شماری از شهروندان می گویند هنگامی که شبها در پی دارو بوده اند تا بتوانند مرهمی بردردهای بی زمان خویش خویش بنهند، ناچار شده اند مسافتهای بسیاری را به جست وجوی آن بروند و در کلانشهری چون تهران، به سرگردانی در این زمینه دچار شوند.
کمبود و پراکندگی داروخانه های شبانه روزی، موضوعی است که نه تنها بیماران بلکه حتی دست اندرکاران این بخش نیز آن را تایید می کنند. آمارهای رسمی هم موید چنین نقصانی است.
بنا بر گزارشهای رسمی، در حال حاضر 72 باب داروخانه شبانه روزی در شهر12 میلیون نفری تهران فعال است و به این ترتیب، به ازای هر 167 هزار شهروند تهرانی یک داروخانه شبانه روزی در سطح پایتخت فعالیت می کند.
گزارش خبرنگار ایرنا از چند داروخانه شبانه روزی حاکی است، بسیاری از مراجعان به این داروخانه ها از دشواری تهیه داروهای کمیاب شکایت دارند و می گویند برای تهیه یک دارو در شب باید مسافت طولانی را در شهر طی کنند تا به داروخانه هایی چون 13 آبان و هلال احمر برسند.
به اعتقاد برخی فعالان حوزه بهداشت و درمان، عدم صرفه اقتصادی دایر کردن داروخانه شبانه روزی، مدیریت نادرست توزیع دارو و محرومیت داروخانه های خصوصی از داشتن برخی داروهای تخصصی، از جمله علت های اصلی سختی دسترسی مردم به دارو هنگام شب است.

 کمبود دارو
یک دکتر داروساز که خود سالها در داروخانه های دولتی و خصوصی شاغل بوده و اکنون صاحب و مدیر داروخانه ای است، کمبود دارو را منحصر به داروهای تخصصی و وارداتی و شب یا روز نمی داند و مقصر ناپیدایی گاه به گاه برخی داروهای عمومی در بازار را نیز سیستم ناصحیح دارو در کشور معرفی می کند.
دکتر "ولی فولادوند" در این زمینه به خبرنگار ایرنا گفت:" هیچ تضمینی نیست که دارویی که امروز در دسترس شماست فردا هم در اختیارتان باشد. من مقصر اصلی را سیستم توزیع دارو می دانم. نه اینکه تولیدکنندگان مسوول نباشند اما برخی توزیع کنندگان، مشکل آفرینان نهایی هستند."
وی توضیح داد: بارها شاهد بوده ایم که با شایع شدن افزایش قیمت یک دارو در بازار، آن دارو یکباره و بسرعت نایاب می شود و به راستی قیمتش نیز ناباورانه رو به صعود می رود، در حالی که همان دارو در برخی شهرستانها خاک می خورد، تاریخ مصرفش منقضی می شود و مشتری چندانی ندارد.
در همین راستا، دکتر "مریم تمیمی" مسوول فنی داروخانه مرکزی رودکی واقع در خیابان هاشمی، اعمال تحریم های اقتصادی بین المللی علیه ایران را از عوامل اساسی کمبود برخی اقلام دارویی حساس می داند که به سختی می توان آن را حتی در داروخانه های مهم دولتی یافت.
وی معتقد است: "اصولا بیشتر داروخانه های خصوصی حق داشتن یک سری داروهای خاص که بیشترشان وارداتی هستند را ندارند و اگر هم آنها را در اختیار داشته باشند، مورد مواخذه قرار می گیرند."
این دکتر داروساز یادآور شد:"تعلق یارانه به اینگونه اقلام دارویی،‌ محدود بودن آنها و مشکلات واردات این نوع داروها به دلیل مساله تحریم از عوامل اصلی اتخاذ سیاست کنترل توزیع داروهای کمیاب است."
دکتر "حیدر میرفتاحی" مدیر داروخانه شبانه روزی فردوسی واقع در میدان فاطمی با اشاره به کمبود برخی داروها در داروخانه های شبانه روزی می گوید که چنین وضعیتی موجب شده است این داروخانه ها در شرایطی مسئول خدمات دادن به بیماران باشند که امکانات لازم در اختیار آنها قرار ندارد.
وی به خبرنگار ایرنا گفت: برخی داروها را فقط می توان در معدود داروخانه های دولتی تهیه کرد در حالی که دسترسی مردم به چنین داروخانه هایی در ساعات پایانی شب و ساعات اولیه بامداد دشوار است.
میرفتاحی با بیان اینکه تعداد مراجعه کنندگان این داروخانه در شب بویژه تا 2 بامداد زیاد است، اضافه کرد: شایسته است به داروخانه هایی همچون داروخانه ما نیز داروهای تخصصی کمیاب داده شود تا بتوانیم پاسخگوی نیازهای بیشتری از مردم باشیم.
این مسوول داروخانه فردوسی با اشاره به اینکه بیش از 60 داروخانه شبانه روزی در کلانشهر تهران فعالیت می کند، خاطرنشان کرد: بیشتر این مراکز داروهای عمومی را براحتی در اختیار مشتریان قرار می دهند اما تعداد زیادی از مردم به دلیل نبود برخی اقلام دارویی کمیاب در این داروخانه ها با دست خالی بازمی گردند و مجبورند به مراکز بسیار معدود دولتی در سطح شهر مراجعه کنند.
یکی از متصدیان داروخانه ای شبانه روزی در ستارخان هم مشکل تهیه دارو را در شب چندان متفاوت با روز نمی داند و معتقد است که 95 درصد داروها در همه ساعات شبانه روز در داروخانه ها موجود است ولی برای تهیه 5 درصد آنها شامل برخی داروهای خاص و کمیاب، تا حدی مشکلاتی وجود دارد.
امید سینایی در توضیح این مطلب گفت: اینگونه داروها چه در شب و چه در روز، در اختیار تعداد اندکی از داروخانه ها قرار می گیرد و دسترسی به آنها برای شهروندان دشوار می باشد اما شبها به علت سخت تر بودن رفت و آمد، این دشواری برای مردم تشدید می شود.

