سلامت نیوز:دولت قبل آموزش مهارت‌های زندگی را آموزش غربی می‌دانسته و درها را روی آموزش در مدارس و... بسته بود. اینها بخشی از صحبت‌های مجید رضازاده است. رئیس مرکز توسعه پیشگیری سازمان بهزیستی که پیش از این هم سکاندار دبیرخانه پیشگیری از ایدز در این سازمان بوده است.
به گزارش سلامت نیوز به نقل از روزنامه شرق بسته‌بودن درها روی آموزش‌های پیشگیرانه در دولت قبل درحالی رخ داد که آسیب‌های اجتماعی در عرض پنج‌سال رشدی ٢٠ درصدی داشت. با او درباره اعتیاد به الکل که هنوز هم به‌عنوان تابو از آن اسم می‌برد، زنان خیابانی، طرح شیوع‌شناسی اعتیاد و... گفت‌وگو کرده‌ایم که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید:
قبلا گفته‌اید شیوع‌شناسی انواع اعتیاد در کشور در حال اجراست. اکنون فاز اول آن عملیاتی شده و باید فازهای بعدی آن هم اجرا شود تا بتوانید با استخراج همه نتایج آن ارزیابی کاملی از مصرف مواد مخدر و گسترش آن در جامعه داشته باشید. این شیوع‌شناسی طبق همان برنامه اولیه به شکل خانه به خانه و محلی اجرا شد؟ با مانعی رو به‌رو نشدید؟
این روند طبق برنامه پیش رفت و براساس همان برنامه‌ریزی قبلی با شاخص‌های تعیین‌شده تا به حال پیش رفته‌ایم تا به آماری برسیم که قابل‌اعتماد باشد. حتی در جاهایی که آمار با شکل واقعی تطابقی ندارد، مجددا بررسی می‌شود و علت اجرای این طرح به شکل فاز به فاز نیز همین دلیل بوده است.
این برنامه‌ریزی چه زمانی به نتیجه می‌رسد؟
موعد ما پایان سال ٩٤ است. قبلا در ارزیابی‌ها تخمین زده می‌شد و امکان بررسی شیوع‌شناسی وجود نداشت و با این مدل میزان دقیق مصرف و جزئیات خاص دیگر آن به دست می‌آید و با تکرار آن در فاصله زمانی یک یا دو ساله می‌توان این آمار را به‌روز کرد. علاوه‌بر این موارد، یک سامانه «رصد» را هم در دستور کار داریم که اگر آن هم فعال شود، می‌توانیم دسترسی خوبی به این آسیب‌ها داشته باشیم. این سامانه در فاز استقرار است و یک‌سری کارهای تحقیقاتی نیاز داریم تا درنهایت به ما نشان دهد روند آسیب‌های اجتماعی به چه نحو است تا برای آن برنامه‌ریزی داشته باشیم.
راه‌های ارتباط شما با جامعه هدف بیشتر است. روند مراجعه به تلفن‌های گویای شما به چه نحو است؟
علاوه‌بر خط ملی اعتیاد، دو تلفن گویای ١٤٨٠ و ٠٩٦٢٨ را داریم. این تلفن‌ها خروجی‌های آماری را در اختیار ما قرار می‌دهد اما نمی‌گوید که جامعه آماری ما در چه شرایطی قرار دارد؛ مثلا تعداد تماس با این تلفن در مورد مصرف الکل افزایش قابل‌توجهی داشته است. گزارش‌های مربوط به الکل را از دوره قبل در آمارها اضافه کرده‌ایم اما چون قبلا در آمارها وجود نداشته، هنوز امکان ارزیابی را نداریم و باید یک یا دو دوره دیگر از تکمیل آمار بگذرد و در آمارهای بعدی می‌توانیم اعلام کنیم که چند درصد از تماس‌گیرندگان با خط ملی اعتیاد یا ٠٩٦٢٨ در مورد الکل سؤال داشته‌اند.
در آمارها زنان را بیشترین مراجعان به این تلفن‌های گویا در مورد اعتیاد یا سایر آسیب‌ها اعلام می‌کنند. چرا این نسبت بیشتر است؟ در مورد الکل هم این تفاوت آماری قابل‌توجه است؟
دو تلفن گویای ٠٩٦٢٨ و ١٤٨٠ درباره اعتیاد مشاوره می‌دهند اما در خط ١٤٨٠ که مربوط به مشاوره‌های روانی است تعداد مراجعان زن بیشتر است اما این به آن معنا نیست که زنان جامعه ما بیشتر دچار مشکلات روانی هستند. معمولا تماس تلفنی برای خانم‌ها به‌ویژه زنان خانه‌دار راحت‌تر است و اصولا خانم‌ها در تماس حضوری هم مراجعه بیشتری دارند.
