سلامت نیوز:در حال حاضر نزدیک به یک میلیارد و یکصد میلیون نفر از دسترسی به آب محروم هستند و آب مورد نیازشان که صرفا برای آشامیدن و زنده ماندن است حمایت سازمان‌های جهانی و با هزینه‌ای گزاف از طریق واردات و توزیع عمومی تامین می‌شود.

به گزارش سلامت نیوز به نقل از روزنامه جهان صنعت،این در حالی است که نزدیک به دو میلیارد و ششصد میلیون نفر به آب مناسب و بهداشتی برای نظافت روزانه و مصارف معمول خود دسترسی ندارند که بیشتر آنها در کشورهای توسعه نیافته و در حال توسعه در قاره‌های آفریقا و آسیا به سر می‌برند.
نزدیک به 4/50 درصد از آب سفره‌های زیر زمینی، تالاب‌ها و سایر منابع آبی جهان طی یک قرن گذشته به صورت کامل ناشی از مصرف بی‌رویه، افزایش جمعیت و عدم مدیریت صحیح از بین رفته‌اند.

اگر شرایط به همین رویه ادامه یابد به راحتی می‌توان تصور کرد که در 15 سال آینده نزدیک به 25 درصد از رودخانه‌های بزرگ دنیا (رودخانه‌هایی که طول آنها یک‌هزار کیلومتر و بیشتر است) اتصال ادامه دار خود به حوضه‌های بزرگ‌تر نظیر دریاها و اقیانوس‌ها را از دست خواهند داد و تنها 3/30 درصد از این رودخانه‌ها که تعداد کل شان 177 رودخانه می‌باشد به حیات خود ادامه خواهند داد و اتصال خود را به دریاها و اقیانوس‌ها حفظ خواهند کرد.
در 30 سال گذشته نزدیک به 2/50 درصد از گونه‌های زیست محیطی که بقای آنها وابسته به آب شیرین بوده است از بین رفته‌اند.

رشد جمعیت و کاهش میزان آب‌های تجدید ناپذیر از مهم‌ترین عوامل بروز بحران آب به شمار می‌روند. جمعیت جهان از یک میلیارد و 700 میلیون نفر در یک قرن گذشته به حدود هفت میلیارد نفر در حال حاضر رسیده است این در شرایطی رخ داده است که میزان سرانه استفاده از آب شیرین در دنیا طی یک قرن گذشته تا سه برابر بیشتر شده است.

[quote-left] در حال حاضر بشریت نزدیک به 11 تریلیون مترمکعب آب در اختیار خود دارد که 95 درصد آن آب‌های زیر زمینی و پنج درصد دیگر آن را باران، رودخانه و دریاچه تشکیل می‌دهند. بنابراین میانگین مصرف هر فرد در جهان 1700 مترمکعب می‌باشد.[/quote-left]
در حال حاضر بشریت نزدیک به 11 تریلیون مترمکعب آب در اختیار خود دارد که 95 درصد آن آب‌های زیر زمینی و پنج درصد دیگر آن را باران، رودخانه و دریاچه تشکیل می‌دهند. بنابراین میانگین مصرف هر فرد در جهان 1700 مترمکعب می‌باشد.

آمارهای جهانی نشان می‌دهد، بخش کشاورزی، صنعت و مصارف فردی به ترتیب 70، 22 و هشت درصد از منابع آبی جهان را به خود اختصاص می‌دهند که این ضریب رشد بسیار تندتر از جایگزینی چرخه آب است که با توجه به پیش‌بینی افزایش یک میلیارد نفری جمعیت جهان در هر 15 سال می‌تواند مقدار آب‌های مصرفی در سه بخش یاد شده را به شدت افزایش دهد.