 کمبود درآمد
دکتر فولادوند مدیر داروخانه "آرمین" واقع در بلوار دستواره در جنوب تهران، فعالیت شبانه داروخانه ها را به چند دلیل به صرفه نمی داند. او گفت: داروخانه شبانه روزی جای خوب و انبار بزرگ می خواهد و به سرمایه زیاد و پرسنل کارآزموده اضافه نیاز دارد اما در مقابل، درآمدش محدود است ، مشتریان اندکی به ویژه طی ساعات یک تا 5 بامداد دارد و علاوه بر آن، از جور کردن کامل داروی مورد نیاز مردم نیزعاجز است.
فولادوند همچنین ضعف در گردش اطلاعات علمی در داروخانه ها و کم حرمتی دکترهای داروساز در این عرصه را از دیگر نقایص فعالیت در این حوزه عنوان کرد و گفت: چنین وضعیتی، رضایت کاری فعالان این بخش را تامین نمی کند.
وی افزود: هم اکنون بیشتر دانش آموختگان داروساز خانمها هستند که بویژه پس از تاهل، امکان فعالیت در شب را نمی یابند وبه این ترتیب، راه اندازی نوبت کاری شب برای داروخانه ها با مانع نسبتا جدیدی رو به رو شده است.

 فقدان داروخانه های دولتی
سینایی، از کارشناسان مسایل دارو معتقد است مساله مهم دیگری که بیماران در شب با آن مواجه هستند ، "نبود داروخانه های شبانه روزی در بسیاری از بیمارستان ها" است، حال آنکه بیماران وخیم را شبها برای معالجه و درمان به بیمارستان منتقل می کنند.
او که مدیر داروخانه ای در خیابان ستارخان است، گفت: بر اساس منابع و اطلاعات موجود در وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی بیش از 60 درصد از بیمارستانهای دولتی و 55 درصد از بیمارستانهای خصوصی کشور فاقد هر گونه داروخانه شبانه روزی هستند که این مسئله بیماران و همراهان مراجعه کننده به این مراکز را با مشکلات متعددی رو به رو کرده است.
وی افزود: داروخانه های برخی از بیمارستانهای دولتی و خصوصی هنگام روز باز است اما شبها که عموماً داروخانه های سطح شهرتعطیل می باشد، داروخانه های بیمارستانها هم تعطیل است و امکان دسترسی بیمار را به داروی مورد نیاز سلب می کند.

 مساله امنیت
فولادوند، مدیر داروخانه ای که در جنوب شهر قرار دارد، مساله "امنیت" را از دیگر مشکلاتی بیان کرد که کم و بیش، گریبانگیر داروخانه های شبانه روزی است.
وی در این زمینه گفت حدود 9 سال پیش زمانی که در داروخانه ای شبانه روزی در جاده سوم دولت آباد متصدی بود، مورد هجوم چهار فرد اوباش قرار گرفت که او را با چاقو زخمی کردند، مورد ضرب و شتم قرار دادند، شیشه های داروخانه و برخی داروهای آن را شکستند و اموالی را نیز به سرقت بردند.
میرفتاحی نیز موضوع کمبود امنیت را برای فعالیت داروخانه های شبانه روزی تایید کرد و اظهارداشت: در ساعات 1:30 تا 6 بامداد امنیت کمتری برای داروخانه های شبانه روزی وجود دارد. به همین خاطر، کرکره داروخانه ها پایین کشیده می شود و متصدیان در این ساعات دارو را از دریچه ای کوچک به مشتری عرضه می کنند.
وی با اشاره به اینکه حدود دو ماه ونیم پیش داروخانه شبانه روزی عباس آباد مورد سرقت قرار گرفت، گفت: به دلیل خلوت بودن خیابانهای شهر در ساعات پس از نیمه شب و عدم امکان کنترل امنیتی داخل تمامی داروخانه های شبانه روزی ، بسته شدن درهای داروخانه وعرضه دارو از گیشه یا دریچه این اماکن، اقدامی اجتناب ناپذیر می باشد.

