سلامت نیوز:به اعتقاد متخصصان ومشاوران،یک کودک اگر یک ماه درون یک خانواده باشد بهترازاین است که یکسال درمراکزبهزیستی باشد چرا که در خانواده واقعی، کارکردهایی است که در خانواده بهزیستی نیست. هرچند که بهزیستی  شرایط را هموارمی کندولی تعاملات عاطفی بعنوان یک کارکرد از کارکردهای هفت گانه در خانواده امکان پذیرترازبهزیستی است .

به گزارش سلامت نیوز به نقل از پانا، کودکان بد سرپرست و بی سرپرست ،جزییات طرح امین موقت برای ساماندهی کودکان بدسرپرست ،موانع و مشکلات این طرح ،مباحث قضایی و قانونی آن ، قوانین سختگیرانه بهزیستی ،کم رغبتی خانواد ها نسبت به پذیرش این دسته از کودکان سبب شد تا با حمیدرضا الوند، جانشین معاون اجتماعی سازمان بهزیستی و مدیرکل اسبق امور کودکان و نوجوانان سازمان بهزیستی به گفتگو بنشینم که در پی می آید؛

طرح امین موقت چندسالی است که در سازمان بهزیستی در حال اجراست ولی بسیاری از خانواده های ایرانی شاید از کم و کیف این طرح اطلاع چندانی نداشته باشند ،لطفا جزییات  این طرح را تشریح کنید ؟

-      در ابتدا باید بگویم 87درصد کودکان تحت سرپرست سازمان بهزیستی کشور که بر اساس حکم مراجع قضایی ذی صلاح که مسوولیت نگهداری و زندگی آنها به بهزیستی سپرده شده است کودکانی به لفظ عام  بدسرپرست هستند. یعنی پدر و مادر و جدپدری آنها به عنوان اولیای قهری در قید حیات هستند ولی به دلایل عدیده مندرج در قانون ویژه ماده 74/11و 82/11 مدنی صلاحیت نگهداری  کودکان  برای یک مدت مشخص را از دست داده اند.  این رد صلاحیت را مواد قانونی به آن اشاره کرده است، مثل اعتیاد والدین ، ابتلا به بیماری صعب العلاج و مسری (بیماری که بهداشت روانی و جسمانی کودکان را به خطر بیندازد) فساد اخلاقی، جدایی و طلاق والدین به طوری که هیچکدام از سرپرستان صلاحیت نگهداری کودکان را نداشته باشد.

سیاست سازمان بهزیستی در خصوص کودکان بدسرپرست چیست ؟

-     سیاست بهزیستی در خصوص ارائه خدمات به کودکان و نوجوانان تحت پوشش و سرپرستی در حقیقت ساماندهی در خانواده های جایگزین و واجد شرایط قانونی است و این اقدام به دو شکل اتفاق می افتد نخست بعنوان سرپرست دائم که در ادبیات اجتماعی به آن  فرزند خواندگی می گویندو یکی دیگر سرپرستی موقت است که به آن در ادبیات اجتماعی امین موقت می گویند.سرپرستی دائم مشمول کودکانی است که پدر و مادر و جدپدری آنها در قید حیات نیستند و یا تمام تلاش ها و کوشش های سازمان منتج به شناسایی آنها نشده است و چون هویت خانوادگی ندارند بنابراین شرایط سرپرستی دائم را دارند ؛اما 87درصد جز گروه دوم هستند یعنی بدسرپرستان.

دقیقا چه تعداد کودک بدسرپرست تحت پوشش بهزیستی هستند ؟

-   23 هزار نفر تحت پوشش بهزیستی هستند که طبق حکم دادگاه ،بهزیستی سرپرستی آنها را به عهده گرفته است.از این تعداد 3 هزار نفر درون خانواده های واجد شرایط ساماندهی شدند .مثل مادر، یعنی اینکه مادر توانایی سرپرستی داشته ولی تمکن مالی نداشته و سازمان از آنها حمایت کرده است تا مادر بتواند در کنار صلاحیت قانونی، صلاحیت مالی هم داشته باشد. یا اینکه مادر صلاحیت قانونی نداشته و بعد ازاحراز صلاحیت وکمک  سازمان بهزیستی، طی فرایند مددکاری شرایط قانونی برای سرپرستی فراهم می شود. چون بهترین جایی که کودک می تواند رشد کند،کنار مادر است. یا اینکه  کودک خانواده زیستی ندارد و پیش خانواده سببی مانند عمه،عمو و خاله که آن هم طبق فرایند مددکاری تخصصی، شرایط ورود و ارتباط مناسب کودک به خانواده فراهم می شود .البته سازمان بهزیستی چنین خانوادهایی را حمایت می کند .

