سلامت نیوز: چهارم خرداد ماه یادآور آغاز هفته‌ای است که قرار است، زندگی بدون دخانیات را به منصه ظهور برساند. در این روزها مبارزه با دخانیات به تیتر بسیاری از رسانه‌ها تبدیل می‌شود و متولیان مبارزه با دخانیات هر روز از این سمینار به سمینار دیگر می‌روند. البته در این میان همواره یک سوال بی‌پاسخ باقی مانده است، اینکه چرا با وجود این‌همه مبارزه و برگزاری جلسات، هر روز به تعداد سیگاری‌ها افزوده می‌شود.
به گزارش سلامت نیوز به نقل از روزنامه سپید، ضرورت اهمیت پرداخت به این مسئله موجب شده که پرونده‌ای به این موضوع اختصاص پیدا کند. در این پرونده محمدرضا مسجدی، دبیر کل جمعیت مبارزه با دخانیات، غلامرضا حیدری، رئیس مرکز تحقیقات و پیشگیری دخانیات دانشگاه شهید بهشتی، خسرو صادق نیت، رئیس مرکز سلامت محیط و کار وزارت بهداشت، به طرح نظراتی پرداخته‌اند که در ذیل می‌خوانید.
میان سیل مشکلات و سختی‌ها، برای زمان فکر کردن یا حتی در شرایط تفریح در چند دهه گذشته استعمال دخانیات حالتی عادی داشته است. اما با افزایش علم بشر و آگاهی بر مضررات سیگار و قلیان رشد این مسئله کاهش یافته و حتی منفی شده. دلیل این رشد منفی نیز برنامه‌ریزی‌های جهانی برای کنترل این عامل قابل پیشگیری مرگ‌ومیر بوده است. اما با همه این فعالیت‌ها در سال 8میلیون نفر به خاطر استعمال یا مجاورت با استعمال کنندگان دخانیات جان خود را از دست می‌دهند و آمار 65 هزار نفری در این مرحله ازآن کشور ماست. حال به مناسبت هفته مبارز با دخانیات به سراغ سید محمدرضا مسجدی، دبیر کل جمعیت مبارزه با دخانیات ایران رفتیم. این فوق تخصص ریه و استاد دانشگاه علوم‌پزشکی شهید بهشتی، گفت: «دود ناقابل سیگار حاوی بیش از4 هزار ماده شیمیایی است و دود قلیان که عوام فکر می‌کنند، از آب رد شده و تصفیه و سم‌زادیی می‌شود بیش از 7 هزار ماده سمی دارد. بیش از 250 عامل مستقیم آسیب‌رسان به اعضاء بدن و سلامتی فردی و بیش از 50ماده سرطان‌زا در بین اینهاست. از توتون قلیان در آزمایشگاه‌های کشور انواع باکتری‌ها، قارچ‌ها و انگل‌ها جداسازی شده و این موضوع به ویژه در مورد سیگار‌ها و توتون‌های قلیان قاچاق که هیچگونه استاندارد در مورد آنها رعایت نمی‌شود، چشمگیر‌تر است.»
برای اولین سوال، دخانیات از چه زمانی پا به عرصه زندگی اجتماعی مردم گذاشتند و ریشه‌های اصلی آن چیست؟
در سال 1492 کریستوف کلمب پا به جزیره ناشناخته‌ای گذاشت که امروزه کوبا نام دارد. وی مشاهده کرد که در این جزیره بومیان لوله‌ای از برگ خشک گیاهی پیچیده استفاده می‌کنند که یک سر آن را می‌سوزانند و از سردیگرآن دود متصاعد می‌شود و آنرا می‌دمند. بومیان این لوله‌ها را تاباکوس (TOBACCOS) می‌نامیدند. واژه توتون هم که ترکی (تِ تن) به معنی دود است. نیکوتین ماده اصلی توتون و تنباکو نیز به افتخار ژان نیکوت سفیر فرانسه در پرتغال که در سال1559این ماده را به‌عنوان دارو به دربار کا‌ترین ده مدیچی فرستاد، نامگذاری شد.
در ایران چطور؟
در ایران به نظر می‌رسد اولین بار توتون توسط پرتغالی‌ها در سال913هجری قمری از طریق خلیج فارس وارد شده است. ولی طرز استفاده از آن به تقلید پیپ غربی به شکل چپق ایرانی درآمد. بر اساس برخی مستندات قلیان در زمان صفویه رواج پیدا کرده و در اصل به علت غل‌غل کردن، غلیان بوده و به جهت تشابه غ و ق، در لهجه آذری قلیان مصطلح شده، جالب آنکه شاه عباس بزرگ از اولین مخالفین و مبارزین با استعمال قلیان بوده است.
از چه زمانی عزم جدی و جهانی برای مبارزه با استعمال توتون و تنباکو در دستور کار کشورهای قرار گرفت؟
به‌دنبال چهلمین نشست سالانه مجمع عمومی سازمان بهداشت جهانی در می1987 و مصوبه مربوط به کنترل دخانیات، این سازمان در7 آوریل سال 1988 نشست مقدماتی روز جهانی بدون دخانیات را برگزار کرد. از آن پس هر سال روز 31 می‌مصادف با 10خرداد ماه تحت عنوان روز جهانی بدون دخانیات نامگذاری و در سطح جهانی در همه کشور‌ها برنامه‌های مختلف و مرتبط با موضوع مبارزه با دخانیات برگزار می‌شود. در کشور جمهوری اسلامی ایران از سال1386 یک هفته همزمان با روز 10خرداد به‌عنوان هفته بدون دخانیات نامگذاری شده است که این اقدام در سطح جهانی منحصر به فرد بوده است. هدف از برگزاری این هفته تشویق مصرف کنندگان مواد دخانی به ترک و تشویق دولت‌ها و ملت‌ها است تا در زمینه‌های مختلف مربوط به موضوع مواد دخانی آگاهی رسانی کرده و اقدامات لازم و ضروری را برای مقابله با این پدیده شوم اعمال کنند. هر سال به این مناسبت سازمان بهداشت جهانی برای ایجاد رقابت سالم و برانگیختن هرچه بیشتر و فعال‌تر حکومت‌ها، نهادهای مردمی و حتی افراد حقیقی جوایز تعیین و اهدا می‌کند. در کشور ما نیز به پیروی از فتوای تاریخی میرزای شیرازی مرجع عالی قدر زمان، جایزه‌ای با نام ایشان در این زمینه نیز اهدا می‌شود. مایه افتخار و مباهات ما ایرانیان و عموم مسلمانان است که اولین موضع‌گیری قاطع و جدی در زمینه استعمال دخانیات برای نخسین بار در سطح عمومی توسط یک رهبر مذهبی صادر شده که اثرگذاری عام و تاریخی را به همراه داشته است.
