سلامت نیوز:بیش از10 سال است که ایران با موضوع گرد وغبار و ریزگردها مواجه است.به گفته کارشناسان محیط زیست این پدیده به خاطرگرم شدن زمین و کاهش بارندگی شکل می گیرد.بسیاری معتقدند که منشاء گردوغباردرایران مربوط به کشورهای مجاوراست وبرخی هم تاکید دارندکانون های داخلی منشاء ریزگردها است.بررسی ها نشان داده است منشاء اصلی ریزگردها خارجی و از کشورهای یمن، سودان،عراق، سوریه، کویت و بیابان های عربستان (ربع الخالی) است که دراین میان سهم عراق ازهمه بیشتر است.


به گزارش سلامت نیوز به نقل از خبرگزاری  پانا، داود پرهیزکاررئیس سازمان هوا‌شناسی کشور دراین باره می گوید:منشاء گرد وغبار عمدتا درکشورهای مجاورایران نظیرعراق(بسترفرات ازشمال شرق عراق تا دجله در نزدیکی بغداد، کربلا، نجف و بصره)، شرق سوریه، شرق اردن، شمال عربستان، کویت و امارات است.
سه کشورعامل خشک شدن هورها
به گفته وی مصرف بی‌رویه آب‌های سطحی و زیرسطحی، مدیریت نادرست منابع آب و سدسازی درکشورهای عراق،ایران وبه ویژه ترکیه موجب خشک شدن هور‌ها وتالاب‌ها و درنتیجه کاهش آب‌های سطحی و زیر سطحی درعراق،سوریه و بخش‌هایی ازداخل کشوربه خصوص دراستان خوزستان شده است.
به گفته رئیس سازمان هوا‌شناسی کشور،افزایش سرعت وزش باد بر روی مناطق خشک و بیابانی موجب تشدید تبخیر ازسطح و کاهش شدید رطوبت خاک درسطح منطقه و به ویژه هور‌ها و تالاب‌های آن شده است که درکنار کاهش پوشش گیاهی،افزایش تعداد و همچنین گستردگی چشمه‌های توده‌های گرد وخاک را درداخل کشورنیزدرپی داشته است.

منشا گرد وغبار کشورهای همسایه است

حجتعلی شایانفرمدیر کل دفترمدیریت بحران نیزمنشاء توفان شن و پدیده گرد وغباردر شرق و غرب کشوررا بیابان های کشورهای همسایه می داند.
به گفته وی دشت های بایرعراق و بدون رطوبت بودن وتداوم خشکسالی ها دردشت های عربستان،ریزگردها را درجریان باد به سمت استان های غربی وجنوب غربی کشورهدایت می کند و پدیده گرد وغبار را بوجود می آورد.همچنین وقوع خشکسالی های پی در پی درافغانستان وخشک شدن بسترهامون و وجود کریدورهای وزش توفان دراین کشور، با همراه شدن سامانه های جوی،پدیده گرد وغبار و توفان شن را در منطقه جنوب شرق کشور تشدید کرده است.
وی می گوید: به طورمعمول هرگونه مهارآب دربالادست رودخانه هیرمند باعث می شود دریاچه های پایین دست وهورها خشک شوند. ازاین رو، حجم زیادی از رسوبات بستراین گونه دریاچه ها درمقابل وزش باد به مناطق دوردست هدایت می شود واین درست همان اتفاقی است که به واسطه کاهش آبهای سطحی درعراق ازمحل احداث سدهای بالادستی رودخانه های دجله و فرات و خشکیدن هورهای جنوب این کشور روی داده و تبعات آن روی نواحی غربی ایران تاثیرگذاشته است.

خشکسالی علت اصلی بروز ریزگردها است

معصومه ابتکاررییس سازمان محیط زیست نیزمانند مدیران فوق معتقد است که خشکسالی، مدیریت نادرست منابع آب، کاهش بارندگی و فرهنگ ناصحیح استفاده از آب در کشاورزی عوامل بروز این پدیده است وادامه می دهد: خشک شدن تالاب ها، رودخانه ها و کاهش روان آب های سطحی یعنی بستر تمام این حوضه های آبی به منشاء ریزگرد تبدیل شده که پدیده بروز گرد وغبار حاصل آن است.به گفته وی خشکسالی علت اصلی بروز ریزگردها است واین مساله هم دست فرد یا سازمان خاصی نیست بلکه به گرم شدن زمین و تغییر اقلیم و بخشی هم به فقدان مدیریت بر عرصه های سرزمینی در منطقه بر می گردد.
85 درصد منشا گردوغبار خارجی اند
شعاعی مدیر ملی مبارزه با پدیده گردوغبارنیز به خشکی 90 درصدی تالابها اشاره می کند و می گوید:15 تا20 درصد منشاء گرد وغبارداخلی و85 درصد آن منشاء خارجی دارد.وی می افزاید:ازگذشته بحث حرکت شنها وطوفانهای گرد وغباردرکشور بوده است اما علت اینکه از ده سال گذشته این پدیده شدت یافته مدیریت غلط انسانی است که البته این مدیریت قابل کنترل است.
خشکی 90 درصد تالابهای کشور
وی به عوامل تشدید ریزگردها اشاره می کند ومی گوید:خشک شدن بین النهرین، خشک شدن سدها و رها شدن اراضی عراق به حال خود منشاء ریزگردهای خارجی است.