چه اندازه سرپرستی وحضانت کودکان بدسرپرست زمان می برد یعنی ازابتدای اقدام برای حضانت تا زمان اخذ حکم سرپرستی چه فرآیندی باید طی شود ؟

 -    سرپرستی کودک بد سرپرست، طیف زمانی و مکانی دارد و بر اساس تصمیم کمیته شبه خانواده استان انجام می پذیرد.یعنی آن کمیته مشخص می کند که کودک چند وقت می تواند نزد خانواده امین باشد هرچند که  این زمان قابل تمدید است. مدت زمان ماندن کودک به صورت موقت نزد خانواده موقت، توسط دادگاه و مراجع قضایی و بهزیستی تعیین می شود. براین اساس باید طبق فرایند قانونی ومددکاری تخصصی و دادگاه حکم صادر شود  و کودک با حفظ هویت خانوادگی به متقاضی واگذار می شود. اگر کودک شرایط لازم را برای سرپرستی موقت داشته باشد این فرایند حدود 5 تا 6 ماه طول می کشد . زیرا از ابتدای درخواست  تا زمان حکم دادگاه،باید چند مرحله قانونی طی شود. کارشناسان هم با خانواده متقاضی مصاحبه کنند .سپس بازدید منزل صورت می گیرد وپرونده تشکیل می دهند واین موضوع  ازدومنظر بررسی می شود ابتدا از طرف مراجع قضایی وسپس مرجع دیگر بهزیستی است که باید اعلام نظرکند تا در نهایت دادگاه حکم صادرشود .

 شرایط خانواده متقاضی وامین چیست؟

-    خانواده متقاضی نباید سوء سابقه داشته باشد.خانواده باید تمکن مالی داشته باشد.توانایی نگهداری که البته توسط بهزیستی تعیین می شود هم ازجمله شرایط است .طی بازدیدی که مددکاران تخصصی ازخانواده متقاضی می کنند باید متوجه شوند که به کودک بدسرپرست مانند جنس دسته دوم نگاه نمی شود .خانواده هایی که تمکن مالی دارند ودارای پایگاه اجتماعی و اقتصادی هستند و ارتباط زن و شوهرمناسب وخوب باشد از اولویت برخوردارند.سازمان بهزیستی هم حمایت های لازم را بعمل می آورد .بهزیستی به ازای هر کودک درهر خانواده متقاضی ،ماهیانه 175 هزار تومان واریزمی کند تا بخشی از نیازهای کودک تامین شود.

آیا در سرپرستی موقت هم مانند سرپرستی دایم نیاز به واگذاری و مالکیت بخشی از اموال خانواده متقاضی به کودک الزامی است؟

-    خیر. در این طرح چنین شرایطی وجود ندارد.

 نحوه نظارت بهزیستی بر این خانواد ه ها چگونه است؟

-    بهزیستی طبق روال مشخصی در6 ماه اول  به صورت هفتگی و بعد ماهیانه بازدید می کند و هر زمان که مددکاران احساس کنند که روابط مناسب میان کودک و خانواده برقرار نشده است ؛ به مراجع قضایی اعلام می کنند تا حکم سرپرستی فسخ شود .

 آیا موردی هم بوده که کودک در خانواده امین به خوبی نگهداری نشده و سازمان اقدام به لغو حکم سرپرستی کرده باشد؟

-   بله موارد این چنینی هم وجود داشته است.

 آیا امکان دارد که کودکان در این طرح به صورت دایمی هم به خانواده  امین سپرده شوند؟

-     دربند "د" ماده 8 قانون جدید که سال 92 در مجلس مصوب و توسط رئیس جمهور به دستگاه های متولی ابلاغ شد؛ آمده است که چنانچه کودکانی که بدسرپرست هستند طی شرایط خاصی می توانند به صورت سرپرستی دایم نگهداری شوند . یعنی اگر صلاحیت خانواده کودک بدسرپرست چند بار توسط مرجع قضایی رد شده باشد وامکان برگشت آنها نباشد ویا پدر و مادرکودک اعدام و به هردلیلی درکشور نباشند و پدربزرگ و مادربزرگ هم شرایط لازم را نداشته باشند،کودک شرایط فرزندخواندگی دائم را پیدا می کند .اولویت واگذاری دایم کودکان در طرح امین موقت ازنگهداری موقت به سرپرستی دائم با خانواده هایی است که ازآنها مراقبت ونگهداری کرده اند.

 میزان استقبال و پذیرش خانواد ها برای سرپرستی کودکان بدسرپرست چقدر است؟

-     3 1هزار کودک  یعنی 58 درصد از23 هزار کودک ساماندهی شدند و این موضوع حاکی از آن است که فرهنگ جامعه نسبت به پذیرش  کودکان به صورت موقت توسعه پیدا کرده است.