هفته‌ای برای مبارزه با دخانیات، چرا این استعمال به این سطح دغدغه تبدیل شده است؟
امروزه نزدیک به یک میلیارد نفر در جهان دخانیات مصرف می‌کنند که هشتاد درصد آنها در کشورهای با درآمد متوسط و پایین ساکن هستند. تقریبا نصف افراد سیگاری و قلیانی توسط بیماریهای ناشی از سیگار و قلیان کشته می‌شوند. دخانیات تهدید کننده جدی سلامت در سطح جهان است و سبب مرگ شش میلیون نفر در هر سال می‌شود. در واقع در هر شش ثانیه یک نفر به علت مصرف دخانیات فوت می‌کند. هشتاد درصد مصرف دخانیات و دو سوم مرگ ناشی از آن در کشورهای متوسط و فقیر است. در واقع بهترین و حاصلخیز‌ترین زمین‌های زراعی کشورهای متوسط و فقیر همراه با دست مزد کم کارگران و مصرف فراوان در این جوامع و هزینه‌های بیماری و مرگ و میر جز ضرر و زیان برای آنها به بار نمی‌آورد و سود و منفعت کلان نصیب کارتل‌های بین‌المللی و چند کشور است که در راس آنها کمپانی‌های آمریکایی قرار دارند. اگر اقدامات جدی انجام نگیرد تا سال 2030تعداد قربانیان مواد دخانی به هشت میلیون نفر در سال خواهد رسید. در قرن بیستم یکصد میلیون نفر به علت بیماریهای ناشی از دخانیات فوت شده‌اند و اگر روند مصرف به همین منوال باشد، در قرن حاضر یعنی قرن بیست و یکم، یک میلیارد نفر به علت مصرف سیگار و قلیان فوت خواهند کرد.
سازمان جهانی بهداشت در این زمینه و برای پیشگیری و درمان این معضل چه راهکاری را مطرح می‌کند؟ شعار امسال این سازمان در این حوزه چیست؟
شعار امسال سازمان بهداشت جهانی مبارزه با قاچاق سیگار و مواد دخانی است. متاسفانه از هر ده سیگار مصرفی در سطح جهان یکی قاچاق است. این حجم قاچاق در سطح بین‌المللی از لحاظ اثرات بهداشتی، قانونی، اقتصادی، قضایی و رواج رشوه و پول سیاه حائز اهمیت است. منفعت طلبان این رخداد شوم فقط کمپانی‌های دخانیات و گروه‌های جنایی و خلاف کار و عوامل آنها در سطح جهانی و منطقه‌ای هستند که سود خود را می‌برند و زیان و ضرر آنرا بر سلامت و امنیت مردم تحمیل می‌کنند. تصویب و الحاق به پروتکل ریشه‌کنی تجارت غیرقانونی مواد دخانی توسط دولت‌ها گامی بسیار ضروری برای پاسخ به مشکلات اقتصادی، قانونی و اثرات زیان بخش محصولات دخانی به‌شمار می‌رود. سازمان بهداشت جهانی از عموم مردم به‌ویژه فرهیختگان و مسئولین نهادهای مردمی خواسته است که از قانونگذاران بخواهند که جهت پیوستن به این پروتکل اقدامات ضروری انجام گیرد. خوشبختانه دولت و مجلس محترم این الحاق را تصویب کرده‌اند ولی برای اینکه پروتکل به صورت قانونی بین‌المللی درآید حداقل 40 کشور باید به آن بپیوندند. قابل ذکر است که میزان قاچاق سیگار در ایران بیش از1200تریلی در سال است. در پایان، منشور شش‌گانه پیشنهادی کنوانسیون جهانی کنترل دخانیات (MPOWER) ذکر شده که شامل Monitor: نظارت بر مصرف و مقررات منع و پیشگیری استعمال دخانیات، Protect: محافظت از مردم در برابر دود دخانیات، Offer: ارائه خدمات ترک سیگار و قلیان، Warn: هشدار و آگاهی رسانی در مورد مواد دخانی، Enforce: اعمال جدی مقررات ممنوعیت برنامه‌های تبلیغاتی، ترویجی و تشویقی مصرف مواد دخانی و Raise: افزایش مالیات مواد دخانی است.
به کشور خودمان بازگردیم، آماری در زمینه مصرف دخانیات و هزینه‌های آن برای ایران نیز در دست هست؟
در ایران قریب به 40 درصد آقایان و3 درصد خانم‌ها سیگاری هستند. سالانه نزدیک به 65 میلیارد نخ توسط این عزیزان دود می‌شود و روزانه این جمعیت 8 تا 10 میلیون نفری حداقل10میلیارد تومان را به باد می‌دهند. البته هزینه‌های مربوط به قلیان جداگانه باید محاسبه شود. بر اساس محاسبات بانک جهانی، دولت‌ها دو برابر این ارقام هزینه بیماریهای ناشی از دخانیات می‌کنند، یعنی حداقل بیست میلیارد تومان در روز خسارت بیت المال و بودجه عمومی کشور است. فرمول محاسبه ساده چنین است که هر یک میلیون نخ سیگار مصرفی معادل مرگ یک نفر بوده و این رقم در ایران حداقل برابر با65هزار نفر در سال است. یعنی معادل سقوط یک هواپیمای مسافربری در روز. البته در این میان افراد بیگناه که در معرض دود تحمیلی سیگار و قلیان قرار می‌گیرند، نیز بی‌نصیب نیستند و بر اساس همین فرمول ده درصد این رقم سهم اینان است. یعنی 6 هزار نفر در سال. جالب توجه است که تقریباً یک سوم این مرگ و میر‌ها در کودکان اتفاق می‌افتد.
