سلامت نیوز:با توجه به تغییر ساختار هرم سنی جمعیت، سالمند شدن سریع و روزافزون کشورمان و تبدیل خانواده‌های گسترده به هسته‌ای، سالمندان در معرض تنهایی، انزوا، محدودیت در روابط بین فردی و طرد اجتماعی هستند، بنابراین در این راستا رویکرد و برنامه‌های اجتماعی محور با تمرکز بر خانواده و گسترش آن راه حل مناسبی برای کمک به این سالمندان جهت جلوگیری از انزوا و طرد اجتماعی است. مسأله دیگری که باید به آن اشاره کرد این است که سالمندان به عنوان شهروندان ارشد جامعه که زمانی نقشی فعال در پیشرفتهای اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی کشور داشته‌اند شایسته توجه ویژه دولت، جامعه و خانواده هستند خصوصاً که این مهم در تعالیم دین مقدس اسلام به کرات مورد تأکید قرار گرفته است.
به گزارش سلامت نیوز، احمد دلبری - دکترای تخصصی سالمندان و عضو هیأت علمی دانشگاه در روزنامه ایران نوشت: سالخوردگی جمعیت به عنوان یک پدیده بی‌سابقه، فراگیرو نگران‌کننده حاصل رشد و پیشرفت سیستم‌های بهداشتی، درمانی، اقتصادی و اجتماعی در قرن بیستم بوده است. این امر نتیجه ارتقای سطح مراقبتهای بهداشتی-درمانی و پیشگیری از بیماری‌ها و نیز اجرای برنامه‌های دقیق ارتقای سلامت است که منجر به افزایش امید به زندگی و افزایش روزافزون جمعیت سالمندان شده است و به عنوان یک دستاورد و موفقیت برای نظام بهداشتی درمانی کشور تلقی می‌شود. اگر چه دستیابی به این موفقیت تحسین برانگیز است ولی چنانچه بدرستی مدیریت و برنامه‌ریزی نشود می‌تواند به عنوان مهمترین چالش اقتصادی، اجتماعی و بهداشتی درمانی قرن جاری در دنیا و ایران مطرح شود. لذا هدف سازمانهای متولی امور سالمندی در کشور باید آن باشد که به آن سال‌های افزایش یافته عمر، کیفیت زندگی ببخشند.
با توجه به تغییر ساختار هرم سنی جمعیت، سالمند شدن سریع و روزافزون کشورمان و تبدیل خانواده‌های گسترده به هسته‌ای، سالمندان در معرض تنهایی، انزوا، محدودیت در روابط بین فردی و طرد اجتماعی هستند، بنابراین در این راستا رویکرد و برنامه‌های اجتماعی محور با تمرکز بر خانواده و گسترش آن راه حل مناسبی برای کمک به این سالمندان جهت جلوگیری از انزوا و طرد اجتماعی است. مسأله دیگری که باید به آن اشاره کرد این است که سالمندان به عنوان شهروندان ارشد جامعه که زمانی نقشی فعال در پیشرفتهای اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی کشور داشته‌اند شایسته توجه ویژه دولت، جامعه و خانواده هستند خصوصاً که این مهم در تعالیم دین مقدس اسلام به کرات مورد تأکید قرار گرفته است. چنانکه رسول خدا(ص) می‌فرمایند «وجود پیران سالخورده بین شما باعث افزایش رحمت و لطف پروردگار و گسترش نعمت‌های الهی بر شماست»(نهج الفصاحه ص 222) و در جای دیگر فرموده‌اند «احترام به سالخورده امّت من، احترام نهادن به من است.»(منتخب میزان الحکمه).
حال با همه تأکیداتی که در احکام الهی و دینی پیرامون کرامت، عزت و منزلت اجتماعی این قشر فرهیخته شده لازم است در جهت تقویت جایگاه اجتماعی و رفاه حال سالمندان از سوی نهاد‌های مسئول و خدمات رسان اقدامات و تمهیدات خاصی صورت گیرد تا از این طریق دغدغه‌ها و نگرانی‌های آنان در دوران سالمندی کاهش یابد چرا که در اکثر کشورهای پیشرو در امور سالمندی نیازهای مراقبتی سالمندان جهت برخورداری از خدمات بیمارستانی، بهداشتی درمانی، مراقبتی و نگهداری توسط سیستم‌های رسمی و غیر رسمی انجام می‌گیرد. در ایران نیز توجه به سالمندان و سالخوردگان از ارزش‌های والای دینی و فرهنگ ایرانی اسلامی ما بوده و خانواده به عنوان مهمترین منبع حمایتی، ارائه دهنده مراقبت غیر رسمی و طولانی مدت این قشر است که در این میان نقش همسران، فرزندان و همسران فرزندان کاملاً محسوس است، به طوری که فرهنگ تکریم و نگهداری سالمند در خانواده از افتخارات و سرمایه‌های دیرینه این مرز و بوم بوده است و به باور بسیاری از متخصصان، مدیران و دلسوزان ایران اسلامی در کشور ما این فرهنگ بومی بسیار ارزشمند، متأسفانه در حال کمرنگ شدن است.
