سلامت نیوز:حال و هوای سه حوزه آبریز کشور خوب است؛ خزر، دریاچه ارومیه و سرخس. آبریزها جان گرفتهاند اما اگر بیرویه و بدون قناعت آب مصرف کنیم به نقطه اول بر میگردیم. اینها وعده و وعید نیست بلکه خبری است که مدیر کل دفتر مطالعات شرکت مدیریت آب ایران میدهد و نقطه عطفی است برای اقلیم خشک ایران.
به گزارش سلامت نیوز به نقل از روزنامه ایران،ماه فروردین امسال بارشهای بهاری شکر و سپاس زیادی بر زبانها جاری کرد. بسیاری از مردم هم به واسطه بارشهای اخیر، امسال را سال پرآبی توصیف میکنند.
شاید به نسبت یکی دو سال گذشته هم حق دارند. آسمان امسال تا حالا گشادهدستی کرده اما وقتی این موضوع را از نگاه کارشناسان و مدیران آب و هوای کشور مورد بررسی قرار دادیم همه یکصدا از صرفه جویی میگویند. سالهای گذشته آنقدر از جیب خوردهایم که حالا حالاها با پرآبی سالهای دور فاصله داریم.
وقتی از وضعیت بارندگی کشور و قیاس آن نسبت به سال گذشته حرف میزنیم منظورمان آغاز سال خورشیدی نیست بلکه این سال آبی یا زراعی از ابتدای مهر ماه شروع میشود و تا پایان شهریور ماه سال بعد پایان مییابد. بنابراین اکنون در سال آبی 94-93 هستیم. اگر 26 فروردین ماه 1394 را ملاک تمام اطلاعات این گزارش قرار دهیم، 205 روز از سال آبی امسال میگذرد.
مهندس رضا راعی عزآبادی مدیر کل دفتر مطالعات شرکت مدیریت آب ایران درباره وضعیت و اوضاع بارندگیها میگوید: «متوسط بارندگی کشور تا 26 فروردین ماه 1394 ،171 میلیمتر است. درصورتیکه در تاریخ مشابه آن یعنی سال آبی (93-92) 193 میلیمتر بارندگی داشتیم که 11 درصد کاهش نشان میدهد. پس در کل نسبت به پارسال بارندگی مناسبی نداشتهایم و امسال در کل وضعیت بهتر نشده است.»
اگر با این نگاه به بارندگی فروردین امسال نگاه کنیم پر بار است و اگر آن را با سال آبی گذشته مقایسه کنیم به نتیجه دیگری میرسیم. عزآبادی میگوید:« این هشداری است برای مردم که بارندگیهای فروردین ماه آنها را گمراه نکند. البته باران بنا بر پیشبینیها ادامه خواهد یافت اما شهروندان فکر نکنند که وضع آب خوب شده و مجازند هر طور که بخواهند مصرف کنند. هنوز 158 روز دیگر به پایان سال آبی 94-93 باقی مانده است که 90 روز آن تابستان است. تابستانی که نه تنها بارش ندارد تبخیر بالایی هم دارد. اما اگر درست آب را مصرف کنیم با همین تبخیر بالا به مشکل بر نمیخوریم.»
وضعیت دوگانه حوزههای آبریز
اگر بخواهیم وضعیت حوزههای آبریز کل کشور را بررسی کنیم با دو وضعیت خوب و بد مواجه میشویم. راعی عزآبادی در باره حوزههایی که به نسبت سال گذشته وضعیت بهتری دارند میگوید: «سه حوزه به نسبت سال گذشته با افزایش باران رو به رو بودهاند؛ اول حوزه آبریز دریای خزر که تا به امروز 356 میلیمتر متوسط بارندگیاش بوده و نسبت به سال گذشته (93-92) 29 درصد افزایش نشان میدهد.
دوم حوزه آبریز دریاچه ارومیه که 253 میلیمتر متوسط بارندگیاش بوده که نسبت به سال گذشته
44 درصد افزایش نشان میدهد و سوم حوزه آبریز سرخس یعنی شمال شرق ایران که 172 میلیمتر بارندگی داشته و نسبت به سال گذشته
47 درصد افزایش داشته است.
خوشبختانه این سه حوزه نسبت به سال گذشته و در متوسط بلند مدت وضعیت خوبی دارند اما در نقطه مقابل سه حوزه دیگر وجود دارد که وضعیتشان دقیقاً در نقطه مقابل قرار گرفته است. اول حوزه آبریز خلیج فارس و دریای عمان که متوسط آن تا 26 فروردین امسال 214 میلیمتر بوده و نسبت به سال گذشته 32 درصد کاهش نشان میدهد.
حوزه دوم فلات مرکزی ایران است که 116 میلیمتر متوسط آن بوده و نسبت به سال گذشته
12 درصد کاهش نشان میدهد و سوم حوزه مرزی شرق یا هامون است که 74 میلیمتر متوسط بارندگیاش بوده و نسبت به سال گذشته
15 درصد کاهش نشان میدهد. این سه حوزه نسبت به دراز مدت هم با کاهش بارندگی رو به رو بودهاند.»