مگر محتوایات دود سیگار چیست که اینگونه مخرب است؟
دود ناقابل سیگار حاوی بیش از 4هزار ماده شیمیایی است و دود قلیان که عوام فکر می‌کنند از آب رد شده و تصفیه و سم‌زادیی می‌شود، بیش از 7هزار ماده سمی دارد. بیش از 250 عامل مستقیم آسیب‌رسان به اعضاء بدن و سلامتی فردی و بیش از 50 ماده سرطان‌زا در بین اینهاست. از توتون قلیان در آزمایشگاه‌های کشور انواع باکتری‌ها، قارچ‌ها و انگل‌ها جداسازی شده و این موضوع به ویژه در مورد سیگار‌ها و توتون‌های قلیان قاچاق که هیچگونه استاندارد در مورد آنها رعایت نمی‌شود، چشمگیر‌تر است.
این همه فرد سیگاری در جامعه وجود دارد، تعداد افرادی که قلیان مصرف می‌کنند هم کم نیست، پس چرا آسیب‌هایی به این حجم در آنها دیده نمی‌شود؟
سیگار و قلیان و کلاً مواد دخانی قاتلین آرام‌اند. زیرا فاصله میان شروع مصرف و مرگ ناشی از آنها بسیار طولانی است و لذا مشکل اصلی در متقاعد کردن نوجوانان و جوانان در خودداری از به دام افتادن در گودال مرگ‌آور این مواد همین است که نیاز به اقدامات فرهنگی همه جانبه با مشارکت عمومی دارد. مرگ هر فرد سیگاری به غیر از خسران فردی، سبب آسیب جدی و ضرر هنگفت به بودجه سلامت عمومی مردم و نهایتاً ضربه به توسعه کشور‌ها نیز هست. بیماری با استعمال یک بار و به صورت فوری ظهور نمی‌کند، به همین خاطر برخی علت بیماری چند سال بعد خود را که عامل اصلی‌اش در استعمال دخانیات بوده، به موارد دیگر نسبت می‌دهند.
شما در صحبت‌هایتان گفتید مجاورت با دود سیگار هم آسیب‌رسان بوده، این مسئله چقدر جدی است؟
تنفس هوای عاری از دود دخانیات حق مسلم هر انسان است. متاسفانه در سطح جهان نزدیک به ?? درصد کودکان یکی از والدین یا افراد خانواده‌شان دخانیات مصرف می‌کنند و این اطفال معصوم در معرض آسیب جدی قرار دارند. در واقع هیچ میزان و حداقل اطمینان بخشی برای عدم آسیب‌رسانی به افرادی که در معرض دود سیگار و قلیان قرار می‌گیرند، وجود ندارد. برای جنین در شکم مادر خطر تولد با وزن کم و در نوزاد تازه به‌دنیا آمده خطر مرگ ناگهانی همواره جدی است. در کودکان بزرگ‌تر شیوع عفونت‌های تنفسی و ظهور و بروز آسم و تنگی نفس نیز بیشتر اتفاق می‌افتد. در میانسالی و بزرگسالی خطر جدی سکته‌های قلبی و مغزی، بیماریهای قلب و عروق و بیماریهای مزمن تنفسی و به‌ویژه سرطان ریه مطرح است. آمار نشان می‌دهد که نیمی از کودکان معصوم در اماکن عمومی در معرض دود دخانیات قرار می‌گیرند و همه این موارد می‌تواند این افراد را بالاخص کودکان را به ?? درصد آمار مرگ و میر ناشی از دخانیات بکشاند.
راهکار شما برای کاهش این آمار چیست؟
حمایت از قوانین ممنوعیت استعمال دخانیات در اماکن عمومی و آگاهی دادن به عموم مردم برای احقاق حق و جلوگیری از تجاوز به حریم سلامتی آنها و آلوده کردن هوای حیات بخش بسیار با اهمیت است. این قوانین علاوه بر حمایت از سلامت عمومی مردم، تشویق کننده افراد سیگاری و قلیانی برای ترک آنها نیز هست. البته همکاری رسانه‌ها به‌ویژه صدا و سیما، سینما، تئاتر و جماعت اصحاب هنر در این زمینه بسیار با اهمیت است. متاسفانه مطالعه انجام شده در ایران بیانگر آن‌است که علی‌رغم ممنوعیت نشان دادن صحنه‌های مربوط به استعمال دخانیات از جنبه تبلیغ و ترویج، در فیلم‌ها، سریال‌ها و برنامه‌های تفریحی، این پدیده روند تصاعدی دارد و از دهه شصت که میانگین آن سی ونه ممیز یک ثانیه بوده است، در دهه هشتاد به نود و نه ممیز سه ثانیه رسیده که گامی برخلاف سلامت عمومی جامعه به‌ویژه کودکان و نوجوانان است.