سالمندی، فصل متفاوت زندگی
اگر چه فرایند سالمندی مستقیماً منجر به بیماری نمی‌شود اما به دلیل گذشت زمان و افت قابل ملاحظه عملکرد بیولوژی، فیزیکی، روانی و اجتماعی، مراقبت از سالمندان فرایندی چالش برانگیز و چند وجهی است که در ارائه آن عوامل متعدد تسهیل‌کننده و بازدارنده دخیل‌اند. از عوامل مهم در انجام و تسهیل مراقبت از سالمندان سطح آگاهی مراقبان در خصوص نیازهای مراقبتی، بهداشتی درمانی، روانی و اجتماعی سالمند است که باید سازمانهای متولی امر آموزش و فرهنگ بخصوص رسانه‌ها در این مورد اهتمام جدی بورزند. همچنین لازم است مراقبان خانوادگی که از سطح دانش و آگاهی بالاتری برخوردار بوده و از لحاظ شخصیتی و اخلاقی نسبت به سالمند و والدین تعهد بیشتری دارند از ارائه این‌گونه خدمات و مراقبت‌ها به سالمندان دریغ نورزیده و در تأمین رضایت آنان نهایت تلاش و کوشش را بنمایند.
نکته دیگر اینکه از عوامل بازدارنده مراقبت از سالمندان بخصوص در زنان که معمولاً نقش اصلی مراقبت از سالمندان را به‌عهده دارند می‌توان به همزمانی عهده‌داری وظیفه مراقبت سالمند با اشتغال آنان در خارج از خانه اشاره کرد، زیرا کمبود وقت فرایند مراقبت را برای آنان مشکل کرده و نیاز بیشتری به کمک و حمایت‌های رسمی و غیر رسمی از دیگر اعضای خانواده و بخصوص از سازمان‌هایی را که در آن مشغول به خدمت هستند می‌طلبند.
همچنین از دیگر موانع بازدارنده ارائه مراقبت به سالمند، می‌توان به‌شدت ناتوانی و سطح وابستگی سالمندان و به تبع آن میزان فشاری که مراقبان در هنگام خدمت متحمل می‌شوند اشاره کرد. هرچه فرایند مراقبت آسان و تسهیل شود به طور قطع مراقبان کمتر دچار عوارض و بیماری‌های ناشی از نگهداری (بخصوص در بازه زمانی طولانی مدت) می‌شوند و تجربه موفق‌تری را در این عمل انسانی و خداپسندانه کسب خواهند کرد.
ظرافت‌های مراقبت از سالمند
نکته دیگر آنکه از عوامل مؤثر بر مراقبت و نگهداری سالمندان و خانواده باید به وضعیت سلامت مراقبان اشاره کرد، زیرا برخورداری آنان از سلامت جسمی، روحی و روانی و نیزمیزان فشار و استرس وارده به مراقبان بخصوص در آنانی که از سالمندان (سنین بالا) مراقبت می‌کنند می‌تواند تأثیر مثبتی بر روند کیفیت زندگی این افراد بگذارد. در این میان باید به عوامل مؤثری همچون سن مراقب، جنس مراقب، میزان وابستگی آنان به سالمندان و نیزوضعیت سلامت و عملکرد جسمی و شناختی مراقب اشاره کرد. در واقع وضعیت جسمی، روحی و روانی آنان به مراتب مهم‌تر از شرایط خود سالمند است. به همین خاطر ضروری است به منظور کاهش این معضلات و مشکلات سازمانهای تأثیرگذار و مسئول در امر مراقبت از سالمندان به خانواده‌ها و مراقبان غیر رسمی جهت جلوگیری از عوارض طولانی مدت نگهداری و افزایش کارآمدی آنان آموزش و حمایت‌های لازم را ارائه دهند تا از کاهش کیفیت زندگی مراقبان پیشگیری شود.