به هرحال عوامل داخلی و خارجی همگی سبب بروزپدیده گردوغباردر25 استان کشور هستند. یعنی 25 استان کشوربه صورت محسوس و نامحسوس با این پدیده دست و پنجه نرم می کنند.به اعتقاد کارشناسان این حوزه اولین گام برای رفع چنین معضلی شناخت پدیده است. برای رفع این معضل هم راهکارهای متفاوتی ازجمله مالچ پاشی،جلوگیری از سد سازی،تامین حق آبه وتعاملات با کشورهای همسایه پیشنهاد شده است .
راهکار های مقابله با پدیده گردو غبار
اما ناصر کرمی کارشناس محیط زیست ،مدیریت رخدادهای ناخواسته طبیعی رابراساس سه رویکرد می داند و می گوید: مهار، تعدیل و انطباق ازمهمترین راهکارهای مدیریتی است.
وی می گوید: برخی رویدادها را شاید پیش ازوقوع بشود کاملا مهارکرد. مثل بعضی سیلابها یا خشکسالی ها والبته نه همه آنها را. برای تعدیل ریزگرد نیز مهمترین راهکار تعدیل و تثبیت خاک درکانون های تولید گردوغباراست. به گفته وی عراق و سوریه در فهرست ده کشور رودر رو با شدیدترین خشکسالی دهه های اخیر کره زمین قرار دارند .به اعتقاد کرمی امید داشتن به رفع مشکلات گرد وغبار در کشورهای همسایه بیهوده است و باید به دنبال رفع کانون های داخلی گردوغبار باشیم .
کرمی می افزاید: قطعا احیای تالاب ها و دشت های خشکیده جنوب و غرب ایران تاثیر مستقیمی در کاهش تولید گردوغبار محلی دارد. به گفته وی در کوتاه مدت رها کردن آب پشت سدها،درمیان مدت مالچ پاشی ودربلند مدت احیا وگسترش فضای سبز می تواندعمده گردوخاک محلی را کنترل کند.اما دراین باره چند نکته قابل ذکراست:آنچه که منشاء محلی دارد غالبا گردوغبار(Dust) است و نه ریزگرد(Haze). گردوغبار درشت دانه تر است و معمولا سیلیسی تر است که درگزارش سازمان هواشناسی هم تاکید شده آنچه دهم بهمن بر اهواز فرو ریخت شن بود ونه غبار نرم و سبک رسی.

به گفته این کارشناس محیط زیست از حدود ده سال پیش تصمیم گرفته شد برای مهار گردوغبار تالاب ها و دشت های مرتبط با این ماجرا در قالب طرح های تثبیت خاک مالچ پاشی شوند. محدوده های شناسایی شده برای این پروژه مجموعا دویست هزار هکتارمساحت دارند. تاکنون 25 هزارهکتار از این مساحت مالچ پاشی شده است. یعنی کمتر از پانزده درصد.مشکل این است که مالچ بعد از سه سال اثرش را از دست می دهد و تا زمانی که طرح مالچ پاشی به آخر کار برسد دو سوم از مساحت قبلی لخت و بی حفاظ شده اند و دوباره در برابر هجوم بادهای غبارزا قرار گرفته اند. مالچ فقط در ترکیب با درختکاری تاثیر مطلوب دارد و البته برای درختکاری هم آبی دردسترس نیست. پس مسئله این نیست که سهم عرصه های داخلی در ایجاد ریزگرد پنج درصد است یا پنجاه درصد، مسئله این است که به فرض چند برابر شدن توش و توان برای مهار این عرصه ها نمی توان امیدوار بود درسال های پیش روامکان تثبیت آنها وجود داشته باشد.
رییس سازمان حفاظت محیط زیست هم مالچ پاشی را درمان قطعی نمی داند و می گوید: انجام اقدامات مسکن راهگشا نخواهد .البته باید تاکید کرد که در هفته های اخیر گرد و غباری که به هوا بلند شده فقط خاک است اما درصورت مالچ پاشی گرد و غبارها آغشته به مالچ می شود که ماده ای نفتی است.
ابتکار تاکید می کند: در مورد راهکارهایی مانند مالچ پاشی نباید غیر تخصصی صحبت کرد. مالچ باید به گونه ای باشد که خودش بعدا آلودگی ایجاد نکند ازاین رو مالچ بیولوژیک مطرح شده است که عده ای از متخصصان روی این موضوع کارمی کنند.