جمهوری اسلامی در راه این مبارزه چه کرده و چه راهکاری پیش گرفته است؟
در آبان سال1384الحاق دولت جمهوری اسلامی ایران به کنوانسیون چهارچوب بهداشت جهانی در مورد کنترل دخانیات پس از تصویب مجلس توسط دولت وقت ابلاغ شد. در مهر سال1385قانون جامع کنترل و مبارزه ملی با دخانیات پس از تصویب مجلس همین روند را طی کرد. اولین آیین نامه ممنوعیت استعمال و عرضه سیگار و سایر مواد دخانی در اماکن عمومی در دی ماه 1376 توسط مرحوم دکتر حسن حبیبی معاون اول ریاست جمهوری آن‌روز‌ها ابلاغ شد. اماکن عمومی به محل‌هایی اطلاق می‌شود که محل استفاده و مراجعه عموم مردم است، از قبیل اماکن متبرکه و مقدسه، مساجد، مصلی‌ها، کارخانه‌جات، بیمارستان‌ها، درمانگاه‌ها، مطب‌ها، سالن‌های نمایش، سینما‌ها، سالن مهمانخانه‌ها و هتل‌ها و مهمانسرا‌ها و مهمان پذیر‌ها، خوراک‌سرا‌ها (رستوران‌ها)، گنجینه‌ها (موزه‌ها)، پایانه‌ها (ترمینال‌ها)، فروشگاه‌های بزرگ، اماکن فرهنگی و فرهنگسرا‌ها، کتابخانه‌های عمومی، ورزشگاه‌ها، دانشگاه‌ها و مراکز آموزشی و پژوهشی، وسایل نقلیه عمومی، موسسات و سازمانهای دولتی و عمومی، نهادهای انقلاب اسلامی، بانک‌ها و شرکتهای دولتی و شهرداری‌ها. در سال1381آیین نامه مزبور توسط جناب آقای دکتر عارف معاون اول آن دوره ابلاغ مجدد شد. در سال 1385 و بر اساس آیین‌نامه اجرایی قانون جامع کنترل و مبارزه ملی با دخانیات مجدداً موضوع توسط آقای دکتر داوودی معاون اول وقت ابلاغ مجدد شد. از آن زمان تا کنون فراز و فرود آهسته در اجرای این آیین نامه وجود داشته و جدیت تاثیرگذار و پر‌مقدار در این زمینه دیده نمی‌شود.
برخی راه‌حل مشکل سیگار را افزایش قیمت و افزایش مالیات به آن می‌دانند. به نظر شما این راهکار چقدر موثر است و تا کنون چقدر عملی شده؟
چندین سال است که فریاد و فغان برای اقدام جدی جهت گران کردن محصولات دخانی از طریق افزایش مالیات به نتیجه مطلوب نرسیده و اخیراً حالت عقب گرد نیز پیدا کرده و نتیجه معکوس داده است. طبق ماده هشت قانون جامع کنترل و مبارزه ملی با دخانیات باید هر سال از طریق افزایش مالیات قیمت فراورده‌های دخانی به میزان 10درصد افزایش یابد. حضور کار‌شناسان متعدد بین المللی به همراه مدیران و مسئولین حوزه‌های مختلف حکومتی در سالیان اخیر ضعف جدی فرمول مالیات سیگار و مواد دخانی را به وضوح نشان داده است. کشور جمهوری اسلامی ایران که عضو کنوانسیون جهانی کنترل دخانیات است و مکلف به اجرای بندهای مصوب آن بوده، می‌بایست مالیات دخانیات را بر اساس نرخ خرده فروشی از تولید کننده یا وارد کننده محاسبه و دریافت کند، به نحوی که80درصد قیمت خرده فروشی مالیات شود. این رقم در سال جاری بیش از 2200 میلیارد تومان است و هرسال می‌تواند به نحوی فزاینده زیاد‌تر شده و هزینه کرد آن صرف کمک به بودجه سلامت عموم مردم و توسعه فضا‌های ورزشی و فرهنگی کشور شود. در میان کشورهای منطقه مدیترانه شرقی، جمهوری اسلامی ایران پایین‌ترین رقم مالیات بر مواد دخانی را دارد (بین 12 تا18درصد) در حالی‌که نرخ آن در کشورهای منطقه بین 70 تا 80 درصد قیمت خرده‌فروشی است. کشورهای منطقه از نظر فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی، مذهبی و حتی مسئله قاچاق شرایط مشابه کشور ما و یا حتی شرایط بد‌تر دارند. فرمول رایج سازمان بهداشت جهانی و بانک جهانی است که هر 10 درصد افزایش قیمت مواد دخانی از طریق زیاد کردن مالیات سبب 5تا 10 درصد کاهش در مصرف مواد دخانی می‌شود که این رقم در کشورهای فقیر‌تر و جوانان چشمگیر‌تر است. در آذر ماه1393مجلس محترم شورای اسلامی طرح الحاق موادی به قانون تنظیم بخشی از مقررات مالی دولت را تصویب کرد و براساس ماده الحاقی 38باید به منظور ارتقاء سلامت جامعه و کاهش مصرف دخانیات، دولت نسبت به وضع و اخذ عوارض از خرده فروشی سیگار اقدام کند. برای این امر حمایت و نظارت مجلس محترم و عزم و همت دولت تدبیرو امید ضروری است.
شما یکی از پیشنهاد دهندگان اصلی طرح «پاد» در آموزش و پرورش بودید، این طرح اکنون در چه مرحله‌ای قرار دارد؟
تکیه بر مبارزه با دخانیات و تاکید بر اقدامات فرهنگی خواسته بزرگان و بلند پایگان کشوراست. بیش از 10 سال است که برای اجرای طرح جامع «پیشگیری استعمال دخانیات» (پاد) در مدارس جهت دانش آموزان کلاس5 و 6ابتدایی و اول و دوم دبیرستان توسط جمعیت مبارزه با دخانیات ایران طراحی و پیشنهاد شده است، ولی متاسفانه دلسوزی و عزم جدی برای اجرای آن دیده نمی‌شود و همواره فقط ایراد و نکته‌گیری و نهایتاً طرح در حال خاک خوردن است.
شهردار تهران چندی پیش شعار «تهران، شهر بدون دخانیات» را مطرح کرد، به نظر شما تا کنون چقدر در این مسیر حرکت شده است؟
بله، یادم هست در سال 1389 به پیشنهاد آقای دکتر قالیباف شهردار محترم تهران و تصویب شورای شهر، تهران شهر بدون دخانیات اعلام شده. ولی من و همه ما می‌بینیم که فضای شهر تهران حکایت از این خواسته نمی‌کند و قدم‌های جدی در این زمینه به‌طور مداوم و پایدار و پیش رونده مشهود نیست. کافی است، سری به بعضی جاهای تهران بزنید. اگر قرار بود شهر بدون دخانیات باشد، اولین کار باید این بود عرضه، فروش و مصرف دخانیات در این شهر قانونمند می‌شد که می‌بینیم این اتفاق نیفتاده و تنها در حد یک شعار باقی مانده است.