از دیگر عوامل تسهیل‌کننده مراقبت می‌توان به وجود سابقه قبلی زندگی با سالمند و ارتباط نزدیک و حسنه با آنان و نیز وجود ارتباط قوی و حمایتی در بین اعضای خانواده و فرزندان یاد کرد. به طوری که مراقبان خانوادگی که از حمایت مالی و روانی دیگر اعضای خانواده برخوردار باشند نقش مؤثرتری در نگهداری سالمندان در منزل دارند. زنان متأهل به‌عنوان مراقب سالمند در صورتی که از سوی همسر و فرزندان خود مورد قدردانی و تشویق قرار گیرند نقش مراقبتی خود را به نحو بهتر و با تداوم بیشتر انجام می‌دهند. همچنین کمک و تشریک مساعی در نگهداری والدین توسط دیگر فرزندان به‌صورت دوره‌ای می‌تواند منجر به مشکلات کمتر مراقبان و علاقه بیشتر به نگهداری طولانی مدت شود. یافته‌های علمی نشان می‌دهد که میزان نزدیکی مراقب به سالمند و صمیمیت بین آنها، میزان حمایت‌های اجتماعی درک شده از طرف سازمانهای دولتی و اقوام، میزان دسترسی مراقبان به منابع و حمایت‌های رسمی و غیر رسمی نقش بسزایی در فرایند مراقبت دارند.
از عوامل خارجی مرتبط با مراقبت سالمندان در منزل می‌توان به نبودن قوانین مؤثر و سیستم‌های حمایتی همه جانبه از سالمند و خانواده آنان، در دسترس نبودن خدمات موجود و نبود نیروی انسانی کارآمد و کارشناسان متخصص در حوزه سالمندی نام برد که می‌توانند روند نگهداری سالمندان بویژه سالمندان آسیب پذیر را در منزل دشوارکنند. به طوری که گزارش‌ها بیانگر آن است وجود مراکز خدمات اجتماعی، بهداشتی درمانی جهت سالمندان در نزدیکی محل زندگی، نزدیکی محل زندگی فرزندانی که نقش مراقب دارند، ثبات مالی خانواده یا وجود سیستم حمایت مالی - کمکی و نیز حضور افراد و کارشناسان آموزش دیده در مراکز ارائه خدمت به سالمندان نقش بسیار مؤثری در نگهداری بهتر آنها در منازل دارد.
با این توضیحات می‌توان عوامل تسهیل‌گر روند مراقبت از سالمندان در خانواده را در «عوامل مراقبتی» و «ویژگی‌های فردی سالمند و مراقبان» دسته‌بندی کرد. عوامل مراقبتی شامل منابع و حمایت‌های لازم جهت نگهداری، انتظارات مراقبان از خود، دارا بودن مهارت‌های لازم برای نگهداری و سطح دانش و آگاهی مراقبان هستند.
اما در این میان لازم است این توضیح را ارائه کنم که ویژگی‌های فردی سالمند و مراقبان خانوادگی به عنوان عوامل دخیل در فرایند مراقبت نقش مهمی در کیفیت ارائه خدمات و مراقبت دارد. از این گروه می‌توان به مواردی نظیر سن و جنس مراقبان و سالمند، سطح تحصیلات مراقبان و وضعیت سلامت جسمی، روانی و اجتماعی آنها اشاره کرد.
همچنین عوامل بسیار زیادی در سطح فردی، خانواده و جامعه می‌توانند به عنوان عوامل تسهیل‌کننده و بازدارنده مراقبت از سالمندان در خانواده باشد که در حوصله این مقاله نیست اما به طور کلی و خیلی خلاصه این عوامل عبارتند از:
1- نگرش، باور و اعتقاد افراد نسبت به ضرورت مراقبت از سالمندان
2- عوامل شخصیتی و فردی نظیراحساس نزدیکی، دوستی و همدلی با سالمند
3- عوامل محیطی نظیردردسترس بودن و قابل پرداخت بودن امکانات و تسهیلات مراقبتی مورد نیاز سالمندان
4- تجارب موفق قبلی خانوادگی از مراقبت سالمندان
به هر حال از آنجایی که خانواده به عنوان مهمترین منبع حمایت همه جانبه از سالمندان در ایران است و با سالمندی جمعیت، این نقش خانواده به عنوان مراقبان خط اول پر رنگ‌تر می‌شود، نیاز به حمایت‌های جدی بخش دولتی از خانواده‌ها کاملاً ضروری است وسازمانهای متولی امور رفاهی اجتماعی و بهداشتی درمانی سالمندان باید تمرکز بیشتری در مدیریت نگهداری و مراقبت سالمندان در خانواده‌ها داشته باشند تا با برنامه‌ریزی درست و با حفظ فرهنگ تکریم سالمندان، چالش نامیمون و افزایش روز افزون«سالمندان رها شده در خیابان»که بدرستی مورد تأکید وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی قرار گرفته را بخوبی مدیریت و جهت ادای تکلیف شرعی و فرهنگی خود به پاس یک عمر زحمات شبانه‌روزی برای کشورمان آنچنان تکریم و منزلتی را که در شأن آنهاست فراهم آوریم، قبل از اینکه خیلی دیر شود و مشمول فرموده امام صادق(ع) که «بزرگترین گناهان شرک به خدا، قتل، آزردن پدر و مادر و شهادت ناروا است» نگردیم.
نظر شما