تصحیح یک تصور اشتباه
حال شاید این تصور به وجود بیاید که کسانی که در مناطق سه حوزه اول زندگی میکنند و وضعیت خوبی هم دارند پس نیازی به صرفه جویی ندارند و فقط آنهایی که در سه حوزه آب و هوایی خشک هستند باید صرفه جویی کنند. اما واقعیت به گفته مهندس رضا راعی عزآبادی مدیر کل دفتر مطالعات شرکت مدیریت آب ایران این است که: «در تمام حوزههای آبریزی هم که وضع مناسب است با استاندارد جهانی آبی فاصله زیادی داریم و به خاطر همین کمبود باید قناعت کنیم چراکه همین حوزههایی هم که خوب هستند در 90 روز تابستان اگر صرفه جویی نکنند با مشکل مواجه میشوند.»
عزآبادی ادامه میدهد: «متوسط حجم بارش سالانه در کشور یا حجم نزولات جوی (باران، برف و تگرگ) بین 410 تا 413 میلیارد متر مکعب در طول یک سال آبی است یعنی تا روز 26 فروردین ماه 8/281 میلیارد متر مکعب نزولات جوی داشتهایم که در سال گذشته در همین تاریخ 7/318 میلیارد مترمکعب بوده و این نشان میدهد نسبت به سال گذشته در حجم بارش با 11 درصد کاهش رو به رو هستیم.»
حال زاینده رود خوب است
مشکل کم آبی و تهدید گاه و بیگاه سهمیه بندی آب یک طرف غصه، زاینده رود و دریاچه ارومیه هم یک طرف. دو حوزه آبی که تنها اصفهانی و ارومیهایها غصهاش را نمی خورند و این سال ها به یک غم ملی تبدیل شده. عزآبادی با همان اما و اگرهای یک کارشناس میگوید در کل حال زاینده رود هم مثل دریاچه ارومیه خوب است اما:
«حجم مخزن زاینده رود از اول سال آبی تا 26 فروردین 446 میلیون متر مکعب است در صورتیکه در همین تاریخ سال گذشته 321 میلیون متر مکعب بوده و اگر دراز مدت زمان بهره برداری سد را مبنا قرار دهیم میبینیم 920 میلیون متر مکعب بوده که نشان میدهد نسبت به سال گذشته 39 درصد افزایش داشته ولی در مقایسه با زمان بهرهبرداری 51 درصد کاهش را نشان میدهد. این یعنی با وجود اینکه در ماه فروردین بارش خوبی در بالادست سد زاینده رود داشتهایم در مقایسه با متوسط دراز مدت در مسیر نزولی هستیم و لازم به توضیح است که از 44 سال گذشته حداکثر 1050 میلیون متر مکعب آب وارد این مخزن شده و حداقلش هم
314 میلیون متر مکعب آب پشت سد است. حال اگر این حجم را از گذشته که حداکثر بوده تا امروز ردیف کنیم در رتبه بیستم قرار میگیریم و این نشان میدهد سد زاینده رود کماکان حال خوشی ندارد.
ضمناً حجم خروجی از سد در رده نهم قرار دارد و حجم سد در بلند مدت 44 ساله در رده 37 است، چون حداکثر آن 1395 و حداقل آن 237 میلیون متر مکعب بوده و این نکته قابل تأمل است که بدانیم با وجود اینکه وضعیت مخزن سد نسبت به سال گذشته 39 درصد افزایش دارد ولی سد زاینده رود اکنون مخزنش 34 درصد پر است. یعنی 66 درصدش خالی است و از جمله سدهایی است که اکثر آب آن برای مصرف شرب استان اصفهان و شهرهای همجوار است.»
دریاچه ارومیه رو به بهبود است
اما دریاچه ارومیه همانطور که معصومه ابتکار معاون رئیس جمهوری و رئیس سازمان حفاظت محیط زیست هم اواخر فروردین ماه اشاره کرد روزهای خوبی را میگذراند و رو به بهبود است. مهندس راعی عزآبادی هم با نظر ایشان موافق است و درباره وضعیت این دریاچه میگوید: «تراز سطح آب دریاچه ارومیه تا امروز تقریباً با سال گذشته تغییری نکرده ولی در مقایسه با دراز مدت 3 متر و 29 سانت در تراز کاهش دارد. با این همه در خصوص وسعت دریاچه نسبت به سال گذشته حدود 22 کیلومتر مربع افزایش داشته هرچند نسبت به بلند مدت 2126 کیلومتر مربع کاهش نشان میدهد و در خصوص حجم آب موجود در دریاچه امسال 74/2 میلیارد متر مکعب است در صورتیکه در سال گذشته 68/2 میلیارد متر مکعب بوده و در دراز مدت 62/18 میلیارد متر مکعب. در کل نسبت به سال گذشته حدود 60 میلیون متر مکعب افزایش نشان میدهد که وضعیت خوبی است اما نسبت به بلند مدت حدود 88/15 میلیارد متر مکعب کاهش دارد.»
