سلامت نیوز:سال 86بودکه زنگ خطر برای کاهش نرخ باروری و رشد جمعیت و در نتیجه آن احتمال بروز پدیده سالمندی در کشور به صدا درآمد.اگر چه برای نگران شدن کمی دیر شده بود و سیاست گذاران کشور باید در همان سال های ابتدایی دهه ۷۰ ،وقتی سیاست های کاهش جمعیت، راه ۳۰ ساله را ۱۰ ساله طی کرده بودند به فکر می افتادند و جلوی کاهش جمعیت در کشور را می گرفتند.

به گزارش سلامت نیوز به نقل از روزنامه خراسان، سیاست های کاهش جمعیت در دهه 60زمانی عملیاتی شد که نرخ باروری و فرزندآوری در کشور 6.4 فرزند به ازای هر زن 15تا 49ساله بود.سیاست هایی که در برنامه پنج ساله اول توسعه تدوین و اجرایی شد تا نرخ باروری در اوایل دهه 90به 4فرزند برای هر زن 15تا 49ساله ایرانی برسد.اما متاسفانه برنامه های کاهش جمعیتی دردهه 60به حدی شدت گرفت که نرخ باروری در اوایل دهه ۷۰ به 4فرزند رسید و اهداف تعیین شده برنامه برای دهه 90 در واقع ۲۰ سال زودتر از آن محقق شد.

۲۰ سال بعد اما نرخ باروری به زیر سطح جایگزینی رسید و زنگ خطر برای رشد منفی جمعیت به صدا درآمد. حالا با نهادینه شدن شعارهای جمعیتی دهه 60و 70در بین مردم ،کشور با خطر رشد منفی جمعیت روبه روست و نرخ باروری به زیر سطح جایگزینی رسیده است. دراین شرایط اگر رشد جمعیت با این روند ادامه یابد ،در سال 1425به صفر و پس از آن به رقم منفی خواهد رسید.در برآوردهای جمعیتی، نرخ جمعیت اولین عدد مهم برای یک کشور است.پس از آن تغییرات جمعیتی به صورت سالانه مطرح می شود که از نوسانات آن می توان نرخ رشد جمعیت را تعیین کرد.مقایسه جمعیت در طول زمان،نسبت به سال قبل و دوره های گذشته نشان می‌دهد که آیا رشد جمعیت مثبت بوده است یا منفی.

شاخص رشد جمعیت سال به سال به سمت صفر نزدیک تر می شود

به گفته علی اکبر محزون مدیرکل آمار و اطلاعات جمعیتی سازمان ثبت احوال کشور با این که رشد جمعیت (افزایش جمعیت) در کشور همچنان مثبت است اما شاخص رشد جمعیت در طول سال های گذشته روند نزولی پیدا کرده است و سال به سال به سمت صفر نزدیک تر می شود.

[quote-left] کاهش رشد جمعیت در کشور از دهه 60 و همزمان با اجرای سیاست های کاهش جمعیتی آغاز شد.درحالی که دردهه 60رشدجمعیت 3.9 درصد بود و بر اساس برآوردها 0.7 درصد آن مربوط به ورود مهاجران خارجی به کشور بود[/quote-left]

کاهش رشد جمعیت در کشور از دهه 60 و همزمان با اجرای سیاست های کاهش جمعیتی آغاز شد.درحالی که دردهه 60رشدجمعیت 3.9 درصد بود و بر اساس برآوردها 0.7 درصد آن مربوط به ورود مهاجران خارجی به کشور بود،اما با اجرای سریع سیاست های کاهش جمعیت در کشور به ناگاه در ابتدای دهه 70رشد جمعیت به 1.96 ،در دهه 80به 1.62 و در نهایت در سال 90به 1.3 درصد رسید.محزون می گوید:با این که همچنان نرخ رشد جمعیت در کشور مثبت است اما شاخص نرخ رشد روند نزولی داشته و از 3.9 درصد دردهه 60به 1.3 درصد در سال 90رسیده است.اگرچه جمعیت کشور همچنان درحال افزایش است اما نزولی بودن شاخص رشد این حساسیت را در کارشناسان و جمعیت شناسان ایجاد کرد که در صورت ادامه دار بودن این روند نزولی ،نرخ جمعیت تا چند سال آینده به صفر برسد یا حتی منفی شود!جمعیت شناسان بر اساس تکنیک های مورد قبول سازمان ملل متحد ۳ سناریو برای پیش بینی جمعیت کشور در نظر گرفته اند: سناریوی رشدبالا،رشد متوسط و رشد پایین.در یک سناریو کارشناسان نرخ باروری را نرخ باروری فعلی در نظر می گیرند،در سناریویی دیگر نرخ باروری را کمتر از نرخ فعلی و در مدلی دیگر کاهش نرخ باروری را مدنظر قرار می‌دهند.در تبیین این الگوها باید ابتدا به یک سوال اساسی پاسخ داد.نرخ باروری چیست و چه تاثیری در رشد جمعیت دارد؟

