سلامت نیوز: تولید سالانه 20 میلیون تن زباله در کشور و دو میلیارد تن فرسایش خاک در ایران حکایت از حال و روز بحرانی محیط زیست دارد که اگر چاره ای برای آن اندیشیده نشود وضعیت زمین را بحرانی تر می کند. البته در آستانه روز زمین پاک لایحه خاک به تصویب هیأت دولت رسید تا دولت به طور جدی با تخریب کنندگان خاک در کشور برخورد کند اما هنوز برنامه مدیریت پسماند در بلاتکلیفی به سر می برد.

به گزارش سلامت نیوز به نقل از پانا، روز جهانی زمین پاک هر ساله در 22 آوریل مصادف با 2 اردیبهشت ماه در تمامی دنیا برگزار می‌شود و کشور ما یک هفته را به عنوان هفته زمین پاک برگزار می کند و هر سال شعاری را برای این هفته اختصاص می دهد. شعار امسال هفته زمین پاک تحت عنوان "زمین پاک با حفاظت از آب و خاک" نام گذاری شده است.


برای حفاظت و مدیریت حوزه های مختلف محیط زیست مشکلات زیادی در دنیا و کشور وجود دارد و این موجب شده تا حال و روز زمین خوب نباشد. در واقع عمده ترین مشکلاتی که امروزه دنیا با آن روبروست تولید انبوه زباله در کشورهای مختلف و به ویژه کشور ماست و عدم مدیریت صحیح زباله موجب فراهم آمدن مشکلات زیادی برای محیط زیست شده است. تولید انواع پسماند در دنیا به حدی رو به افزایش است که از آن به عنوان تهدید جدی زمین نام می برند.


پسماندها یکی از مهم ترین معضلات امروز زمین هستند که در کشور ما این معضل روز به روز گسترش می یابد به طوری که سال ها پیش تنها کلانشهرها با مشکل زباله روبرو بودند اما هم اکنون علاوه بر شهرهای بزرگ که مشکل پسماند دارند، شهرهای متوسط و کوچک نیز با معضل پسماند مواجه هستند.


تولید سالانه 20 میلیون تن زباله توسط ایرانی‌ها


طبق آمارها سرانه تولید پسماند در ایران از سرانه تولید در دنیا بالاتر است و این در حالی است که ما در مدیریت پسماندها با مشکل جدی روبرو هستیم. آخرین آمار اعلام شده در رابطه با میزان زباله تولیدشده در ایران در سال 93، نشان می دهد ایرانی ها سالانه حدود 20میلیون تن زباله تولید می کنند و مطالعات کشوری در حوزه پسماند توسط وزارت کشور نشان می دهد سرانه تولید روزانه زباله برای هر نفر 700 گرم است.


از طرفی تولید روزها چند صدتن انواع پسماند خانگی و بیمارستانی در کلانشهرها از جمله تهران موجب بروز مشکلات فراوانی هم در محیط زیست و هم برای سلامت مردم شده که توجه جدی مسئولان را می طلبد. متأسفانه برای جمع آوری، مدیریت پسماند، امحا و نگهداری زباله ها دچار مشکلات فراوانی هستیم. البته در برنامه چهارم توسعه مدیریت پسماندها به ویژه پسماند استان های شمالی هدف گذاری شده بود که اجرایی نشد و این موضوع در برنامه پنجم توسعه نیز بدون سرانجام باقی ماند.


معصومه ابتکار معاون رئیس جمهور و رئیس سازمان محیط زیست در نشست روز جهانی زمین پاک در سال 94 با اولویت خواندن مدیریت پسماندها در کشور اعلام کرد: برخی از مشکلات مدیریت پسماند به چرخه پسماند، نحوه تولید و مصرف کالاها برمی گردد، تولید کمتر زباله از اهداف برنامه های سازمان حفاظت محیط زیست است و می بایست همه بخش ها از جمله شهرداری ها، بخش خصوصی ، اتاق بازرگانی را تشویق به تولید پسماند کمتر تشویق کرد.