برای برداشت یک تن محصول کشاورزی نظیر گندم و جو نیاز به یک تن آب لازم است که در نهایت ارزش گندم تولید شده حدود 200 دلار تخمین زده می‌شود در حالی که همین مقدار آب اگر در بخش صنعت مصرف شود، می‌تواند 70 برابر بیشتر از کشاورزی سودآوری داشته و منجر به پیدایش ارزش 14 هزار دلاری شود، بنابراین کشت محصولاتی نظیر گندم و جو برای کشورهایی که در شرایط بحرانی آب و نبود شرایط مناسب اقتصادی به سر می‌برند به هیچ وجه منطقی نخواهد بود.

263 رودخانه در جهان وجود دارد که از این مقدار 105 رودخانه از سوی سازمان‌های بین‌المللی علامت‌گذاری شده‌اند و از آنها به عنوان منابع تامین‌کننده مشترک آبی میان کشورها استفاده می‌شود (رودخانه چاد) و 158 رودخانه دیگر که براساس معاهدات بین‌المللی میان کشورها و مناطق مختلف جهت بهره‌برداری مشترک قرار نگرفته‌اند همواره منجر به درگیری و نزاع‌های خونین شده است که می‌توان به رودخانه ایندوس که منجر به درگیری میان هند و پاکستان شد، اشاره کرد.

[quote-right] براساس گزارشات موسسه پژوهشی جنگ و صلح، در طول 50 سال گذشته هفت جنگ در خاورمیانه به خاطر آب میان ملیت‌ها و قوم‌ها
در گرفته است.[/quote-right]
براساس گزارشات موسسه پژوهشی جنگ و صلح، در طول 50 سال گذشته هفت جنگ در خاورمیانه به خاطر آب میان ملیت‌ها و قوم‌ها
در گرفته است.

اقیانوس‌ها، خلیج‌ها و دریاها حاوی 97 درصد از منابع آبی در جهان هستند که یکی از باارزش‌ترین منابع آبی در دسترس به شمار می‌روند اما به دلیل شور بودن نیاز به تکنولوژی‌های گران‌قیمت و بسیار پیشرفته‌ای دارند تا بتوان برای مصارف عمومی بشریت مورد استفاده قرار داد. در حال حاضر تعداد 7500 دستگاه آب‌شیرین‌کن در جهان وجود دارد که بیش از 60 درصد آن در کشورهای خاورمیانه قرار گرفته‌اند. صنعت آب شیرین‌کن در حاضر به دلیل گران بودن این صنعت صرفا ظرفیت تولیدی بیشتر از 28 میلیون مترمکعب را ندارد که این میزان کمتر از یک درصد تقاضای جهانی به آب را برطرف می‌نماید.

در مورد آب‌های شیرین آمار به مراتب نگران‌کننده‌تر است چراکه صرفا سه درصد از منابع آبی جهان شیرین است که از این مقدار نزدیک به 70 درصد آن در یخچال‌های طبیعی و کوه‌های یخی قرار دارند که دسترسی به آنها تقریبا غیرممکن است.

بحران جهانی آب، کجا؟
نزدیک به 80 کشور در جهان درگیر بحران جهانی آب هستند. مقایسه مصرف آب در کشورهای در حال توسعه و توسعه یافته نشان می‌دهد که در کشورهای در حال توسعه 90 درصد آب برای کشاورزی، پنج درصد برای صنعت و پنج درصد برای مصارف عمومی مصرف می‌شود در حالی که این میزان در کشورهای توسعه یافته 45 درصد برای کشاورزی، 45 درصد صنعت و 10 درصد برای مصارف عمومی می‌باشد.

خاورمیانه و شمال آفریقا نایاب‌ترین، کم‌آب‌ترین و بحرانی‌ترین منطقه آبی در جهان محسوب می‌شوند، به طوری که در رده‌بندی بحران جهانی آب از 15 کشور ابتدایی این فهرست 12 کشور را کشورهای خاورمیانه و آفریقا تشکیل می‌دهند، جایی که نزدیک به هفت درصد جمعیت جهان را در خود جای داده است اما تنها 4/1 درصد منابع آب شیرین تجزیه‌پذیر در جهان را دارد.