عملکرد وزارت بهداشت را در دوره جدید و در این را حوزه چگونه ارزیابی می‌کنید؟
انصافاً مواضع و پیگیری‌های جدی جناب آقای هاشمی وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و مجموعه‌های مربوطه در این حوزه به‌ویژه، ستاد کشوری کنترل دخانیات مایه دلگرمی و قابل تقدیر شایان است، امید می‌رود تا دیگر سازمان‌ها و نهاد‌ها در اجرا و اعمال مصوبات همکاری لازم را مبذول کنند و دولت محترم به‌ویژه جناب آقای دکتر روحانی که سکان‌دار شورای عالی سلامت کشور هستند، از کلیه وزارتخانه‌ها و سازمانهای ذی‌ربط موکدانه خواستار اجرای جدی و تمکین قطعی به مقررات و آیین‌نامه‌های مصوب باشند.
تبعات عدم اجرای دقیق قانون کنترل دخانیات در کشور
غلامرضا حیدری
رئیس مرکز تحقیقات و پیشگیری دخانیات دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی
براساس آخرین آمارموجود، بین 10 تا 12 درصد افراد بالای 15 سال در جامعه سیگار مصرف می‌کنند که اگر مصرف قلیان را نیز به این آمار اضافه کنیم، بیش از 20 درصد جامعه دخانیات مصرف می‌کنند که به نظر می‌رسد، این آمار در حد متوسط جهان قرار دارد.
در یک دهه گذشته دو قشر در جامعه یعنی زنان جوان و نوجوانان دختر و پسر در سنین 13 تا 19 سالگی افزایش مصرف دخانیات داشته‌اند. این موضوع به این دلیل است که برنامه منسجم، دقیق و متمرکزی برای این دو قشر در نظر گرفته نشده است. برنامه‌های مبارزه دخانیاتی که در جامعه اجرا شده، به طور عمومی برای تمام اقشار جامعه بوده است. لازم است که این برنامه‌ها در مدارس و دانشگاه‌ها با تمرکز بر قشر زنان جوان انجام شود. در صورتی که برنامه‌های کاملی برای این دو گروه انجام نشود، در آینده ممکن است با افزایش مصرف دخانیات در جامعه مواجه شویم.
علت اصلی افزایش مصرف دخانیات این است که مصرف قلیان در جامعه رواج یافته است. یعنی جوانان به همراه خانواده و دوستان‌شان به این موضوع به شکل تفننی، بازی و سرگرمی نگاه می‌کنند و تفکرشان این است که به دخانیات وابسته نمی شوند. در صورتی که این یک باورغلط است.تحقیقات نشان داده شده است که حجم نیکوتین در دود قلیان بسیار زیاد است و باعث وابسته شدن و بعد از آن گرایش به مصرف سیگار خواهد شد.
ما با شرایط ایده آل عدم مصرف دخانیات فاصله زیادی داریم. این در حالی است که برنامه‌های کنترل دخانیات می‌تواند کامل‌تر و بهتر در جامعه اجرا شود، چرا که کشورهای هم‌جوار کشور ما از قانون جامع کنترل دخانیات برخوردار نیستند. در صورتی که این قانون به درستی اجرا شود، مصرف دخانیات کاهش می‌یابد. ولی متاسفانه طی چند سال گذشته شاهد هستیم که این قانون به درستی اجرا و نظارت نشده و دستورالعمل‌های آن نیز کامل نشده است.
بسیاری از مباحث قانونی که در حال حاضر در متن قانون کنترل دخانیات پیش‌بینی شده، در سطح جامعه به طور کامل نهایی نشده است. یکی از مواردی که لازم است به آن توجه شود، این است که هر شش ماه یک بار، تصویرهشدار بهداشتی جدیدی بر روی پاکت سیگار درج شود. در حالی که طی 5 سال گذشته همان سه تصویر قدیمی که وجود داشته، تغییر نکرده است. از طرفی این تصاویر نه تنها موثر و منزجرکننده نبوده، بلکه عدم تغییر آن باعث عادت افراد به این تصاویر نیز شده است و به طور کامل اثر قانونی در آن دیده نمی‌شود.
براساس قانون، ستاد کشوری کنترل دخانیات در وزارت بهداشت است. دبیر اصلی این ستاد،معاون بهداشتی وزارت بهداشت و رئیس آن وزیر بهداشت است. جلسات ستاد کنترل دخانیات باید هر شش ماه یک بار برگزار شود تا با حضور کارگروه‌ها و کمیته‌های مختلف دستورالعمل‌ها برنامه ریزی و براساس قانون به امضای رئیس جمهور برسد، تا در سایر وزارتخانه‌ها اجرایی شود.متاسفانه تاکنون این اقدام هر ساله به شکل منظم و دقیق انجام نشده است. از آنجایی که وزارت بهداشت متولی این اقدام است باید با هماهنگی ریاست جمهوری این جلسات را برگزار و ابلاغ کند.
یکی از تحقیقات برجسته ای که در مرکز تحقیقات پیشگیری دخانیات انجام شده است، نمایش صحنه های دخانیات در فیلم‌های سینمایی است. تحقیقات انجام شده نشان می‌دهد که طی 30 سال گذشته زمان نمایش مصرف دخانیات در فیلم‌ها رو به افزایش بوده است. همچنین مصرف دخانیات توسط هنر پیشه‌های اصلی زن و مرد نیز رو به افزایش بوده است.این موضوع نشان می‌دهد که دقت و نظارت کاملی بر اجرای برنامه‌های کنترل دخانیات صورت نگرفته است.مصرف دخانیات توسط هنر پیشه‌های معروف تاثیر بسیاری در جامعه می‌گذارد و باعث افزایش مصرف دخانیات در قشر نوجوان و جوان می‌شود.
