سلامت نیوز:در ادامه ی شرایط کنونی تغییرات اقلیمی ، ایران باید در انتظار آینده ای به مراتب خشک تر و گرم تر باشد که اگر اقدامات فوری صورت نگیرد این پدیده می تواند تاثیرات بسیار بدی روی زندگی هزاران نفر بگذارد.

به گزارش سلامت نیوز، گری لوییس، هماهنگ کننده مقیم سازمان ملل متحد در ایران در یادداشتی نوشت: طبق آمار ملی، مساحت خشکی ایران 165 میلیون هکتار است که بیابان ها 32 میلیون هکتار آن را اشغال کرده اند. آمار دقیقی از میزان بیابان زایی در پنجاه سال گذشته ایران وجود ندارد، اما آنچه به وضوح مشاهده می شود کمبود آب، پیشروی بیابان در مراتع و مناطق شهری و طوفان های شن است.

در صورتی که اقدامات لازم در این مورد انجام نگیرد، وسعت بیایان های کشور در آینده به صورت قابل توجهی افزایش خواهد یافت. این وضعیت می تواند تهدیدی برای معیشت پایدار ساکنان تمامی مناطق باشد؛ بخصوص کسانی که در مراتع زندگی می کنند.

مراتع و دشت های ایران که زمانی به خاطر زیبایی طبیعی خود مشهور بودند اکنون به دلیل استفاده ی ناپایدار و خشکسالی در حال نابودی هستند. عوامل زیر می توانند به عنوان سبب چنین وضعیتی شمرده شوند:

دامداری و گله داری منتج به چرای بی رویه، قطع درختان برای مصارف سوختی و فرسایش بوته زارهای آسیب پذیر.

بسیاری از مراتع عملا به محیط هایی با شرایط زیستی دشوار تغییر شکل یافته اند که در آنها ساکنان بومی با آینده ای ناامید کننده مواجه هستند، زیرا نمی توانند به راحتی به زندگی خود ادامه دهند و بنابراین مجبور به ترک محل زندگی خود می شوند.

در حال حاضر بسیاری از ساکنان مراتع محل زندگی خود را ترک کرده و برای یافتن فرصت های شغلی به شهرهای مختلف مهاجرت کرده اند. در صورتی که بیابان زایی متوقف نشود شاهد افزایش میزان مهاجرت و جا به جایی های جمعیتی و مشکلات ناشی از این پدیده خواهیم بود.

با این همه، شواهد امید بخشی وجود دارد که اگر همین حالا اقدامات لازم با همکاری جوامع محلی آغاز گردد می توان، با معکوس کردن روند بیابان زایی، به احیای زیبایی مراتع ایران و معیشت ساکنان این مناطق کمک شایانی کرد.

دکتر بوداتوکی، مشاور ارشد فنی پروژه ی ترسیب کربن سازمان ملل متحد 10 سال پیش در سخنان خود به این نکته اشاره کرد که: "مشارکت جوامع محلی برای پدید آوردن حس مالکیت آنان   ]نسبت به پروژه بیابان زدایی [ ضروری است." وی در ادامه افزود: "این کار باعث می شود تا حس کنند می توانند خودشان برای سرنوشت خود تصمیم بگیرند."

دکتر بوداتوکی این سخنان را در سال 2003 در جریان نشست پروژه ی ترسیب کربن که با همکاری سازمان مراتع، جنگلها و آبخیرداری و برنامه توسعه ملل متحد در ایران برگزار شده بود، اظهار داشت. این نشست سرآغاز همکاری برای کمک به سرسبز سازی مراتع بود.

در آن زمان، بیشترین تمرکز بر روی استان خراسان جنوبی بود که با جنگل زدایی بی رویه دچار تخریب شده بود. به دلیل موفقیت های این پروژه دولت ایران این برنامه را در بیش از نیمی از 31 استان خود تکرار کرده است.

دلیل اطلاق عبارت ترسیب کربن به این پروژه آن است که یکی از آثار جانبی آن، حذف دی اکسید کربن از جو و ترسیب آن در پوشش گیاهی و درختان است.

پروژه ترسیب کربن از گیاهان و درختان خاص بهره می برد که ظرفیت آهسته سازی و معکوس کردن روند گسترش بیابان ها را دارند. این پروژه به یاری جوامع محلی ای که از تاثیرات منفی بیابان زایی رنج می برند، می رود تا به آنها در بهبود اوضاع معیشتی شان و تقویت توسعه پایدار کمک کند.

تا کنون، پروژه ی ترسیب کربن گام های نخست خود برای معکوس کردن بیابان زایی در حدود 2/1 میلیون هکتار از اراضی کشور را برداشته، و برای بهبود وضعیت زمین های تهی و آماده سازی آنها برای سرسبزسازی و چرا اقدام کرده است.

نتایج بدست آمده از پروژه ی ترسیب کربن در استان خراسان جنوبی نشان می دهد که این پروژه زندگی نزدیک به هفت هزار روستایی را تحت تأثیر قرار است. با بودجه ای نزدیک به 8/1 میلیون دلار، که توسط تسهیلات محیط زیست جهانیGEF- و برنامه توسعه ملل متحد تأمین شده، این پروژه توانست 20 هزار هکتار زمین را دوباره سرسبز و از بیابان زایی در امان نگه دارد.

