سلامت نیوز: تازه‌ترین تحقیقات انجام گرفته در کشور که از سوی وزارت نیرو در «سامانه خشکسالی و هواشناسی ایران» منتشر شده نشان می‌دهد اثر مستقیم خسارت ناشی از کاهش هر یک میلی‌متر بارندگی برابر با 8/ 9 میلیارد تومان است.

به گزارش سلامت نیوز به نقل از روزنامه فرهیختگان، قرار گرفتن کشور ایران در کمربند خشک جهانی، تغییر‌پذیری شدید اقلیمی، بارش تنها معادل یک‌سوم متوسط جهانی، سبب شده تا از بیش از یک دهه پیش تاکنون، ایران در خشکسالی عمیقی فرو برود. خشکسالی که حالا تبدیل به وضعیت قرمز شده است. براساس گزارش‌هایی که در سال 1380 منتشر شد، حدود 6/ 2 میلیون هکتار زراعت آبی و چهار میلیون هکتار زراعت دیم و 1/1 میلیون هکتار از باغ‌ها تحت تاثیر خشکسالی قرار گرفتند. خسارت ناشی از خشکسالی بر باغ‌ها در آن سال بیش از 520 میلیون دلار برآورد شده بود. بسیاری از کارشناسان پیش‌بینی می‌کنند که احتمال رخ دادن دوباره خشکسالی که در آن سال ایجاد شد، وجود دارد. از آنجا که بخش کشاورزی حدود 90 درصد از ذخایر آبی را می‌بلعد، کاهش این میزان آب به دلیل خشکسالی نیز تاثیر مستقیمی بر این بخش می‌گذارد. به همین دلیل است که بسیاری از پژوهشگران حوزه آب تاکید دارند کاهش میزان بارندگی و برداشت بیش از اندازه از آب‌های زیرزمینی سبب تراکم پوشش گیاهی در مناطق مرکزی ایران مانند استان یزد شده است.

  چقدر خسارت می‌بینیم؟
تازه‌ترین تحقیقات انجام گرفته در کشور که از سوی وزارت نیرو در «سامانه خشکسالی و هواشناسی ایران» منتشر شده نشان می‌دهد که اثر مستقیم خسارت ناشی از کاهش هر یک میلی‌متر بارندگی برابر با 8/ 9 میلیارد تومان است. با فرض آنکه تفاوت میزان آب استحصالی در «ترسالی» در مقایسه با خشکسالی 13 میلیارد مترمکعب باشد، بنابراین خسارت کاهش سطح زیر کشت ناشی از آن برابر 1274 میلیارد ریال خواهد بود. البته اگر میزان بارش‌ها نیز در سال آبی 94-93 در نظر گرفته شود، میزان خسارت وارده از این ناحیه نیز مورد بررسی است. میانگین بلندمدت بارندگی در سال آبی 86-85 بالغ بر 1/ 278 میلی‌متر بوده است. اما این رقم در سال آبی 93-92 به 218 میلی‌متر رسیده است. بدین‌ترتیب مشخص می‌شود که میزان بارندگی‌ها بالغ بر 60 میلی‌متر کاهش پیدا کرده است. با این حساب حدود 590 میلیارد تومان میزان خسارت وارد شده به اقتصاد ایران است. اما اگر این میزان خسارت با توجه به تورم موجود (یعنی تورم سال 94) محاسبه شود؛ میزان خسارت نزدیک به هزار میلیارد تومان (به‌طور دقیق 920 میلیارد و 700 میلیون تومان) بوده است.
 