قانون مبارزه با دخانیات،18 سال است که خاک می‌خورد
قانونی برای خوانده نشدن
18 سال زمان زیادی برای عدم اجرای قانون است. آیین نامه ابلاغی از سوی دولت اصلاحات، برای ممنوعیت استعمال، عرضه سیگار و سایر مواد دخانی در اماکن عمومی هجده سال شد. با این حال هنوز هیچ عزمی برای اجرای این قانون مشاهده نمی‌شود. سال‌ها است که دلسوزان این حوزه، نسبت به عدم اجرا این قانون هشدارداده‌اند، اما گویی قرار نیست که اندکی مسئولان هوشیار شوند. زمانی‌که حسن حبیبی معاون اول دولت اصلاحات آیین‌نامه ممنوعیت استعمال و عرضه سیگار و سایر مواد دخانی در اماکن عمومی را ابلاغ می‌کرد، گمان نمی‌برد که این قانونی است که نوشته شده تا خوانده نشود. دراین آیین‌نامه آمده است که به منظور حفظ حقوق افراد جامعه، استعمال هر نوع سیگار و سایر مواد‌دخانی دراماکن عمومی مسقف به هرنحو ممنوع است. مسئولان اماکن عمومی موظف هستند، تابلوی ممنوعیت مصرف دخانیات را به تعداد مناسب در محل‌هایی که قابل رؤیت باشد نصب کنند و ممنوعیت استعمال دخانیات دراماکن عمومی را یادآور شوند. وزارتخانه‌های بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، فرهنگ و ارشاد اسلامی وسازمان صدا و سیما وسایر دستگاه‌های فرهنگی و شهرداری‌ها موظف هستند به‌منظورجلوگیری ازاعتیاد جوانان و تبیین زیان‌های جانی، بهداشت، اجتماعی و مالی ناشی از مصرف دخانیات ازهرگونه اقدامی که موجب تبلیغ، تشویق یا‌تحریک افراد به استعمال یا مصرف بیشتر دخانیات شود، جلوگیری کرده و نسبت به تهیه برنامه‌های منظم و منسجم فرهنگی و تبلیغی مناسب در زمینه مضرات و تقبیح مصرف مواد دخانی برای همگان به ویژه جوانان اقدام کنند و همچنین برای حسن اجرای این قانون اقدامات لازم را انجام دهند.مهم‌تر اینکه طبق این قانون،هیات وزیران موظف شده است تا هر شش ماه یک بار، گزارش چگونگی اجرای این قانون را ازسازمان‌های مربوط دریافت کند. از سوی دیگر ممنوعیت تبلیغ، ضرورت هشدارهای لازم برروی پاکت سیگار و ممنوعیت تبلیغات دخانی در فیلم‌ها و استفاده توسط هنرپیشه‌ها مورد تاکید قرار گرفته است. عدم اجرای این قانون موجب شده که سن مصرف سیگارهر روز کاهش پیدا کند و به قولی کشور در آستانه بحران جدیدی قرار بگیرد. کاهش سن مصرف سیگار به 12 سال، بستر نگرانی بسیاری از مسئولان را فراهم کرده است. البته زهرا حسامی پژوهشگر مرکز تحقیقات پیشگیری و کنترل دخانیات دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، بحران سیگاری شدن را مختص ایران ندانست و به روزنامه سپید، گفت: «این بحران خاص ایران نیست. به هرحال مردم در حال حاضر با شیوه‌های جدید اعتیاد آشنا شدند. همین موجب شده که نوجوانان خیلی راحت و بدون محدودیت قلیان مصرف می‌کنند، بدون اینکه مورد مواخذه قرار بگیرند.»
وی در ادامه افزود:«جالب اینجا است که همین افراد بعد از مدتی سیگاری شده و به راحتی سیگار مصرف می‌کنند، چون سیگار به راحتی در دسترس است. بسیاری از بچه‌ها با دخانیات آشنا شده و این کار را ادامه داده و تا آخر مصرف کننده باقی می‌مانند.»
حسامی تاکید کرد:« تنها راهکاری که می‌توان مانع از رشد و گسترش این موضوع در بین جوانان شد، این است که قانون جامع کنترل و منع مصرف دخانیات اجرایی شود. از سوی دیگر ایران به معاهدات بین‌المللی برای مبارزه با دخانیات پیوسته است و این موضوع بسیاری از مشکلات را حل می‌کند.»
وی در ادامه افزود:« کشور ما در این حوزه قوانین نوشته شده خوبی دارد با این حال این قوانین همچنان اجرا نشده باقی مانده است. طبق قانون فروش سیگار به افراد زیر 18 سال ممنوع بوده و دکه‌های روزنامه فروشی نمی توانند به این افراد سیگار بفروشند. فقط مکان‌هایی ملزم به فروش سیگار هستند که مجوز لازم را ازوزارتخانه گرفته باشند. متاسفانه قانون منع مصرف دخانیات درامکان عمومی اجرایی نمی‌َشود، به هرحال قلیان هم در این حیطه قرارمی‌گیرد و باید مبارزه با قلیان را در دستور کار قرار داد.»
حسامی تاکید کرد:«مسئله دیگر این است که مکان عرضه کننده سیگار باید فاصله زیادی با مدارس داشته باشند. از سوی دیگر می‌توان بنابر همین قانون قیمت سیگار را افزایش داد، در حالی‌که درحال حاضر قیمت سیگار بسیار پایین است و همین موجب شده که نوجوانان به راحتی سیگار را تهیه و استعمال کنند.»