 نیمه شب به دنبال چسب زخم و روژ لب
شاید، تصور شود نیمه های شب و یا در نخستین ساعات بامداد که همگان در خواب ناز بسر می برند، فقط کسانی در پی داروخانه های شبانه روزی می گردند که یکی از نزدیکانشان بر اثر بروز بیماری، حال وخیمی دارد و باید هر چه سریعتر برای نجات جان او، دارو بیابند اما به نظر می رسد واقعیت چنین نیست.
یکی از متصدیان داروخانه ای شبانه روزی در محله نازی آباد در این زمینه به خبرنگار ایرنا گفت: بیشتر بیمارانی که شب ها برای دریافت دارو به داروخانه ها مراجعه می کنند دارای بیماری های عمومی و سرماخوردگی و نیز بیماران قندی هستند و تنها تعداد معدودی از بیماران داروی تخصصی نیاز دارند که آنها نیز برای گرفتن دارو به داروخانه 13 آبان راهنمایی می شوند.
وی در صد بالای مراجعین به این داروخانه را افراد دارای شرایط خاص می داند که بیشترشان داروهایی چون شربت و قرص های مسکن و کدوئین دار ، سرنگ، والیوم و مانند آن را درخواست می کنند.
فولادوند مدیر داروخانه ای دیگر در بلوار دستواره نیز با لحنی طنزآلود گفت: جدا از نیازمندان داروی اورژانسی درشب، کسانی هم هستند که ساعت 3 بامداد از داروخانه شبانه روزی چسب زخم و روژ لب طلب می کنند یا برای کمک به خوابیدن خود، قرصهای غیرمجاز می خواهند.
اما، اگر داروی موردنیاز مراجعان در داروخانه شبانه روزی موجود نباشد، آنان چه می کنند؟
دکتر تمیمی در این باره گفت:"معمولا، ناراحت می شوند و برخی هم اعتراض می کنند."
وی، گران شدن ناگهانی و پی در پی برخی داروها را نیز عامل نگرانی و پریشانی مردم بویژه گروه های کم درآمد دانست و اظهارداشت: زمانی که دارویی را با قیمت جدید اما در همان جعبه قبلی که قیمت پیشین را بر خود دارد، در اختیار مشتری قرار می دهیم با اعتراض آنها مواجه می شویم و بیشتر اوقات بر سر این موضوع، با مشتریان جر و بحث داریم.
دکتر تمیمی یادآور شد: علاوه بر اعتراض، وقتی بیمار چیزی را که دکتر برایش نوشته است پیدا نمی کند دچار استرس و اضطراب می شود.
در همین زمینه، جوانی که حدود نیمه شب شنبه برای بیمار خود به داروخانه شبانه روزی در منطقه پنج تهران ( شهران ) مراجعه و از دریافت داروی خود مایوس شده بود، به خبرنگار ایرنا گفت: داروخانه های موجود نیاز دارویی بیماران را بر طرف نمی کنند و اغلب شهروندان باید برای دریافت داروی خود به داروخانه 13 آبان مراجعه کنند.
جواد میرمحمدی افزود: راه درستش این است که برای رفاه حال مردم اینگونه داروها را به تعداد بیشتری از داروخانه ها در سطح شهر تهران بدهند تا این مراکز نیز آن داروها را در اختیار مردم قرار دهند.
وی گفت: من از ساعت 23 برای گرفتن داروی اعصاب از خانه خارج شده ام اما تا کنون که ساعت 30 دقیقه بامداد است هنوز داروی خود را تهیه نکرده ام .
پیرمردی با قدم های لرزان و با نگاهی نگران و پرسشگر هم از این داروخانه خارج می شود. نیازی نیست که از او بپرسیم داروی خود را به دست آورده است یا نه. حالت او جواب ما را می دهد. اما آیا ما می توانیم به او بگوییم که دلایل عدم صرفه اقتصادی، مشکلات تولید، توزیع، امنیت و مانند آن را به عنوان پاسخ نبود دوای درد خود در این نیمه شب بپذیرد؟!