این‌ جمله‌ای بود كه هفته گذشته دكتر حسن امامی رضوی، معاون سلامت وزارت بهداشت به آن اشاره كرد. البته شنیدن این عبارات در حالی است كه نزدیك به یك سال از هشدار كارشناسان مبنی بر اینكه تعداد دستگاه‌های تشخیصی در ایران 5‌برابر  انگلستان است، می‌گذرد.

با این حال شاید اعلام 8‌برابرشدن تعداد این دستگاه‌ها تنها این نكته را گوشزد می‌كند كه وضعیت نظام سلامت در ایران هر سال بدتر از سال گذشته می‌شود.

با این حال و در شرایطی كه تصویر‌برداری پزشكی در دهه‌های اخیر در حال پیشرفت بوده و هست و البته بسیاری از كشورهای در حال توسعه از بسیاری از این تجهیزات جدید بی‌بهره‌اند، یكی از چالش‌های اساسی در كشور ما این است: استفاده بی‌رویه از تجهیزات تصویربرداری پیشرفته.

علاوه بر این، در میان تمام روش‌های تشخیصی و تصویر‌برداری سی‌تی‌اسكن، پزشكی هسته‌ای، رادیولوژی، آنژیو‌گرافی، ماموگرافی، سونوگرافی، دانسیتومتری، تصویر‌برداری دندان و رادیوتراپی، روش تصویر‌برداری از طریق ام‌آرآی از بیشترین توزیع نامناسب در سطح كشور به‌خصوص در شهر تهران برخوردار است.

این در حالی است كه به ازای هر دستگاه ام‌آرآی در ایران 700‌هزار نفر بهره‌مند می‌شوند اما مثلا در كشور كانادا از هر دستگاه ام‌آرآی یك میلیون نفر و در كشور سوئد، یك ‌میلیون و 200هزار نفر بهره‌مند می‌شوند.

همچنین 2 سال پیش بیش از 200 درخواست صرفاً برای راه‌اندازی مركز تصویربرداری ام‌آرآی به وزارت بهداشت رسیده و این در حالی است كه تعداد دستگاه‌های ام‌آرآی در كل اتحادیه اروپا با 300 میلیون نفر جمعیت در حدود 300 دستگاه است.

به همه این آمارهای عجیب، مشكلات اقتصاد سلامت در ایران را اضافه كنید و اینكه چند سال است درباره لزوم افزایش سرانه سلامت در ایران بحث می‌شود.

تجویزهای بی‌مورد!

محمد‌رضا اكبر‌زاده، كارشناس تجهیزات پزشكی با تاكید بر اینكه وزارت بهداشت در زمینه توزیع مناسب دستگاه‌های تصویر‌برداری پارامترهایی را در نظر گرفته بود اما این فرمول‌ها به‌درستی پیاده نشدند، به همشهری می‌گوید: پاسخ این سؤال كه آیا پزشكان ما از ابزارهای تشخیصی درست استفاده می‌كنند یا نه، به مسائل فرهنگی و روانی جامعه ما برمی‌گردد.

در جامعه ما كسی كه به پزشك مراجعه می‌كند، بیشتر علاقه‌مند است كه برایش آزمایشی تجویز یا انجام شود و اگر این اتفاق نیفتد، بیمار، پزشك را مقصر می‌داند.

وی در ادامه با توضیح اینكه در حال حاضر عده معدودی از پزشكان و سرمایه‌داران با خرید سهام مراكز تصویربرداری، بیماران را به سمت این مراكز سوق می‌دهند، تاكید می‌كند: به‌دلیل حجم سنگین سرمایه‌گذارى‌هاى برخی افراد در مراكز تصویر‌‌‌بردارى یا بیمارستانی شاهد نابسامانى‌هایى هستیم، چرا كه گردش مالی این قبیل مراكز نیازمند مراجعه بیماران است؛ به همین خاطر هم در برخی مراكز شاهد انجام عمل‌هاى غیر‌‌ضرورى یا آزمایش‌ها و تصویر‌‌بردارى‌هاى غیر‌لازم هستیم.

وی می‌گوید: مسئله دیگر این است كه خیلی از مراكز تصویر‌برداری خصوصی برای بازاریابی و جلب مشتری سراغ متخصصان می‌روند و آنها را توجیه می‌كنند برای آنكه پزشك بیمار خود را به این مراكز ارجاع دهد و همین امر البته می‌تواند عدم‌اعتماد و نارضایتی بیمار را به همراه داشته باشد.

دستگاه‌ میلیون‌دلاری

در حال حاضر بیش از 50‌دستگاه ام‌آرآی فعال در تهران وجود دارد. فراموش نكنید كه قیمت یك دستگاه ام‌آرآی چیزی بین یك تا 3‌میلیون دلار است.