این پژوهشگر مرکز تحقیقات پیشگیری و کنترل دخانیات دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی خواستار قانونمند شدن مصرف سیگار شد و گفت:«اگر دسترسی نوجوانان به سیگار کم شود، در نهایت می‌توان گفت که استعمال دخانیات قانونمند می‌شود. در این صورت، میزان مصرف دخانیات کاهش می‌یابد. اجرای این قانون جامع نیازمند همکاری بین بخشی است. در این صورت می‌توان موفقیت اجرای این قانون را تضمین کرد. به عبارت دیگرشما تنها نباید انتظارداشته باشید که وزارت بهداشت دراین حوزه پیشقدم شود. نقش وزارت آموزش و پرورش در این میان بسیار تاثیرگذاراست که نمی‌توان آن را نادیده گرفت. فارغ از این وزارت صنایع و رسانه‌ها میتوانند تاثیرگذاری بیشتری داشته باشند. به هرحال همه بخش‌ها باید دست به دست هم بدهند تا این مشکل حل شود. این دوستان باید این نکته را مدنظر قرار بدهند که کشور در آستانه یک اپیدمی قرار گرفته که برای حل آن باید تدابیری درنظرگرفت.»
وی در ادامه افزود: «به این منظورطرح پاد اجرایی شد. این طرح جامع گروه‌های خاصی تربیت شدند تا در این حوزه آموزش‌های لازم را بدهند. از سوی دیگر این مبنا مورد توجه قرار گرفت که کودکان ضمن آموزش ضد دخانیات باید درمحیط‌های عاری از دخانیات رشد کنند. اگر شما به دانش‌آموز بگویید که دخانیات بد است، اما همان زمان دست معلم، پدر یا مادر سیگارببیند دیگراین آموزش فایده ندارد. در چنین شرایطی بچه‌ها با فرهنگ ضد دخانیات رشد پیدا می‌کنند و شما نتایج این سرمایه‌گذاری برای آموزش را در سال‌های بعد مشاهده می‌کنید.»
حسامی تاکید کرد:« در حال حاضر هم آموزش‌های در مدارس به افراد داده می‌َشود که البته کافی نیست و باید دامنه این آموزش‌ها گسترش پیدا کند تا فرد در برابر دخانیات و مصرف آن مصونیت پیدا کند.
وی قانون کنترل دخانیات راقانونی هدفمند به منظور پیشگیری استعمال دخانیات دانست و به روزنامه سپید گفت:«این قانون تنها حالت دکوری ندارد، اگر این قانون اجرا شود، شما متوجه می‌شوید که چقدر درپیشگیری موثر بوده و موجب شده که بسیاری از افراد دیگر سیگار نکشند. به هرحال این موضوع از اهمیت زیادی برخوردار است که فرد احساس کند که همه جا برای کشیدن سیگار راحت نیست. بسیاری از افرادی که برای ترک سیگار به کلینیک‌ها مراجعه می‌کنند، بارها به این مسئله اشاره کردند که در بسیاری از مکان‌ها برای کشیدن سیگار راحت نبوده اند و اگر این محدودیت‌ها گسترش می‌یافت آنها می‌توانستند سیگار را ترک کنند.»
حسامی تاکید کرد:«گسترش چنین مکان‌هایی موجب می‌شود که نوجوان متوجه شود که این کار از نظر اجتماعی تقبیح شده و برای شخصیت وی مناسب نیست که در این مکان‌ها سیگار بکشد. به همین دلیل بسیاری از افراد سیگاری وسوسه می‌َشوند که سیگار خود را ترک کنند.»
مصـاحبه
رئیس مركز سلامت محیط و كار انتقاد کرد
3 تا 5 دقیقه انتظار تا رسیدن به سیگار!
با شروع هفته مبارزه با دخانیات تمام اذهان به سمت سیگار و قلیان جلب شده و این موضوع بیش‌از پیش بزرگ می‌شود، اما با گذشت اندکی زمان همه چیز به حال قبل برمی‌گردد و دکه‌ها سیگار را همراه آتش عرضه می‌کنند. خسرو صادق‌نیت، رئیس مركز سلامت محیط و كار در این خصوص با سپید گفتگو می‌کند که در ذیل می‌خوانید.
هرسال با فرارسیدن هفته بدون دخانیات صحبت از مبارزه با سیگار و قلیان و برچیده شدن بساط آن از میان ایرانیان می‌شود. اما بازهم یک‌سال می‌گذرد و آمارها تغییر چندانی نمی‌کند؟
برنامه‌هایی که امسال درپیش داریم، در راستای برنامه‌هایی است که سال گذشته آغاز کرده‌ایم. یکی از مباحثی که از سال گذشته مورد تاکید بوده و در راس بر نامه‌ها قرار دارد، اصلاح مالیات بر دخانیات است. سال گذشته این طرح با اهداف موردنظر محقق نشد. یکی از دغدغه‌های مهم افرادی که با این طرح همراه نشدند، نگرانی از افزایش قاچاق بود. در این راستا اصلی‌ترین برنامه وزارت بهداشت که با همکاری وزارت صنعت، معدن و تجارت خواهد بود، بحث برنامه‌ریزی برای مبارزه با قاچاق محصولات دخانی است. سازمان جهانی بهداشت نیز امسال را به عنوان سال مقابله با قاچاق محصولات دخانی اعلام کرده است. بنابراین مهم‌ترین برنامه امسال وزارت بهداشت مبارزه با دخانیات و به‌طور خاص سیگار خواهد بود. لزومی که برای رسیدن به این هدف احساس می‌شود، بحث ساماندهی عرضه است که باید در جهت اجرایی کردن آن تسریع صورت گیرد. چراکه عرضه این محصولات در کشور بسیار نابسامان است. البته نابسامانی محصولات دخانی نیز ربطی به ارائه آنها ندارد، بلکه ارائه و عرضه آن آسان بوده و دسترسی به آنها با سهولت صورت می‌گیرد وهمین موضوع موجب نگرانی مسئولان وزارت بهداشت شده است. یعنی خرید سیگار و دسترسی به آن برای گروه‌های مختلف خصوصا جوانان و نوجوانان از هر کالای دیگری که برای سلامتی آنها اثر مثبت دارد، آسان‌تر بوده و همین امر موجب می‌شود، هر روز افراد بیشتری با گروه سنی پایین‌تر به مصرف دخانیات روی آورند.