موفقیت پروژه، باعث تبدیل ترسیب کربن به یک مدل ملی، برای توسعه ی پایدار و رشد همه جانبه شده است. در سال 2012، ترسیب کربن فعالیت خود را در 18 استان دیگر آغاز کرد. انتظار می رود تا پایان سال 2016، مجموع یک میلیون و 232 هزار و 360 هکتار تحت پوشش این پروژه قرار گیرد. درصد بالایی از منابع مالی این پروژه توسط دولت جمهوری اسلامی ایران تأمین می شود.

احیای مراتع از راه درگیر کردن جوامع محلی مزایای دیگری هم دارد. هزینه ی این امر تقریبا نصف رویکرد معمول قراردادی است. به عنوان مثال، در سال 2012 هزینه ی احیای مراتع با روش سنتی در نواحی مختلف از 7 تا 12 میلیون ریال به ازای هر هکتار متغیر بود. ترسیب کربن ثابت کرد که ساکنان بومی این کار را با هزینه ای به مراتب کمتر انجام می دهند.

این مدل توسعه، از کاشت درختان و بوته ها و ایجاد صِرفِ طرح های درآمدزا فراتر می رود. با ترکیبی از بسیج اقشار مختلف جامعه و روش های اعتباری خرد و مدیریت مشارکتی مراتع، فرصت دستیابی به معیشت پایدار افزایش می یابد.

بر اساس سنتی سیاسی که می گوید"هر آنچه برای ماست، تنها با حضور ما ممکن است" گروه های جامع محلی از هر منطقه نشان داده اند که از طریق همکاری با دولت و سازمان ملل متحد می توانند به بهره وری و درآمد بالاتر از حد متوسط دست پیدا کنند.

این نوع از توسعه ی سرمایه ی اجتماعی از طریق گروه های توسعه ی روستایی ترویج داده شده است. با کمک پروژه ی ترسیب کربن، افراد روستاهای بسیار کم درامد تشویق شده اند تا با گروه های توسعه ی بومی همکاری کنند. گروه های روستایی می توانند به صورت جمعی نسبت اخذ وام برای خرید اقلام لازم برای احیا، کنترل کاشت و آبیاری نهال ها و درختچه ها اقدام کنند.

گروه های توسعه ی روستایی، با توسعه شبکه میان خود موفق به ایجاد کانال هایی در بازاریابی اقلام تولید محلی شده، و در دامپروری دوستدار محیط زیست و افزایش درآمد روستاییان از طریق ساخت صنایع دستی فعال بوده اند.

یکی از ساکنان محلی روستای حسن کلنگی در جنوب خراسان به نام خانم زری سعادتی به ما گفت که : "خانواده اش در آستانه ی مهاجرت به شهرهای اطراف در جست و جوی کار برای ادامه ی زندگی بودند اما این کار زراعی کوچکی که با کمک این پروژه شروع کردیم باعث افزایش درآمد خانواده ی ما شد. ما اکنون به اندازه ی کافی دلیل برای ماندن داریم."

طرحی که به صورت آزمایشی در 63 روستا آغاز شد تا پایان سال 2015 به 349 روستا افزایش خواهد یافت. در تمامی این روستاها با همکاری خود روستاییان به بهبود وضعیت زیست محیطی پرداخته می شود.

تغییرات اقلیمی همه ی ما را تحت تأثیر قرار می دهد، اما درس هایی که در ایران آموخته شد نشان می دهد که با همکاری گروه های بومی می توان این اثرات را از میان برد و از بیابان زایی جلوگیری کرد.

جدول1: محل برنامه ی ترسیب کربن در ایران

جدول2: دستاوردهای پروژه ی ترسیب کربن تا امروز

·        اثبات این نکته که مراتع تبدیل شده به بیابان را می توان با هزینه ی متناسبی به نفع و با مشارکت  جوامع محلی اصلاح نمود. با این روش هزینه ها تا یک سوم کاهش می یابند.

 

·        بافزایش تولید در مناطق نیمه خشک؛ هنگامی که مراتع قابل سکونت شوند امکان ایجاد کارهای تولیدی نیز وجود خواهد داشت.

·        بسیج جوامع محلی و سیستم های دولتی در راستای برنامه ریزی با استفاده از رویکردهای مشارکتی و یکپارچه از طریق اجرای برنامه های مدیریتی و مشارکت حکمرانان محلی در اقدامات جوامع محلی.

·        نشان دادن قدرت "بسیج اجتماعی و اعتبارت خرد" به عنوان روشی برای توسعه ی منطقه-محور، از جمله در راستای مدیریت منابع طبیعی

·        افزایش شاخص توسعه ی انسانی در سایت نمونه خراسان جنوبی از HDI معادل 44/0 تا 55/0 بین سال های 2006 تا 2012.

·        شناسایی روش هایی برای جذب کربن موجود در جو که در نتیجه ی آن شاهد رشد قابل توجه این مقدار در استان خراسان جنوبی از 60 کیلوگرم در هکتار در سال  2006 به 1500 کیلوگرم در هکتار در سال 2012  بودیم.