[quote-left]در قسمت شرقی آسیا نیز اوضاع چندان خوبی به نظر نمی‌رسد. براساس آمارهای منتشر شده از سوی سازمان ملل، در کشور چین در 80 درصد از رودخانه‌ها به دلیل آلودگی صنعتی دیگر ماهی‌ها قادر به حیات خود نیستند. [/quote-left]
در قسمت شرقی آسیا نیز اوضاع چندان خوبی به نظر نمی‌رسد. براساس آمارهای منتشر شده از سوی سازمان ملل، در کشور چین در 80 درصد از رودخانه‌ها به دلیل آلودگی صنعتی دیگر ماهی‌ها قادر به حیات خود نیستند.
در سراسر قاره آفریقا نزدیک به 54 درصد از جمعیت این قاره به دلیل بیماری‌های عفونی ناشی از عدم دسترسی به آب سالم در معرض خطر مرگ به سر می‌برند. مطابق آمارهای منتشر شده سازمان جهانی یونیسف، هر سال نزدیک 15 میلیون کودک بر اثر عدم دسترسی به آب یا مصرف آب آلوده از بین می‌روند.

طبق برنامه‌های سازمان بهداشت جهانی بیماری‌های عفونی ناشی از عدم دسترسی به آب سالم یکی از شش عامل اصلی بیماری‌های کشنده در قاره آفریقا و برخی نقاط خاورمیانه به شمار می‌رود. آمارها حاکی از آن است که تاکنون نزدیک به یک میلیارد و 200 میلیون نفر از طریق آب‌های آلوده به بیماری‌های عفونی در سراسر جهان مبتلا شده‌اند.

بحران جهانی آب، چگونه؟
بدون تردید آبیاری به روش‌های سنتی و قدیمی در کشورهای توسعه نیافته و در حال توسعه و همچنین ساخت و احداث بی‌رویه سدها و موانع آبی بدون تحقیقات و مطالعات لازم از مهم ترین عوامل موثر انسانی در بحران آب به شمار می‌روند به گونه‌ای که کشاورزی و آبیاری به روش‌های قدیمی در حال حاضر نزدیک به 70 درصد از منابع آبی رودخانه‌ها را می‌بلعد و ساخت بی‌رویه سدها و سایر موانع آبی منجر به تکه تکه شدن 61 درصد از رودها شده که این امر باعث مهاجرت و بی‌خانمانی 80 میلیون نفر شده است.

بحران جهانی آب در ایران، چقدر، کجا و چگونه؟
کشور ایران با بحران بسیار جدی آب روبه‌رو است. ایران در رده 24 کشورهای بحران آب قرار دارد. در حال حاضر با توجه به سرانه آب شیرین تجزیه‌پذیر که بین 1000 تا 1700 مترمکعب در سال است ایران جزو کشورهای بحرانی به شمار می‌آید اما از نظر مقادیر آب موجود در دسترس و مقدار مصرف آب تا سال 2025 جزو کشورهای به شدت بحرانی (کمتر از 1000 مترمکعب) به شمار می‌رود.

براساس آمارهای منتشرشده از سوی دانشگاه برگن نروژ، ایران تاکنون 70 درصد از منابع آب شیرین تجزیه‌پذیر خود را به صورت کامل از دست داده است در حالی که برای جایگزین شدن 30 درصد باقی مانده نیاز به یک میلیون سال زمان خواهد بود.
افزایش جمعیت، شرایط توپوگرافی، کمبود منابع مالی برای حل بحران آب، عدم وجود بسترهای فنی و سازمانی، نبود برنامه‌ریزی کلان و سوءمدیریت گسترده از مهم‌ترین عوامل انسانی بروز بحران آب کنونی ایران به شمار می‌روند.