تعریف نرخ باروری

تعریف علمی «نرخ باروری» ،تعداد فرزندانی است که هر خانم در طول دوران بالقوه باروری خود به دنیا می آورد.به دلیل جهانی بودن این شاخص ، تمامی زنان 15تا 49ساله اعم از ازدواج کرده و مجرد شامل محاسبه نرخ باروری یک جامعه می شوند.مدیرکل دفتر آمار و اطلاعات جمعیتی کشور نرخ باروری کشور در سال های دهه 60 را 6.4 فرزند به ازای هر زن اعلام می کند و می گوید:با سیاست های کنترل جمعیتی که در دهه 60تدوین شد قرار بر این بود تا نرخ باروری در سال 90به 4فرزند برسد اما متاسفانه کاهش این شاخص(tfr)که عاملی تاثیر گذار در پیش بینی های جمعیتی است در دهه 60به قدری سرعت گرفت که اهداف برنامه اول توسعه، ۱۰ سال بعد یعنی در اوایل دهه 70محقق شد و نرخ باروری درسال 90حتی از سطح جایگزینی هم پایین تر آمد و زنگ خطر را برای برنامه ریزان کشور به صدا درآورد.

این مقام مسئول در سازمان ثبت احوال سطح جایگزینی را خط قرمز نرخ باروری می داند و درتعریف آن می گوید:اگر زن و شوهری در طول حیاتشان فقط ۲ فرزند را به عنوان جانشینان خود درجامعه به وجود آورند، ،باید نرخ باروری حداقل 2باشد.

در همین راستا 0.1 هم به دلیل وجود احتمال مرگ و میر در جامعه به این نرخ اضافه می شود و سطح جایگزینی 2.1 تعریف می شود.«محزون» سال 90را سال عبور از خط قرمز نرخ باروری در کشور می داند و می گوید:در سال 90به ناگاه نرخ باروری به زیر سطح جایگزینی سقوط کرد وبه 1.7رسید.دراین جا این سوال مطرح می شودکه چگونه باوجود کاهش نرخ باروری و رسیدن آن به زیر سطح جایگزینی همچنان شاهد افزایش جمعیت در کشور هستیم؟محزون علت این پدیده را گشتاور موج جمعیتی ایجاد شده دردهه 60می داند و معتقد است این گشتاور(اثر موقتی) تا سال 1420به اتمام می رسد و اگر نرخ باروری به همین شکل کاهش یابد شاهد منفی شدن رشد جمعیت خواهیم بود.باتوجه به تعریف های ارائه شده در خصوص نرخ باروری می توان رشد جمعیت ایران طی سال های آینده را پیش بینی کرد.محزون به نکته ای حائز اهمیت در خصوص مباحث جمعیتی اشاره می کند و می گوید:تجربه جهانی نشان داده است که رفتار های باروری مردم یک جامعه را نمی توان پیش بینی کرد چراکه این تصمیم کاملا شخصی و غیرقابل پیش بینی ا ست.

اما اگر نرخ باروری 1.7 فعلی باقی بماند ،به دلیل این که زیر سطح جایگزینی است ،رشد جمعیت کشور در سال 1425متوقف و پس از آن منفی خواهدشد.اما احتمال قوی تر کاهش دوباره نرخ باروری است،دراین فرضیه و با فرض رسیدن به نرخ باروری یک در واقع ۱۰ سال زودتر به نقطه صفر می رسیم و در سال 1415رشد جمعیت در کشور متوقف می شود.حالت سومی که محزون از آن صحبت می کند افزایش جمعیت و رسیدن به سطح جایگزینی و بالاتر از آن است که در این حالت رشد جمعیت کشور حفظ می شود.اما صحبت ها و هشدارهای مسئولان و کارشناسان طی یکی دو سال گذشته نتایجی هم داشته و باعث افزایش 0.1 درصدی رشد جمعیت کشور شده است.محزون رشد طبیعی جمعیت را در سال گذشته 1.4 درصد اعلام می‌کند و می گوید:در سال گذشته 4.2 درصد رشد موالید داشته ایم و این مسئله بیشتر متاثر از هشدار ها درباره آسیب های تک فرزندی بوده است. به گفته وی از کسر رشد فوتی ها از رشد موالید می توان رشد جمعیت را استخراج کرد.