مسئولیت اجرایی پسماندهای خانگی بر عهده شهرداری‌هاست


به گفته ابتکار، مسئولیت اجرایی پسماندهای خانگی بر عهده شهرداری هاست و شهرداری ها و شوراهای شهر باید مدیریت پسماند شهری که شامل اهداف، اعتبارات و تقسیم کار بخش های مختلف است را با مشارکت مردم انجام دهند.


همچنین تولید انبوه زباله در شهرهای شمالی کشور یکی از مخاطرات محیط زیست در سال های اخیر است به طوری که هم اکنون در استان مازندران روزانه 2500 تن زباله، در استان گیلان روزانه 2000 تن زباله و در استان گلستان روزانه 1700 تن زباله تولید می شود که معصومه ابتکار ضمن تأکید بر اهمیت موضوع مدیریت پسماندهای شمالی این مساله را مورد توجه جدی دولت عنوان کرده و معتقد است موضوع مشارکت بخش خصوصی در مدیریت پسماند این شهرها مورد توجه قرار گرفته است.


رییس سازمان حفاظت محیط زیست همچنین اعلام می کند: صندوق ملی توسعه برای همکاری در مدیریت پسماند موافقت کرده تا 10 درصد از بودجه این صندوق برای طرح های مدیریت پسماند شهرها مثل تولید انرژی از زباله که نمونه های موفقی در تهران از جمله در منطقه 4 تهران و کهریزک اجرایی شده اختصاص یابد.


ضعف تفکیک پسماندها در کشور/ تنها 20 درصد زباله‌ها تفکیک می‌شود


در عین حال یکی از مشکلاتی که ما در حوزه پسماندها داریم عدم تفکیک صحیح زباله ها در شهرهای مختلف کشور است که سعید متصدی معاون محیط زیست انسانی سازمان حفاظت محیط زیست با تأکید بر اهمیت نحوه صحیح امحای زباله در کشور به خبرنگار پانا می گوید: یکی از مهم ترین روش هایی که برای امحای زباله ها به کار گرفته می شود، سوزاندن زباله است که با استفاده از فناوری های پیشرفته این کار انجام می شود. در امحای زباله ها از روش های بیوتکنولژیی مانند تولید کمپوست، گاز و بیوگاز از پسماندها استفاده می شود.


معاون محیط زیست انسانی سازمان حفاظت محیط زیست درباره برخورد با تخلفات کارخانه های زباله سوز نیز می گوید: اگر سایت های زباله سوز نتوانند ضوابط را رعایت کنند و آلودگی را کاهش دهند، قطعا با آنها برخورد خواهد شد و حتی از فعالیت آن ها نیز جلوگیری می شود.


او درباره برنامه مدیریت جامع پسماندها نیز می گوید: همه مراکز استان ها این برنامه را در اختیار دارند و برنامه مدیریت پسماند با در اختیار شهرداری ها باشد. در حال حاضر حدود 20 درصد پسماندها تفکیک می شود که این میزان باید بیشتر از این ها باشد.
اما یکی از خلأهای جدی که در کشور و در حوزه پسماندها داریم نبود برنامه اجرایی مدیریت پسماند است که به گفته ابتکار این برنامه بزودی در هیات دولت تصویب خواهد شد. این برنامه اجرایی در کمیسیون کلان شهرها تدوین شده و در آن مسئولیت تمام دستگاه های اجرایی برای مدیریت پسماند در کشور تعریف شده است.


بحران فرسایش خاک در ایران


در عین حال یکی از مهم ترین مشکلات زمین فرسایش خاک است که این موضوع در کشورهای مختلف جهان با توجه به مناطق جنگلی، خشک و بیابانی یا معتدل، متفاوت بوده و نحوه مدیریت این معضل نیز در کشورها متنوع است اما طبق آمارها وضعیت فرسایش خاک در ایران با توجه به نرخ خاک‌زایی در شرایط بحرانی قرار دارد و آمارها میزان فرسایش خاک در ایران را حدود 2 میلیارد تن در سال اعلام کرده اند و این میزان بر اساس فرسایش آبی در رودخانه ها، سدها و بندهای کشور بر اساس ایستگاه های رسوب سنجی وزارت نیرو عنوان شده است.