ساخت و احداث بی‌برنامه و گسترده سد و سایر موانع آبی، تغییر مسیر حوضه‌های آبی برای حل کوتاه‌مدت کم‌آبی، نبود نظارت و مدیریت در کشت محصولات کشاورزی پرآب در مناطق کم‌آب باعث کاهش بهره‌وری زمین، کاهش آب سفره‌های زیرزمینی، رودها، دریاچه‌ها و سایر حوضه‌های آبی در ایران شده است.
پایین بودن قیمت آب و هدررفتگی بیش از حد در تاسیسات قدیمی مسکونی به صورت نشت مهم‌ترین تاثیر را در ادامه بروز ناامنی آبی و ادامه یافتن بحران آب در ایران دارد.

با توجه به اعلام وضعیت بسیار پرخطر آب در ایران از سوی سازمان‌های جهانی در سال 2013 از آن زمان تاکنون اقدامات قابل توجه و مدیریت هدفمند و همه‌جانبه‌ای دیده نشده است و همچنان تا به امروز میانگین مصرف داخلی آب در ایران 66 گالن در روز است که این میزان 70 درصد (هفت برابر) بیشتر از میانگین جهانی است و برای پشت سر قرار دادن بحران آب نیاز به 40 درصد صرفه‌جویی عمومی به شدت احساس می‌شود.

[quote-right] با توجه به رشد جمعیت ایران و رسیدن جمعیت به بیش از 80 میلیون نفر که نزدیک به 15 میلیون آن در تهران متمرکز شده‌اند، میزان تقاضای فوری به آب با وجود کاهش چشمگیر آب‌های زیرزمینی و سایر منابع تامین‌کننده آبی، خشکسالی‌های پی‌در‌پی و تغییرات آب و هوایی به شدت افزایش یافته است.[/quote-right]
با توجه به رشد جمعیت ایران و رسیدن جمعیت به بیش از 80 میلیون نفر که نزدیک به 15 میلیون آن در تهران متمرکز شده‌اند، میزان تقاضای فوری به آب با وجود کاهش چشمگیر آب‌های زیرزمینی و سایر منابع تامین‌کننده آبی، خشکسالی‌های پی‌در‌پی و تغییرات آب و هوایی به شدت افزایش یافته است.
جمعیت ایران در سال‌های 1970، 2001 و 2025 به ترتیب 8/28، 1/66 و 4/88 میلیون نفر اعلام و تخمین زده شده است که میانگین سرانه مصرف آب شیرین تجزیه‌پذیر برای هر فرد در سال‌های ذکر شده به ترتیب 4770، 2079 و 1555 مترمربع برآورد شده است. آمار میانگین سرانه سال 2025 در شرایطی تحقق خواهد یافت که در مصرف آب تجدید نظر همگانی شود. در غیر این صورت با آمار به مراتب بسیار کمتری که سازمان ملل پیش‌بینی و در ادامه به آن اشاره خواهیم کرد، روبه‌رو خواهیم شد. همین آمارها‌ نشان می‌دهد از سال 1970 تا سال 2025 به دلیل افزایش جمعیت، میانگین سرانه آب در دسترس هر فرد حداقل به 6/3 برابر کاهش خواهد یافت.

ایران در یکی از خشک‌ترین مناطق جهان قرار دارد که میانگین بارش سالانه آن 252 میلیمتر در سال است (یک‌سوم کمتر از میانگین جهانی) که از این مقدار کم نیز 70 درصد آن تبخیر می‌شود که بر اساس گزارش‌های بین‌المللی در سال 2013 نزدیک به 30 درصد از آب سدها کاهش یافته است.
براساس گزارش سالانه سازمان ملل متحد که در بالا به آن اشاره شد، در صورت ادامه داشتن نحوه و میزان مصرف آب، میانگین سرانه آب شیرین از 2025 متر مربع در سال 1990 به 816 متر مربع در سال 2025 به شدت کاهش خواهد یافت.

کاهش دو متری آب‌های زیرزمینی در ایران 100 میلیون هکتار از جنگل‌ها و مراتع ایران را به شدت مورد تهدید قرار داده است که می‌تواند به بیابان‌زایی وحشتناکی منجر شود.