کرمی رها سازی آب سدها در تالاب ها را هم راهکار مناسبی نمی داند و ادامه می دهد: برخی می گویند باید آب سدها را توی تالاب ها رها کنیم. شاید امسال یا سال بعد بشود این کار را کرد اما بعد از آن چه باید کرد؟ من معتقدم ریزگرد سرنوشت محتوم جنوب است و عجالتا بیشتر از آنکه به دنبال مهار آن باشیم باید خود را مهیای انطباق با آن بکنیم.اقلیم شناسان با مقیاس های زمانی و مکانی بلندمدت سروکار دارند. وقتی می گویند کوتاه مدت، در خوشبینانه ترین فرض می شود تصور کرد ده یا بیست سال.

اما ابتکار معاون محیط زیست به رفع این مشکل امیدواراست و از تصویب بسته اجرایی دولت برای مقابله با گرد وغبارخبرمی دهد .معاون رئیس جمهور و رییس سازمان محیط زیست می گوید: دولت برای حل این مسئله یک ساز و کار تعیین کرده است. همچنین برای جلوگیری از ورود آب به تالاب حورالعظیم هم با وزارت نفت صحبت‌هایی کرده‌ایم.
وی با تاکید برلزوم برخوردعلمی با پدیده گرد وغبارمی گوید:مقررشده است که دانشگاهیان درهراستان موثرترین روشها برای مقابله با پدیده ریزگردها را ارائه دهند. همچنین با وجود محدودیت درمنابع آبی،آورد کانون کارون ازسرچشمه‌ها کاهش پیدا کرده وعلاوه برآن از دخل و تصرف‌ها دراین رودخانه و مصارف مجازوغیرمجاز آن جلوگیری شود.

ابتکاربه همکاری های بین المللی با عراق وانعقاد چندین تفاهم نامه اشاره می کند ومی گوید:مقدمات کامل طرح های مقابله با گرد وغباردرعراق انجام شده است اما بنا به دلایل مختلف ازجمله تغییردولت و برخی مسائل دیگراین برنامه ها معطل مانده است. رییس سازمان محیط زیست می افزاید:باید الگوی کشاورزی هم اصلاح شود،مصرف آب دربخش کشاورزی هدررفت زیادی دارد.به گفته ابتکارجلوگیری ازسد سازی های بی رویه یکی دیگرازراهکارهاست .
شایانفرمدیرکل دفترمدیریت بحران نیزدرباره راهکارهای مقابله با پدیده گرد وغباراین گونه می گوید:باید رایزنی های بین المللی بین کشورهای منشا توفان ازسوی دولت ایران انجام شود تا بتوان نسبت به تثبیت شن های روان درخاستگاه توفان اقدام کرد.
وی حساس کردن آژانس های بین المللی تحت نظرسازمان ملل متحد برای انجام فعالیت های بین المللی به منظورمقابله با پدیده گرد وغباردرایران وانجام فعالیت های مشترک با سازمان حفاظت محیط زیست وتامین حق آبه زیست محیطی برای هامون ها ودریاچه های خشک شده را ازدیگر راهکارها برای مقابله با پدیده گرد وغباربرشمرد.

شعاعی مدیرملی مقابله با پدیده گرد وغباربه راهکارها ی علاج این پدیده اشاره می کند و می گوید:سعی داریم تا کشورهای همسایه را تشویق کنیم تا دراجرای برنامه های بین المللی با ما همکاری کنند درداخل هم برنامه‌های سازمان را حمایت و تامین کرده و مقابله به منشا داخلی را اولویت قرارمی دهیم.
وی با اشاره به تجربه مغولستان درحذف ریزگردها طی 25سال اشاره می کند ومی افزاید:متاسفانه کشورهای همسایه ما حل مشکل گرد وغبار اولویت اولشان نیست.این درحالی است که بارها اعلام آمادگی کرده‌ایم که حاضریم کارشناسان خودرا برای انتقال فناوری به کشورعراق اعزام کنیم.