متأسفانه مدیریت مناسبی هم در حوزه خاک در کشور وجود ندارد و هجوم ریزگردها نشان دهنده عدم مدیریت در این زمینه است اما تهدیدات زیست محیطی خاک در کشور شامل دو بخش فرسایش و آلودگی خاک می شود که براساس برآوردهای انجام شده، فرسایش خاک کشور با شاخص جهانی، فاصله بسیار زیادی دارد.


به گفته محمود عرب خدری استادیار پژوهشکده حفاظت خاک، برای تعیین نرخ فرسایش باید به‌طور مداوم مناطق مختلف پایش شود و در حال حاضر وزارت نیرو برنامه اندازه‌گیری رسوب رودخانه‌ها را از سال‌های گذشته در هزار نقطه کشور آغاز کرده‌است.


استفاده وسیع از کودها و آفت کشها از یکسو و رهاسازی گسترده پساب فاضلاب های شهری که خود به شدت به انواع مواد شیمیائی مضر، فعالیت های بسیار گسترده صنعتی و کشاورزی زمینه‌های تهدید منابع خاک را گسترده‌تر کرده که در نتیجه، این مواد اثرات نامطلوب و سمی بر محیط زیست و حیات جانوری و گیاهی استفاده کننده از محیط برجا می‌گذارد.


تصویب اولین لایحه حفاظت از خاک در کشور


متاسفانه هیچ قانون، آیین نامه و ضابطه ای جهت حفاظت خاک و جلوگیری از آلودگی خاک وجود نداشت که خوشبختانه در آستانه روز زمین پاک لایحه حفاظت از خاک در هیات دولت به تصویب رسید.


سعید متصدی معاون سازمان حفاظت محیط زیست با اشاره به لایحه مذکور عنوان می کند: برای اولین بار راهبردها، سیاست ها و خط مشی های مدیریت، حفاظت و بهره برداری پایدار از منابع خاک، معیارها و شاخص های آلودگی و تخریب خاک و اصول فنی بهره برداری پایدار حسب کاربری های مختلف منابع خاک کشور تدوین و اجرا می شود.


به گفته معاون سازمان محیط زیست، طی جلسات مشترکی که سازمان با بانک مرکزی داشته است مقرر شد با همکاری بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران و سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور نحوه محاسبه ارزش اقتصادی منابع خاک و هزینه ها و خسارات ناشی از آلودگی و تخریب خاک در اکوسیستم های مختلف درحساب های ملی را تهیه شود.


همچنین در این لایحه آلودگی و تخریب و مصادیق آن و آلوده کننده و تخریب کننده خاک و نحوه برخورد قانونی با آنها تعیین و موضوع آموزش حفاظت خاک و فرهنگ سازی در این خصوص و نقش سازمانهای متولی در این لایحه لحاظ شده است. واین سازمان ان بطور جدی با تخریب کنندگان خاک برخورد خواهد کرد.


به گفته متصدی، هزینه رفع آلودگی هر متر مکعب خاک به روشهای مختلف، بین 50 تا 5000 دلار است (ارزان ترین قیمت مرتبط به تبدیل خاک آلوده به بتن است). از سوی دیگر، رفع آلودگی خاک فرآیندی بسیار درازمدت است که این زمان از دست رفته و فواید اقتصادی خاک در این دوره هم می تواند به عنوان هزینه های مربوطه در نظر گرفته و به آن اضافه شود.


هر چند حال و روز زمین خوب نیست و این نگرانی هر روز بیشتر می شود اما اقدامات به موقع کشورها از سویی و برنامه های جهت دار در کشور ما نیز از سوی دیگر موجب می شود که زمین در آسودگی بیشتری باشد و منابع محیط زیستی تا دراز مدت در خدمت انسان ها باشد.