سلامت نیوز:  در حالی که ارزش حیاتی و اقتصادی جنگل های شمال کشور به عنوان ثروتی اکولوژیک  قابل محاسبه نیست، طبق تصاویر ماهواره‌ای چند سال گذشته به طور متوسط روزانه 40 هکتار جنگل در معرض آسیب قرار می‌گیرند. برخی از کارشناسان براین باورند که تبدیل سازمان جنگل ها به وزارتخانه شاید راه برون رفت از این بحران باشد.

جنگل های شمال ایران متعلق به دوران سوم زمین شناسی است و ثروت اکولوژیکی برای کشور به شمار می رود که محاسبه ارزش اقتصادی آن امکان پذیر نیست، زیرا نمی توان به این ذخیره زیستی به عنوان کالا نگریست. از سوی دیگر محاسبه ارزش حیاتی آن نیز امکان پذیر نیست. این مطالب بخشی از سخنان محمد امینی، رئیس هیات مدیره جامعه جنگلبانی ایران در مازندران و نیز رئیس سابق مرکز تحقیقات منابع طبیعی و کشاورزی این استان در گفت و گو با میزان است. در ادامه مشروح این گفت‌وگو را می خوانید.

چرا گفته می شود جنگل های شمال ایران ارزش اکولوژیکی بسیار متمایز با سایر جنگل های دنیا دارند؟

زیرا جنگل های شمال در کشور ما در پایین ترین عرض جغرافیایی جنگل های اروپا قرار دارند. این به معنی این است که در دنیا و در این عرض جغرافیایی مرغوب تر از جنگل های شمال ایران وجود ندارد. براین اساس می توان گفت تنوع زیستی موجود در جنگل های شمال کشور به گونه است که برخی از گونه های گیاهی آن در اروپا حتی تولید هم نمی شود. همچنین بیشترین تولید گونه های گیاهی در جنگل های جهان در شمال ایران اتفاق می افتد. بدین معنی که اگر تمام اروپا را بگردید درختانی را به قطر و ارتفاع درختان جنگل های شمالی ایران نمی بینید، زیرا این درختان متعلق به دوران سوم زمین شناسی هستند، به همین دلیل تنوع گونه بالایی دارند. 

با توجه به صحبت های شما پس می توانیم بگوییم که تنوع گونه ای جنگل های شمال کشور بسیار بیشتر از تنوع این ذخیره زیست محیطی در قاره اروپا است؟

بله، تنوع گونه ای جنگل های شمال ایران چند برابر کل قاره اروپا است. بنابراین جنگل های شمال کشور با مجموعه کارکردهایی که دارند یک ثروت اکولوژیک در تولید اکسیژن، خاک، آب، ثبات اقلیم و غیره محسوب می شوند. لذا باید در محاسبات ارزش حیاتی تخریب یک هکتار جنگل را محاسبه کرد. 

از اهمیت این ذخایر زیست محیطی که بگذریم، از دید شما دلیل تخریب جنگل های شمال کشور در سال های گذشته چیست؟

دلایل تخریب جنگل ها در کشور به دو دسته برون سازمانی و درون سازمانی تقسیم می شود. نخستین دلیل درون سازمانی در تخریب جنگل ها ناهماهنگی بین سطوح کلان مرتبط در کشور است و دلیل دیگر نیز ضعیف شدن سازمان جنگل ها بر اثر ریزش نیروی انسانی است که پس از بازنشستگی، جایگزین نشده اند. جایگزین نکردن این نیروها همراه با کمبود تجهیزات و اعتبار از جمله دلایل درون سازمانی در تخریب جنگل های کشور به شمار می رود.

اما دلایل برون سازمانی این تخریب ها به این علت است که در کشور به دلایل زیادی زمین ارزش اقتصادی بالایی پیدا کرده کند. این امر منجر به افزایش تصرف ها و زمین خواری می شود. این در حالی است که اقتصاد پایدار بر پایه ارزش تولید است نه ارزش زمین.سایر عوامل تخریب جنگل ها منتج از این دلیل ریشه ای است. از سوی دیگر عملیات عمرانی دستگاه های مختلف بدون توجه به قانون نیز از دیگر دلایل تخریب جنگل ها به شمار می رود. این در حالی است که بنابر اصل 50 قانون اساسی هر اقدامی که منجر به تخریب غیرقابل جبران محیط زیست و منابع طبیعی شود، ممنوع است. بنابراین هر فرد یا دستگاهی که به تخریب جنگل ها دست بزند امری خلاف قانون اساسی انجام داده است. به طور مثال اقدامات جهادکشاورزی برای افزایش سطح زیر کشت یا تعداد بالای سدهایی که نباید تاسیس می شد اما تاسیس شده است یکی از این موارد است. متاسفانه تمامی این اقدامات منجر به تشدید خشکسالی و تخریب مراتع و جنگل ها می شود. 