بیشتر از 84 درصد ایران خشک یا نیمه‌خشک است. بیش از 50 درصد صحرا، کویر و کوه است و 16 درصد از آن در ارتفاع بیش از 2000 متری قرار دارد. این شرایط باعث شده است تا جریانات فصلی باعث سیل در زمستان و بهار و تبخیر زیاد در تابستان شود.
از دیگر عوامل مهم در بحران آب در ایران می‌توان به حفر چاه‌های عمیق و وجود پمپ‌های انتقال پرفشار آب در اکثر مناطق کشور اشاره داشت. حفر چاه‌های عمیق 50 درصد از منابع آب‌های زیرزمینی را کاهش داده است. آمارهای موسسه جهانی صلح میشیگان در آمریکا نشان می‌دهد در حال حاضر نزدیک به 500 هزار حلقه چاه بدون مجوز در ایران وجود دارند که تاکنون 100 میلیارد مترمکعب آب استخراج کرده‌اند و همچنین از طریق پمپ‌های انتقال آب سالانه بیش از چهار میلیارد مترمکعب از آب‌های زیرزمینی استخراج می‌شود.

[quote-left] سدسازی بی‌رویه و بدون مطالعه از دیگر عوامل مهم بروز بحران آب ایران به شمار می‌آید. ایران از نظر احداث سد در رده سوم جهانی است. بیش از 500 سد در حال حاضر وجود دارد، 100 سد هم‌اکنون در حال ساخت است و 400 سد در دست طراحی و امکان‌سنجی است.[/quote-left]
سدسازی بی‌رویه و بدون مطالعه از دیگر عوامل مهم بروز بحران آب ایران به شمار می‌آید. ایران از نظر احداث سد در رده سوم جهانی است. بیش از 500 سد در حال حاضر وجود دارد، 100 سد هم‌اکنون در حال ساخت است و 400 سد در دست طراحی و امکان‌سنجی است. پژوهش‌های بین‌المللی نشان می‌دهد تاثیر این سدها شاید در کوتاه‌مدت مثبت بوده باشد اما در بلندمدت به شدت منفی بوده چراکه باعث انقباض آب شده و کاهش دسترسی همگان به آب را ایجاد کرده است. دریاچه‌های مهارلو، بختگان (دومین دریاچه بزرگ ایران) و پریشان از نمونه‌های بارز تاثیر منفی سدهاست که منجر به خشک شدن دریاچه‌های یادشده شد.

بر اساس گفته‌های سازمان جهانی ناسا دریاچه ارومیه سومین دریاچه بزرگ آب شور در جهان است که در طول 20 سال گذشته نزدیک به 70 درصد آن از بین رفته است که مهم‌ترین عامل آن، احداث 40 سد در مسیر 14 رودخانه منتهی به ارومیه بوده است. ناسا همچنین در تحقیقات خود اعلام کرد 65 درصد از مساحت ایران در حال تبدیل شدن به بیابان است (بیابان‌زایی).
بخش کشاورزی به ویژه با روش‌های سنتی، که 13 درصد از تولید ناخالص ملی و 23 درصد اشتغال را به خود اختصاص داده است، از دیگر عوامل تاثیرگذار در بی‌آبی است. 90 درصد از میزان آب‌های در دسترس ایران صرفا برای کشاورزی صرف می‌شود که با وجود پدیده بیابان‌زایی می‌تواند منجر به ایجاد فاجعه‌ای بزرگ شود و به مهاجرت کشاورزان به شهرها، بالا رفتن میزان بیکاری و افزایش هزینه‌های عمومی دولت بینجامد.
ایران که زمانی در تولید گندم به خودکفایی رسیده بود، به دلیل عدم مدیریت صحیح که منجر به رشد بیابان‌زایی شد در سال 2008 منتهی به 2009 بیش از سه میلیون تن گندم را از دست داد و در سال 2013 از کشور استرالیا 60 هزار تن گندم وارد کرد.