دلایل خشکسالی چیست؟
پژوهشگران حوزه آب در تحقیقات خود انواع مختلف خشکسالی در مناطق مختلف ایران را بررسی کرده‌اند. مطابق آنچه در وب‌سایت «سامانه خشکسالی هواشناسی ایران» منتشر شده است، آنچه در کشور ما، عمدتا خشکسالی را خصوصا در نواحی جنوب کشور ایجاد کرده و بسیار هم گسترده است، اثر سیستم‌های پرفشار جنب حاره‌ای است که مقدار بارش را در جنوب کشور نسبت به بخش‌های شمالی و غربی به‌طور محسوسی کاهش داده و مانع اثر سیستم‌های شمالی و غربی به این مناطق می‌شود.
علاوه‌بر این عوامل، علل دیگری نیز در این تحقیقات مشخص شده است. مواردی مانند افزایش اختلالات گلخانه‌ای و انتقال نور خورشید به زمین و از زمین به خورشید که سبب ایجاد فقدان تناسب بین دو انتقال شده و دمای زمین بالا می‌رود و خشکسالی رخ می‌دهد یا افزایش غلظت گاز در جو که سبب می‌شود دمای زمین بالا برود و منجر به خشکسالی شود.
در مقابل این دیدگاه، دیدگاه دیگری وجود دارد که تاکید دارد فقدان توزیع آب مصرفی در کشور یکی از علل خشکسالی است که این توزیع یکنواخت نبوده و به‌طور مثال سه درصد از استان تهران 30 درصد حجم آب را به خود اختصاص داده است.
آنطور که بررسی‌ها نشان می‌دهد مقادیر 70 تا 80 درصد بارش میانگین به‌عنوان خشکسالی ضعیف، 55 تا 70 درصد به‌عنوان خشکسالی متوسط، 40 تا 55 درصد به‌عنوان خشکسالی شدید و کمتر از 40 درصد به‌عنوان خشکسالی بسیار شدید در نظر گرفته شده است. بنابراین آستانه 80 درصد بارش میانگین را می‌توان مرز وقوع خشکسالی در کشور دانست که هر قدر این درصد کاهش یابد، شدت خشکسالی نیز افزایش پیدا می‌کند.

  تجربه خشکسالی اوایل دهه 80
در سال‌های آبی 79-1378 تا 81-1380بود که خشکسالی بلندمدت‌ و شدیدی در 25 استان بزرگ کشور رخ داد. همین امر سبب شد تا میزان آب‌های سطحی و زیرزمینی به‌شدت کاهش یابد و در مقابل نیز تولیدات کشاورزی با افت زیادی مواجه شد. استان‌های کرمان، خراسان، فارس و سیستان و بلوچستان میزبان این خشکسالی بودند و از آنجایی که از شدت و بزرگی بیشتری برخوردار بود، بیش از نیمی از جمعیت کشور را با بحران آب و غذا روبه‌رو کرد. براساس گزارش وزارت کشور در تیرماه 1381 منابع ذخیره آب کشور نسبت به نرمال اقلیمی در حدود 45 درصد در آن زمان افت نشان داد. در خلال این سال‌ها 8/ 2 میلیون تن گندم و 280 هزار تن جو از بین رفت و 800 هزار راس دام در اثر تشنگی و گرسنگی تلف شد و بسیاری نیز به کشتارگاه‌ها فرستاده شدند.
در خشکسالی سال 78-1377 متوسط بارش سالیانه ایران 26 درصد کمتر از بارش متوسط دوره سی ساله و در مقایسه با بارش سال قبل (77-1376) حدود 41 درصد کمتر بود، در نتیجه در این خشکسالی 70 درصد محصولات دیم و 10 درصد محصولات آبی صدمه دید و تولید گندم 4/ 2میلیون تن و تولید برنج حدود چهارصد هزار تن کاهش یافت. این در شرایطی است که 40 سال پیش سهم سرانه آب هر نفر در کشور هفت هزار مترمکعب بوده که حالا به دو هزار مترمکعب کاهش یافته و این رقم در سال 1404، یعنی 10 سال دیگر، به هزار و 500 مترمکعب برای هر نفر کاهش خواهد یافت. به عبارت دیگر، سرانه آب ایران، ظرف نیم قرن به یک ششم عدد اولیه کاهش پیدا می‌کند.
 

13 استان درگیر با تنش آبی شدید
شرایط بی‌آبی در کشور در حالی خطرناک‌تر و بااهمیت‌تر می‌شود که مطابق آخرین گزارش‌های وزارت نیرو که فروردین امسال منتشر شد، استان‌های پربارشی مانند گیلان و مازندران نیز در وضعیت نرمال نیستند. یعنی مشکل کم‌آبی در آینده نزدیک برای این استان‌ها نیز به وجود خواهد آمد. این در شرایطی است که 13 استان اصفهان، ایلام، تهران، البرز، خوزستان، زنجان، قزوین، قم، کرمانشاه، گلستان، لرستان، مرکزی و همدان نیز در دسته مناطق با تنش آبی شدید قرار گرفته‌اند.