 نکته مهمی که وجود دارد این است که درطرح امین موقت میان کودک و خانواده امین الفتی به وجود می آید و این موضوع شرایط جدایی را کمی سخت می کند، راهکار بهزیستی برای این موضوع چیست؟

-    خیلی  ازخانواده های متقاضی می گویند که ما نسبت به کودک تحت سرپرستی وابستگی داریم  و چگونه بعد ازچند سال کودک را رها کنیم . دراین جا مشاوران پس و پیش ازپذیرش کودکان وارد خانواده می شوند یعنی ازنظرعاطفی خانواده را مدیریت می کنند زیراارتباط عاطفی سبب حمایت اجتماعی ازکودک می شود. این موارد را مشاوران آموزش می دهند.پس از جدایی کودک ازخانواده امین تنها جدایی فیزیکی اتقاق می افتد واین جا فقط شکل روابط عوض می شود ولی عواطف پابرجاست.به اعتقاد متخصصان ومشاوران ما ،یک کودک اگر یک ماه درون یک خانواده باشد بهترازاین است که یکسال درمراکزبهزیستی باشد چرا که در خانواده واقعی، کارکردهایی است که در خانواده بهزیستی نیست. هرچند که بهزیستی  شرایط را هموارمی کندولی تعاملات عاطفی بعنوان یک کارکرد از کارکردهای هفت گانه در خانواده امکان پذیرترازبهزیستی است .

 در سال جاری چه تعداد کودک بد سرپرست تحت پوشش است قرارگرفته اند ؟

-    در6 ماه اول سال چیزی حدود 600 کودک  به سرپرسرتی دائم و موقت درآمدند که تا پایان سال این رقم دو برابرمی شود.

 شرایط پذیرش کودکان بدسرپرست دراستانها چگونه است ؟

-    برخی ازاستانها ازاین طرح استقبال کردند. مثلا درکلانشهرها این فرهنگ راحت ترپذیرفته می شود. دراستان های کوچک خانواده ها سنتی هستند که این امر قدری کمی پذیرش را سخت ترکرده است.

 استانهایی که بیشترین پذیرش کودکان بدسرپرست را دارند کدامند و چرا؟

- دراستان های خراسان رضوی وکرمان وتهران بیشترین پذیرش وجود دارد. تهران چون مهاجرپذیر است وخراسان وکرمان چون هم مرزبا افغانستان هستند و ورودی کودکان از کشورهای دیگردرمرزبیشتراست وتبعه هایی که با هم ازدواج می کنند ، فرزندانشان را نزدیک مرز رها می کنند این موضوع بیشتردیده می شود وخانواده ها میل به پذیرش کودکان بد سرپرست دارند.البته درخراسان مذهب وعقاید مذهبی سبب پذیرش بیشتراین دسته  کودکان  می شود.

 خانواده ها متقاضی چه سنی از کودکان بدسرپرست هستند؟

-     بیشترین خانواده ها متقاضی کودکان زیردو سال هستند. یعنی بالای 90 درصد کودکان زیر دوسال پذیرش می شوند اما درمجموع  کودکان زیر4 سال بیشترین متقاضی را دارند .

 هر خانواده می تواند چند کودک  رامورد حمایت قرار دهد؟

-    هر خانواده سه کودک را می تواند به سر پرستی بگیرد به شرطی که تعداد خانواده از7 نفر تجاوز نکند .

نکته آخر و مهم موضوع آموزش و نگرش خانواده ها ی ایرانی برای پذیرش کودکان بدسرپرست  و موانع و مشکلات این طرح است. در این راستا چه اقداماتی انجام شده است؟

-  بخش اعظم مشکلات نوع نگرش ایرانی هاست که در فرهنگ ملی ما نهادینه شده است. ایرانی ها در فرهنگ ملی دربخش اجتماعی وفرهنگی تابع مولفه مالکیت شخصی هستند.یعنی  وقتی افراد به سن استقلال اجتماعی واقتصادی می رسند دنبال ماشین و خانه شخصی هستند. حتی این موضوع درازدواج هم دیده می شود این مالکیت درسرپرستی کودکان هم مشاهده می شود .مردم  کودکانی را دوست دارند به سرپرستی بپذیرند که شش دانگ مال خودشان باشد .نوع نگرش غلط ما درباورهای فرهنگی و دینی ما است آنچه درمبانی فقهی ودینی ودرسیره حضرت رسول الله (ص)منعکس شده سرپرستی موقت است نه دائم .زیرا با مروری درتاریخ می بینیم پیامبرهم چنین کاری کردند وسرپرستی موقت حضرت علی( ع )را برعهده گرفتند. اما کمتر متخصصین علوم دینی روی این موضوع موشکافی کردند بنابراین  اطلاعات دینی ما روی موضوع سرپرستی ناقص است .نکته دیگرخلاء قانونی هم وجود داشته که بخش اعظمی از آن درقانون حمایت ازکودکان ونوجوانان مصوب شهریور92 مرتفع شد واگرآئین نامه اش ابلاغ شود سازمان بهزیستی با برگزاری نشست هایی با دادستان ها و قضات کشوربرای اطلاع رسانی افکارعمومی یک کار منسجم انجام می دهد.