یک کالای زیان‌بار قطعی که به سهولت یافت می‌شود. یعنی مدت زمانی که هرفرد از درب منزل یا مدرسه به سیگار دسترسی دارد، بین 3 تا 5 دقیقه است. درحال حاضر تمام سوپرمارکت‌ها و دکه‌های روزنامه فروشی و مغازه‌های زیرپله‌ای محصولات دخانی را دارا هستند، ترجیح جوانان و نوجوانان برای تهیه آن این انگیزه را به وجود آورده است. بنابراین ساماندهی این موضوع یکی از اهدافی است که امسال ساماندهی خواهد شد.
نحوه ساماندهی آن به چه صورت خواهد بود؟
برنامه‌هایی وجود دارد که در صورت نهایی شدن، اعلام خواهد شد. از طرف دیگر اصل این برنامه را وزارت صنعت، معدن و تجارت مدیریت و پیگیری می‌کند و لذا با همکاری وزارت بهداشت خواهد بود. بنابراین جزئیات آن را باید از وزارت صنعت و مرکز برنامه‌ریزی مواد دخانی این وزارتخانه بگیرید.
یکی دیگر از برنامه‌هایی که قصد پیگیری آن را داریم، راه‌اندازی مجدد کلینیک‌های ترک دخانیات است. این اقدام با همکاری سیستم شبکه‌ای که در معاونت بهداشت وجود دارد.
بیش‌از اینکه بخواهیم به موضوع مصرف سیگار و سهولت دسترسی به آن بپردازیم، استعمال قلیان باعث نگرانی است. در محفل‌های خانوادگی قلیان آماده شده و مورد استفاده اعضای خانواده قرار می‌گیرد، بنابراین قبح آن شکسته و به عنوان محصولی عادی که البته استعمال آن کلاس دارد، برخورد می‌شود. در مکان‌های عمومی نیز سرویس‌های قلیان هنوز وجود دارد. ضمن اینکه مصرف قلیان می‌تواند زمینه‌ساز سیگار باشد. با این وجود وضعیت استعمال دخانیات تغییر شگرفی خواهد کرد؟
همانطور که می‌دانید، مصرف قلیان نگرانی‌های بیشتری را به وجود آورده است. کمااینکه اولین مشکل در مبارزه با کاهش مصرف قلیان برداشت‌های اشتباه در مورد آن است. تصور می‌شود که عبور دود از میان لوله قلیان توانسته خطر آن را کاهش دهد. اما این برداشت اشتباه است. مصرف یک وعده قلیان معادل دو تا چهار پاکت سیگار است.
در درجه اول باید اطلاعات مردم را درخصوص مضرات و آثار منفی دود قلیان بر سلامتشان ساماندهی کنیم. به‌خصوص نگرانی که در مورد تاثیر آن بر سلامت زنان باردار و کودکان وجود دارد. بودن در معرض دود قلیان عوارض جدی را بر سلامت جنین و ریه کودکان ایجاد می‌کند. حتی دیده شده که کودکانی که در معرض دود قلیان قرار گرفته‌اند، سال‌ها بعد آمادگی و استعداد را برای استعمال آن پیدا می‌کنند. بنابراین با ثابت ماندن شرایط، پیش‌بینی می‌شود که استعمال دخانیات در سال‌های آتی با افزایش چشم‌گیری مواجه شود. چراکه فرزندان افراد سیگاری بیش از سایرین وابستگی به سیگار را خواهند داشت. عوارض جسمی و خطرات جنین از جمله مواردی است که در برنامه اطلاع‌رسانی همگانی دیده شده است. موفق شدن این برنامه با همکاری و همیاری مردم امکان‌پذیر خواهد بود. مسئله بعدی مقابله با افراد سودجو است. این افراد با تبلیغات نادرست و انحراف افکار خطرات قلیان را کمتر از آنچه است، جلوه داده و افراد را در معرض استعمال آن قرار می‌دهند. بنابراین یکی از برنامه‌های وزارت بهداشت در این راستا ساماندهی مراکزی است که مجاز به عرضه قلیان نیستند. به آنها تذکرات قانونی داده خواهد شد.
نقش سیاستگذاران و سایر ارگان‌ها را در این میان چگونه ارزیابی می‌کنید؟
مبارزه با عوارض ناشی با مصرف دخانیات موضوعی نیست که مختص وزارت بهداشت باشد، بلکه همکاری سایر ارگان‌ها الزامی است تا این طرح به موفقیت دست پیدا کند. شهرداری‌ها در این زمینه همکاری خوبی را آغاز کرده‌اند. یکی از معضلات ما دکه‌های روزنامه فروشی و ارائه محصولات فرهنگی هستند. این دکه‌ها بیش‌از اینکه بر وظیفه اصلی خود اهتمام داشته باشند، هم سیگار را تبلیغ کرده و هم اینکه آن را به نوجوانان می‌فروشند، حتی فندک‌هایی تعبیه شده که افراد میتوانند همان لحظه سیگار خود را روشن کرده و استعمال کنند. تمام اینها تخلفاتی است که با ورود شهرداری ساماندهی خواهد شد. وزارت صنعت، معدن و تجارت نیز از دیگر ارگان‌هایی است که دراین رابطه همکاری دارد. تولید و واردات و عرضه محصولات دخانی زیرنظر این وزارتخانه است. وزارت ارشاد و سازمان میراث فرهنگی و سازمان امور مالیاتی کشور نیز دراین رابطه کمک‌رسان خواهند بود. وزارت آموزش و پرورش و صداو سیما نیز میتوانند در مقوله آموزش‌ها و فرهنگ‌سازی موثر باشند.
چهارم خرداد ماه یادآور آغاز هفته‌ای است که قرار است، زندگی بدون دخانیات را به منصه ظهور برساند. در این روزها مبارزه با دخانیات به تیتر بسیاری از رسانه‌ها تبدیل می‌شود و متولیان مبارزه با دخانیات هر روز از این سمینار به سمینار دیگر می‌روند. البته در این میان همواره یک سوال بی‌پاسخ باقی مانده است، اینکه چرا با وجود این‌همه مبارزه و برگزاری جلسات، هر روز به تعداد سیگاری‌ها افزوده می‌شود.
نظر شما