سلامت نیوز: مساله حقابه تالاب هامون و سهم ایران از رودخانه هیرمند وارد مرحله جدیدی شد؛ مرحله‌ای که به گفته محمد اشرف‌غنی رئیس‌جمهوری افغانستان عبور از آن در گرو حل مساله مهاجران افغان در ایران است.
به گزارش سلامت نیوز به نقل از روزنامه فرهیختگان،روزنامه هشت صبح، چاپ کابل روز چهارشنبه در گزارشی از سفر اشرف‌غنی به تهران نوشت که رئیس‌جمهوری افغانستان در سفر به تهران برای حل معضل مهاجران افغان «به ایران عذر نکرده» چراکه کشورش دیگر در موضع ضعف نیست.
اشرف‌غنی گفته است: «اگر دولت ایران برای حل معضل مهاجران اقدام نکند، کابل هم نیازی نمی‌بیند تا به خواست‌های ایران درباره حقابه ایران ترتیب اثر دهد.»
بحث‌ها بر سر سهم ایران از رودخانه هامون به سال‌ها پیش باز می‌گردد. اولین مذاکرات در سال 1309 انجام شد که نتیجه‌ای نداشت. پس از آن در سال 1317 ایران و افغانستان عهد‌نامه‌ای را امضا کردند که براساس آن، افغانستان مکلف شده بود نیمی از آب موجود در مخزن سد کمال‌خان را در نقطه مرزی تحویل ایران دهد. با این حال از آنجا که حجم آب سد کمال‌خان معیاری مشخص نداشت، این معاهده نیز بی‌نتیجه ماند. تا آنکه در 1351، کمیسیونی متشکل از سه کشور ایالات متحده آمریکا، شیلی و کانادا موسوم به کمیسیون دلتا برای حل این معضل پادرمیانی کردند و درنهایت قراردادی به امضای امیرعباس هویدا نخست‌وزیر وقت و محمد موسی شفیع صدراعظم آن روز افغانستان در کابل رسید که سهم ایران از آب هیرمند را در هر ثانیه، به‌طور متوسط 22 مترمکعب برابر با سالانه 700 میلیون مترمکعب مشخص کرد.
اما پس از آغاز ناآرامی‌ها در افغانستان با حمله شوروی سابق در سال 1358، اجرای این معاهده نیز به دست فراموشی سپرده شد. از آن زمان نیز روند ورود پناهجویان افغان به ایران آغاز شد. پناهجویان که به دلیل شرایط جنگی در افغانستان به کشور همسایه پناه برده بودند، سال‌ها در ایران ماندند. با پایان جنگ در افغانستان و ثبات نسبی این کشور، این بار دولت ایران حضور افغان‌ها را منوط به انجام تشریفات معمول و صدور روادید قانونی همانند اتباع سایر کشورها اعلام کرد. اما افغان‌هایی که موفق به اخذ روادید اقامت در ایران نشدند و اقامت خود را به صورت غیرقانونی در ایران ادامه دادند، تبدیل به محل مناقشه دو کشور شدند.
مناقشه از آنجا آغاز شد که افغانستان به دلیل شرایط نامساعد اقتصادی توانایی پذیرش مهاجران خود را ندارد. مهاجرانی که به گفته احمد محمدی‌فر مدیرکل امور اتباع و مهاجرین خارجی وزارت کشور ایران، نزدیک به سه میلیون نفر تخمین زده می‌شوند. از این رقم، نزدیک به یک و نیم میلیون نفر در قالب پناهنده یا اقامت موقت به صورت قانونی در ایران هستند. 360 هزار نفر دانش‌آموز، 12 هزار دانشجو و 17 هزار طلبه نیز حضوری قانونی در ایران دارند که بقیه که احتمالا عددی نزدیک به یک میلیون نفر هستند نیز اقامت غیرقانونی دارند.
حالا افغانستان سعی دارد از حقابه هیرمند به‌عنوان ابزار قدرت در حل معضل مهاجران غیرقانونی افغان در ایران استفاده کند. به نوشته روزنامه هشت صبح، این نخستین بار است که پس از معاهده 1351 یک مقام افغانستان از «اهرم‌های فشار کابل در برابر همسایگان» صحبت می‌کند. به نوشته این روزنامه، اشرف‌غنی در دیدار با مهاجران افغان در سفارت افغانستان در تهران گفته است که در ملاقاتش با حسن روحانی توافق شده که تمام مهاجران افغان مقیم ایران، در قدم اول ثبت‌نام شوند و بعد برای این مهاجران ویزا صادر شود.
مقامات ایران هنوز واکنشی رسمی به اظهارات اشرف‌غنی نشان نداده‌اند و گفته‌های رئیس‌جمهوری افغانستان را تایید یا تکذیب نکرده‌اند. با این حال آنچه مسلم است، از میان پنج حوضه آبی مشترک میان افغانستان و ایران، مهم‌ترین حوضه، رودخانه هیرمند است که درباره آن توافقی مکتوب وجود دارد و مسکوت ماندن اجرای مفاد این قرارداد 43 ساله، شرایط زندگی اهالی سیستان و بلوچستان و حاشیه‌نشینان تالاب‌های اقماری هامون را با مشکلات جدی روبه‌رو کرده است. سیستان در روزگاری لقب «انبار غله ایران» را یدک می‌کشید که با قطع حقابه هامون، تالاب هامون تبدیل به یکی از چشمه‌های تولید ریزگرد در منطقه تبدیل شد که سلامت، اقتصاد و شرایط اجتماعی منطقه را به خطر انداخته است.
اختلاف‌نظر بر سر حقابه
احمد نور، سفیر افغانستان در ایران چندی پیش گفت: «قطع حقابه تالاب هامون، سیاسی نیست و افغانستان هیچ‌گاه حقابه هامون را قطع نکرده است.» او معتقد است: «بهره‌برداری‌های مردم بومی در مسیر رودخانه هیرمند، پیش از ورود به ایران باعث نرسیدن آب به هامون می‌شود.» با این حال سعید محمودی مدیرکل حفاظت محیط‌زیست استان سیستان و بلوچستان نیز گفته‌های نور را تایید می‌کند اما از اختلاف نظرهایی درباره حقابه تخصیص داده شده بین ایران و افغانستان می‌گوید: «علاوه‌بر بهره‌برداری‌های بی‌رویه در مسیر رود هیرمند در خاک افغانستان که باعث می‌شود آب به ایران نرسد، طرف افغانستانی سیلاب‌ها و سرریز سدها را در فصل بارندگی نیز جزء حقابه محسوب می‌کند، در صورتی که این برخلاف توافق است.»
او می‌گوید: «حقابه باید در فصل‌های کم‌بارش پرداخت شود.» اما افغانستان سیلاب‌هایی که در فصل‌های پربارش جاری می‌شود یا سرریز سد کجکی (آخرین سد افغانستان بر هیرمند) را جزء حقابه هامون محاسبه می‌کند. این در حالی است که در این فصل‌ها، بارندگی در حوضه آبریز رودخانه هیرمند و دریاچه هامون، تا حدودی نیاز آبی دریاچه را برطرف می‌کند. با این حال تالاب هامون نیز همانند بسیاری از تالاب‌های ایران، در فصل‌های تابستان و پاییز که بارندگی در حداقل میزان خود است، به حقابه نیاز دارد؛ زمانی که به گفته مسئولان ایران، افغانستان از پرداخت حقابه امتناع می‌کند.
نظر شما