وی تأکید میکند: «از اول سال آبی یعنی مهر سال گذشته تراز سطح دریاچه ارومیه 56 سانتیمتر افزایش داشته که در مقایسه با سال گذشته در همین تاریخ 31 میلیمتر افزایش نشان میدهد. به عبارت دیگر از پارسال تا امسال حجم آب موجود دریاچه ارومیه امیدوار کننده بوده است.»
خشکسالی پدیدهای خزنده
دکتر مجید حبیبی نوخندان رئیس مرکز ملی و پژوهشکده اقلیمشناسی با نگاه یک اقلیم شناس، ایران را جزو اقلیمهای خشکی میداند که به هر حال ساکنان آن باید همواره صرفه جویی کنند. او درباره خشکسالی میگوید: «خشکسالی یک پدیده خزنده است و نمیتوان از منظری خاص آن را تحلیل کرد چون خشکسالی از یک بازه زمانی در اشکال مختلف شکل میگیرد . گاهی باران نمیبارد یا کم میبارد.
گاهی در یک شهر باران زیاد میبارد اما خشکسالی دارند. چون در آن شهر زمانی باران باریده است که در تابستان بوده و چون تبدیل به سیل شده به محصولات آن شهر خسارت وارد کرده که به آن خشکسالی کشاورزی میگویند اما وقتی مجموعه بارش کم میشود خشکسالی اقلیمی به وجود میآید. وقتی باران به اندازه نیاید یا فقط باران بیاید و از برف خبری نباشد کم کم منابع زیرزمینی کم میشود و با خشکسالی آبی مواجه میشویم که اثراتش بسیار زیانبار است.
به اعتقاد من چون ممکن است در سالهای بعد هم با این بحران مواجه باشیم باید به خوبی از منابع آبی حفاظت کنیم چون حتی اگر سالی فرا برسد که باران هم خوب بیاید باز هم کم آبی جبران نمیشود.»
او درباره بارشهای امسال معتقد است: «با یک گل بهار نمیشود.» امسال درست است که بارشهای خوبی تاکنون داشتهایم اما به خاطر خشکسالیهای سالهای گذشته کم آبی به این زودی جبران نمیشود. اما نسبت به سال گذشته نیمی از استانها مثل اردبیل، آذربایجان شرقی و غربی، تهران، گیلان، مازندران، خراسان جنوبی، البرز، یزد، چهارمحال و بختیاری، زنجان و... نسبت به سال قبل وضعیت بهتری داشتند، البته ذهن مردم میزان بارش نسبت به سال قبل را میسنجد ولی در دراز مدت اگر بررسی شود میبینیم بارندگی خوب نبوده و حتی کمتر هم شده است. این نشان میدهد که ما نباید به راحتی واژه و مقوله خشک بودن ایران را از ذهنمان پاک کنیم.
باید قبول کنیم در عرض جغرافیایی خشک دنیا واقع شدهایم و اقلیم ما خشک است و باید برنامهها را بر اساس اقلیم خشک
طراحی کنیم.»
سال گذشته ملاک نیست
محمد طالب حیدری کارشناس هواشناسی هم بارشهای امسال را مناسب نمیداند و از منظر یک کارشناس هواشناسی در این باره میگوید: «از نظر کارشناسان هواشناسی سال گذشته ملاک نیست. سازمان هواشناسی آمار 1370 به بعد را مبنا قرار میدهد. سال گذشته هم کمبود بارش داشتیم و از نظر بارندگی سال مناسبی نبود. امسال در مجموع در بسیاری از استانها وضعیت مناسبی نداشتیم.
از طرف دیگر با کاهش تبدیل بارندگی به «روان آب» به دلیل خشکسالیهای سالهای گذشته رو به رو هستیم و همچنین افزایش وزش باد میزان تبخیر را بسیار بالا برده. بنابراین تبدیل بارندگی به روان آب با ضریب کمتری صورت میگیرد. یعنی اگر قبلاً 40 درصد بارندگی به آبهای سطحی تبدیل میشد، حالا این درصد پایین تر است.
البته در البرز و شمال ایران بارندگی خوب بوده ولی هنوز ما از بحران خشکسالی خارج نشدهایم و فرهنگ درست استفاده از آب در بین مردم رواج نیافته، بنابر این باید رسانه ها به کمک بیایند بخصوص صدا و سیما تا مردم با ما همراهی کنند.
اگر مردم در این راه به ما کمک نکنند، هر دولتی هم که باشد نمیتواند بحث کم آبی را مدیریت کند. فرهنگ استفاده صحیح از آب باید ترویج شود. مردم هم این را میپذیرند که اگر با 500 لیتر استحمام میکنند آن را به 200 لیتر برسانند و این یعنی صرفه جویی»
بسیاری از کارشناسان اعتقاد دارند اشتباه در مدیریت و بهرهبرداری از منابع آبی کشور از زمانی شروع شد که سیستم قنات را کنار گذاشتیم و به پدیدههای مدرن استخراج و توزیع آب روی آوردیم. قناتها مثل چاههای عمیق ته سفرههای زیرزمینی را درنمیآوردند، آب در طول مسیر تبخیر نمیشد، چشمهها و حوزههای آبی اطراف خود را نمیخشکاند و...
نظر شما