برخی از کارشناسان معتقدند که احداث جاده نیز سهم مهمی در تخریب جنگل ها دارد، نظر شما در این باره چیست؟

می توان به احداث جاده توسط وزارت راه اشاره کرد که زمینه تخریب جنگل ها را ایجاد می کند. با ایجاد جاده پوشش حفاظتی جنگل ها از دست می رود و علاوه بر قطع درختان زمینه تخریب های بعدی نیز فراهم می شود.زیرا ارزش زمین های اطراف جاده ها افزایش می یابد و به جای این که جاده عاملی برای توسعه باشد خود عاملی برای تخریب می شود. بنابراین سیاست و برنامه های دستگاه های مختلف هم در تخریب ناخودآگاه در حفظ محیط زیست یا نقض آن نقش دارد. 

حال این سئوال مطرح می شود، از میان استان های شمالی کدام استان بیشتر درصد تخریب و از دست رفت جنگل ها را دارد؟

از دید بنده مازندران صدر نشین آمار از دست دادن جنگل در کشور است. زیرا این استان دسترسی بیشتری به تهران داشته ضمن این که اراضی مرغوب بیشتری نیز دارد. این در حالی است که استان گلستان دسترسی کمتر به پایتخت و اراضی مرغوب کمتری دارد. در گیلان نیز فاصله کوهستان به دریا کم است و مساحت جنگل ها در آن کم است.

 با توجه به همه این موارد در سال های گذشته چند هکتار از جنگل های شمال ایران از دست رفته اند؟

طبق تصاویر ماهواره ای در چند سال گذشته به طور متوسط روزانه 40 هکتار جنگل زدایی در جنگل های شمال کشور صورت گرفته به عبارتی این میزان اراضی در معرض نابودی قرار می گیرند. این در حالی است که جنگل زدایی بیشتر در مناطق بالا دست و نقاطی که جاده احداث شده است، رخ داده است.

ضمن این که بخشی از تخریب ها کیفی است بدین معنی که جنگل ها از شکل چند طبقه خارج و به جنگل های یک طبقه تبدیل شده اند.این به معنی از دست رفتن پایداری و تنوع زیستی جنگل ها است. در نتیجه امروز شاهد آفت های جدید در جنگل ها هستیم.  

آیا ارزش اقتصادی از دست رفت این منبع زیستی مشخص است؟ 

درخت یک کالا نیست. هر درخت خود کارخانه ای است که نسل های بعدی را تولید می کند. بنابراین محاسبه ارزش اقتصادی یک هکتار جنگل تقریبا امکان پذیر نیست، زیرا از دست رفتن هر هکتار جنگل به معنی این است که نسل بعدی آن جنگل را نیز از حیات ساقط می کنیم. ضمن این که هر هکتار جنگل کارکردهای اکولوژیکی برای انسان ها دارد که محاسبه آن تقریبا ممکن نیست. به طور مثال سالانه در هر هکتار از جنگل های شمال 3.5 تن خاک تولید می شود. در نظر بگیرید تنها ارزش اقتصادی خاک درجه یک جنگل های شمال چقدر می تواند باشد؟ 

آیا می توان از آموزش به عنوان اصلی ترین عامل حفاظت از جنگل ها نام برد؟ 

خیر. آموزش و فرهنگ سازی تاثیری بر حفظ جنگل ها ندارد. در سال های اخیر سطح سواد عمومی در کشور و نیز بین مسئولان افزایش یافته است، اما شدت تخریب ها نیز افزایش یافته است. به نظر می رسد ناهماهنگی بین دستگاهی و ضعیف شدن سازمان های نظارتی مهمترین علت زمینه ساز برای این تخریب ها است.

این در حالی است افرادی که تصمیم به تخریب جنگل می گیرند، عموم مردم نیستند بلکه افراد خاص همانند زمین خوارها و قاچاقچیان چوب بوده که از اقتصاد نابسامان جامعه و ناهماهنگی بین دستگاهی استفاده کرده و دست به تخریب جنگل می زنند.  

از دید شما راه حل برون رفت از روند تخریب جنگل ها در کشور چیست؟ 

 تبدیل سازمان جنگل ها به وزارت خانه. به طور قطع دستگاهی که بتواند از این ثروت اکولوژیک حمایت کند سازمان جنگل ها نیست، زیرا ساختاراداری آن به نحوی نیست که بتواند پاسخگوی چنین امر باشد. بنابراین می توان گفت با تبدیل آن به وزارت منابع طبیعی می توان گامی مهم و موثری در این زمینه برداشت.