصرف سیگار در کشور خبر داده بود و اینکه سن مصرف به زیر 15‌سال رسیده است. مرضیه وحید دستجردی در زمان تصدی خود بر این وزارتخانه اعلام کرده بود که بررسی ‌ها نشان می‌دهد 80‌درصد استعمال‌کنندگان دخانیات پیش از رسیدن به پانزدهمین بهار زندگی خود استعمال دخانیات را آغاز کرده‌اند.

کاهش پنج‌سال در این برآوردها رقمی است که نباید از کنار آن به سادگی گذشت؛ این‌که چه شرایطی موجب شده است تا افراد در گروه سنی پایین‌تر به سراغ مصرف دخانیات بروند، چرایی است که می‌تواند خود زمینه‌ساز بروز ناهنجاری‌ها و مشکلات بیشتری باشد. پاسخ هایی که یافتن انها نه تنها وظیفه مسئولان و برنامه ریزان در کشور است، بلکه نیازمند همکاری همه افراد در جامعه بوده تا بهترین راهکار را برای کاهش خطرات ناشی از این رفتار طراحی و عملیاتی شود.