بحران جهانی آب، مهم‌ترین اقدامات انجام شده؟
در هشت سال اخیر سازمان‌های جهانی مرتبط با حل بحران جهانی آب با اقدامات عملی خود به حفظ 92 میلیون هکتار از تالاب‌ها، رودخانه‌ها و سایر منابع آبی در معرض خطر نابودی اهتمام ورزیده‌اند.
مدیریت یکپارچه و هدفمند حوضه رودها، با حفظ گونه‌های زیست‌محیطی منجر به ادامه اتصال رودهای بزرگ و کوچک به دریاها شده است که می‌توان به رودهای یانگ تسه و دانوب اشاره داشت.
با همکاری و همیاری دولت‌های محلی با سازمان‌های جهانی و جلوگیری از هدررفتگی و مدرن کردن سیستم‌های کشاورزی با امضای کنوانسیون مشترک آبی بر رودخانه چاد منجر به استفاده مشترک پنج کشور دیگر آفریقایی از منابع آبی این رودخانه شد.

کشاورزی به روش سنتی باعث از دست رفتن و بخار شدن نیمی از آب خواهد شد. سازمان تجارت جهانی خصوصی‌سازی خدمات آبرسانی در همه زمینه‌ها و آبیاری مدرن قطره‌ای را مهم‌ترین راهکارها برای کاهش مصرف آب و افزایش تولید محصولات کشاورزی می‌داند. سازمان تجارت جهانی در تحقیقات خود اشاره کرده است که آبیاری قطره‌ای مصرف آب را بین 30 تا 70 درصد کاهش و بازدهی محصولات کشاورزی را بین 20 تا 90 درصد افزایش خواهد داد.
برای مثال می‌توان به رژیم اشغالگر قدس اشاره کرد که از طریق مدرن‌سازی آبیاری قطره‌ای با کاهش در مصرف آب تولید محصولات غذایی خود را در مدت 20 سال به دو برابر افزایش داد.

[quote-right]آموزش همگانی و مشارکت اجتماعی در آموزش و مدیریت مصرف آب از دیگر اقدامات انجام شده برای نجات جهان از بی‌آبی محسوب می‌شود. در کشور تونس بیش از 2500 موسسه مردم‌نهاد به صورت داوطلبانه به آموزش صرفه‌جویی در مصرف آب میان تعداد بسیار زیادی از شهروندان تونسی می‌پردازند [/quote-right]
آموزش همگانی و مشارکت اجتماعی در آموزش و مدیریت مصرف آب از دیگر اقدامات انجام شده برای نجات جهان از بی‌آبی محسوب می‌شود. در کشور تونس بیش از 2500 موسسه مردم‌نهاد به صورت داوطلبانه به آموزش صرفه‌جویی در مصرف آب میان تعداد بسیار زیادی از شهروندان تونسی می‌پردازند. در کشورهای اسلامی حاشیه خلیج فارس نیز می‌توان به دستورات مذهبی سران دینی و امامان جمعه در سال 1998 اشاره نمود که به صراحت مردم را موظف به صرفه‌جویی در مصرف آب نمودند.

کمیته آب در رژیم صهیونیستی اسراییل اعلام کرد با توجه به اقدامات آموزشی انجام شده می‌توان پیش‌بینی کرد که میزان مصرف آب در اسراییل به میزان 55 میلیون مترمکعب در سال کاهش یابد.
در اردن نیز که از بحران بی‌آبی به شدت رنج می‌برد، کارخانه تولید فولاد در امان پایتخت این کشور که برای خنک‌کنندگی دستگاه‌های خود روزانه450 مترمکعب آب مصرف می‌کرد از طریق فشار گروه‌های مردم‌نهاد مجبور شد از طریق ساخت و احداث حوضچه آبی و بازیافت و چرخش مجدد آب در آن میزان مصرف روزانه خود را به 20 مترمکعب در روز کاهش دهد.