کشورهای پیشرفته برای افزایش جمعیت چه کرده اند

وقتی از محزون می پرسم دیگر کشورها برای جلوگیری از کاهش جمعیت خود چه کرده اند و چه برنامه هایی داشته اند می گوید:هیچ کشوری به خصوص کشورهای پیشرفته دنیا درباره کاهش جمعیت خود بی اعتنا نبوده اند.برخی سیاست های تشویقی به کار برده اند و برخی سیاست های جامع جمعیتی تدوین و اجرا کرده اند.اما بهترین مرجع برای رسیدن به جوابی مشخص استناد به گزارش سازمان oecdبه عنوان سازمانی متشکل از 34کشور پیشرفته جهان است که برای توسعه دنیا دور هم جمع شده اند.

دراین گزارش این سوال مطرح است که آیا سیاست های جمعیتی توانسته اند نرخ ولادت درکشورهای عضو را افزایش دهند یا خیر؟مهم ترین نکته در این گزارش کاهش نرخ باروری در تمام34کشور عضو به زیر سطح باروری طی دهه 70میلادی است.به نحوی که از همان سال ها سیاست های ترمیمی در این 34کشور اجرایی شد.این کشورها در شاخصی نرخ باروری در کشورشان و تعداد فرزندان مطلوب برای خانواده ها را ذکر کرده اند.به عنوان مثال در ایتالیای دهه 70نرخ باروری 1.5 بود ولی مردم به داشتن 2.5 فرزند تمایل داشتند.

همین طور درسوئد، آمریکا و کره جنوبی.بنابراین مسئولان با درنظر گرفتن خلاء و فاصله بین باروری واقعی و باروری مطلوب به فکررفع موانع فرزند آوری افتادند.در بررسی های صورت گرفته مشخص شد مهم ترین مشکلی که مردم مطرح کردند مشکلات اقتصادی است.به همین دلیل دولت ها با رفع مشکلات اقتصادی و مقرون به صرفه کردن فرزند آوری در کشورهایشان نرخ باروری را ظرف 5سال به سطح جایگزینی بازگرداندند. اما نکته جالب این جا بودکه پس از 5سال دوباره نرخ باروری کاهش شدیدی یافت و به زیر سطح جایگزینی بازگشت.بررسی های دوباره نشان داد رفع مشکلات اقتصادی لازم است اما برای فرزندآوری کافی نیست. در این سال ها نهاد خانواده در غرب دچار بحران شده بود، از روابط خارج از ازدواج تا هم خانگی و... باعث شده بود تا نهاد خانواده دچار مشکل شود.

[quote-left] بررسی های دوباره نشان داد افزایش جمعیت فقط با کمک های اقتصادی محقق نخواهد شد بلکه باید بر روی فرهنگ مردم کار کرد تا به نقطه مطلوب فرزند آوری دست یافت.[/quote-left]

بررسی های دوباره نشان داد افزایش جمعیت فقط با کمک های اقتصادی محقق نخواهد شد بلکه باید بر روی فرهنگ مردم کار کرد تا به نقطه مطلوب فرزند آوری دست یافت.محزون این سوال را نیز مطرح می کند که آیا اگر سطح رفاه اجتماعی تمامی اقشار جامعه ما بالا برود آن ها اولین کاری که انجام خواهند داد فرزند آوری است؟آیانرخ باروری در اقشار مرفه ما بالاتر از اقشار ضعیف تر جامعه است؟پاسخ منفی است و برای رسیدن به راهکاری درست باید ابتدا بر روی فرهنگ مردم کار کرد.درهمین زمینه سیاست های کلی جمعیتی ۱۲ ماده از 14ماده خود را به کیفیت جمعیت اختصاص داده است .مواردی مانند تسهیل ازدواج،کاهش طلاق و ...سیاست هایی که مطابق با الگوی ایرانی و اسلامی تدوین شده اند و می توانند در طولانی مدت از کاهش جمعیت جلوگیری کنند و نرخ باروری را به سطح جایگزینی و بالاتر از آن ارتقا دهند.

مهم ترین نکات پرونده

طبق آخرین بررسی ها در34 کشور دچار کاهش رشد جمعیت رفع موانع اقتصادی به تنهایی مشکل

را حل نمی کند بلکه فرهنگ سازی ضرورت دارد.

تمامی زنان ۱۵ تا ۴۹ ساله اعم از ازدواج کرده و مجرد شامل محاسبه در نرخ باروری می شوند.

سال ۹۰، سال عبور از خط قرمز نرخ باروری بود.

سیاست های کلی جمعیتی ۱۲ ماده از 14ماده خود را به کیفیت جمعیت اختصاص داده است

اگر نرخ باروری 1.7 فعلی باقی بماند رشد جمعیت در سال ۱۴۲۵ متوقف و پس از آن منفی می  شود.

به احتمال زیاد با کاهش نرخ باروری به یک در سال ۱۴۱۵ رشد جمعیت متوقف می شود.

رشد جمعیت از کسر رشد فوتی ها از رشد موالید استخراج می شود.