دكتر ابراهیم متولیان، رئیس مركز مدیریت بازرگانی و تجهیزات پزشكی وزارت بهداشت با اشاره به اینكه استفاده بی‌رویه‌ از دستگاه‌های تصویربرداری پزشكی منجر به خسارات اقتصادی فراوانی برای بیماران شده است، به همشهری می‌گوید: وزارت بهداشت مجوز جدیدی برای این دستگاه‌ها، به هیچ عنوان نداده است، مگر به مراكزی كه برای جایگزینی دستگاه‌های فرسوده اقدام به خرید دستگاه‌های جدید كرده باشند. الان هم در تهران ما فقط 3 دستگاه ام‌آرآی دولتی داریم و بقیه این دستگاه‌ها خصوصی هستند.

به گفته وی در شهر لندن فقط 10دستگاه ام‌آرآی وجود دارد.به عقیده دكتر متولیان به‌طور كلی میزان استاندارد این دستگاه‌ها به ازای هر 5/1‌میلیون نفر یك دستگاه است؛ یعنی ما در تهران فقط به 15‌دستگاه ام‌آرآی نیاز داریم.

البته فقط در سال‌های قبل و طبق مجوزهای اخذ‌شده در آن سال‌ها بخش‌های خصوصی اقدام به خرید بیش از حد این دستگاه‌ها كردند.دستگاه دانسیتومتری یا دستگاه سنجش تراكم استخوان نیز از جمله دستگاه‌هایی است كه به گفته این مسئول وزارت بهداشت، به میزان بیش از حد نیاز وجود دارد؛ البته نه به اندازه دستگاه ام‌آرآی.

وی در این باره می‌گوید: ما نمی‌توانیم دستگاه‌های مازاد را حذف كنیم و فقط می‌توانیم جلوی خرید دستگاه‌های جدید را بگیریم. همچنین برای نظام‌مندكردن این دستگاه‌ها آیین‌نامه‌ای تنظیم كرده‌ایم كه طبق آن مشخص می‌شود كه چه تخصص‌هایی باید در‌خواست ام‌آرآی كنند و پزشكان اصلا در چه شرایطی این بررسی‌ها را باید تجویز كنند.

چه كسی مجوز می‌دهد؟

در حالی كه دكتر متولیان به برنامه‌های وزارت بهداشت مبنی بر عدم‌صدور مجوز برای خرید دستگاه‌های جدید ام‌آرآی اشاره می‌كند، دكتر رسول صداقت، رئیس انجمن رادیولوژی ایران به همشهری می‌گوید: در سال 1378 انجمن رادیولوژی ایران درخواست تاسیس مركز تصویر‌برداری در شهر تهران كرد ولی معاونت وقت وزارت بهداشت اعلام كرده بود كه در شهر تهران دیگر مجوز دستگاه ام‌آرآی صادر نمی‌شود. وی ادامه می‌دهد: جالب این است كه از آن زمان تا این لحظه بیش از 20 مجوز دستگاه ام‌آرآی از طرف وزارت بهداشت صادر شده است.

رئیس انجمن رادیولوژی ایران در ادامه می‌گوید: البته در زمینه دستگاه‌های ام‌آرآی درصورتی كه دستگاه‌های فرسوده و از رده خارج شده جای خود را به دستگاه‌های جدید بدهند، حتی با زیاد بودن تعداد می‌توانیم بهره‌برداری خوبی از آنها بكنیم، چون جمعیت تهران یك جمعیت شناور است و از شهرستان‌ها برای اقدامات درمانی تقریبا فقط به شهر تهران می‌آیند؛ با این حال تعداد این دستگاه‌ها در تهران نسبت به دیگر نقاط كشور بیشتر است.

دكتر صداقت هم با اشاره به نقص‌ها و كمبودهای شهرستان‌ها در زمینه این دستگاه‌ها می‌گوید: البته در استان‌های دیگر دستگاه ام‌آرآی وجود دارد ولی در كنار آن به همان میزان متخصص مربوط به آن را نداریم كه  همین امر باعث می‌شود با صرف هزینه، عكس‌های مربوط به این تصویر‌برداری به تهران فرستاده شود تا نتیجه آن توسط متخصصان در تهران خوانده شود.

این در حالی است كه الان در خیلی از استان‌ها مثل كهگیلویه و بویراحمد اصلا این دستگاه وجود ندارد، در حالی كه اگر توزیع به‌صورت مناسب صورت گیرد، كمتر شاهد مهاجرت شهرستانی‌ها به تهران خواهیم بود.