لطفا با آمار اعلام کنید؟
تماس‌گیرندگان تلفنی ما در سال ٩٣، ٨٠ درصد زنان بودند و ٢٠ درصد مردان و در مراکز حضوری مشاوره هم ٦٣ درصد زنان مراجعه داشته.
تماس‌های تلفنی برای مشاوره در سال ٩٣ حدود ٥٠٠ هزار نفر و مراجعه حضوری ٨٠٠ هزار نفر بوده است. در تماس‌های تلفنی سال گذشته، ٢٣ درصد مراجعان مجرد و ٦٢ درصد متأهل و مابقی مطلقه، بیوه یا عقد و نامزد بوده‌اند. این درصد در مراکز مشاوره حضوری به ٣٧ درصد مجرد و ٥٠ درصد متأهل می‌رسد.
همچنین در تماس‌های تلفنی ١٤,٥ درصد از کل مراجعان زیر دیپلم، ٤٠ درصد دیپلم و پیش‌دانشگاهی، ٣٦ درصد لیسانس و مابقی هم فوق لیسانس و بالاتر بوده‌اند.
این آمار در مراجعان حضوری ٢٣ درصد زیردیپلم، ٣٤ درصد دیپلم و پیش‌دانشگاهی، ٣٠ درصد لیسانس و مابقی هم برای مقاطع بالاتر از لیسانس است.
همچنین از بین مراجعان تلفنی ما ١٠ درصد زیر ٢٠ سال، ٣٧ درصد ٢٠ تا ٣٠ سال و ٣٤درصد ٣٠ تا ٤٠ سال بوده و بعد گروه‌های سنی بعدی هستند. در مراجعان حضوری آمار زیر ٢٠ سال آن ٢٢درصد و آمار ٢٠ تا ٣٠ سال هم ٣٣ درصد هستند. همچنین ٢٧ درصد ٣٠ تا ٤٠ ساله هستند و مابقی را هم گروه‌های سنی بعدی تشکیل می‌دهند.
از میان دلایل مراجعه هم اختلالات کودک و نوجوان، اختلالات مربوط به مصرف مواد مخدر و رفتارهای روان‌پریشانه، اختلالات خلقی و رفتاری و جنسی و روانی را داریم که در هر دو مورد تماس تلفنی و حضوری چندعامل اختلالات کودک و نوجوان، اختلالات خلقی و روانی و مواد مخدر بیشترین میزان را دارند که البته ممکن است چند مورد با هم نیز در یک فرد وجود داشته باشد. علاوه بر این موارد تا تیرماه سال ٩٤، ١١٧ هزار تماس با خط ملی اعتیاد برقرار شده که توانسته‌ایم به حدود ١١٤ هزار مورد آنها پاسخ دهیم.
اقدامات پیشگیرانه در مورد یکی از مهم‌ترین عوامل بروز و گسترش مسائل روانی در زنان و مردان جامعه یعنی «طلاق» را هم تشریح کنید؟
یکی از مهم‌ترین اقدامات اخیر ما تهیه یک بسته برای «طلاق سالم‌تر»، یعنی با آسیب کمتر است تا زن و مرد و فرزندان با کمترین آسیب در ارتباط با طلاق مواجه شوند. این بسته تهیه شده و برای تکمیل و اجرای آن نیازمند هماهنگی و کار میان‌بخشی با ارگان‌های دیگر هستیم.
علاوه بر این، نباید اهمیت کار پیشگیری از چندین گام عقب‌تر یعنی دوران کودکی و مدرسه، دوران جوانی و دانشگاه، آموزش‌های قبل از ازدواج، آموزش مهارت‌های زندگی به دختران و پسران جوان و درعین‌حال آموزش اهمیت مراجعه به مراکز مشاور در مورد هر نوع اختلاف نظری را فراموش کنیم.
متأسفانه آموزش و پرورش و مدارس به دنبال آموزش متون اصلی هستند و این مسئله را به والدین هم منتقل کرده‌اند و ترجیح می‌دهند کودکان به‌جای آموزش مهارت‌های زندگی، درست تست‌زدن را یاد بگیرند و اگر مدرسه‌ای از کلاس فیزیک و شیمی کم کند و برای بچه‌ها کلاس‌های مهارت زندگی بگذارد، مورد غضب قرار می‌گیرد. برای جبران این شرایط، ما کتابچه‌هایی را از مهد کودک تا دانشگاه داریم که بتوانند به شکل داوطلبانه مطالعه کنند.
استقبال می‌شود؟
استقبال خوبی وجود دارد، اما مدارس و دانشگاه‌ها باید توجه بیشتری داشته باشند. درعین‌حال، ما بودجه زیادی برای این کار نداریم و با همین کتابچه‌ها و سی‌دی‌ها سعی می‌کنیم، این کمبودها را جبران کنیم؛ اما متأسفانه خانواده‌ها مبالغ سنگین و زمان زیادی را برای خرید لوازم لوکس خانه می‌گذارند؛ ولی ساعتی کوتاه در جلسات آموزشی ما نمی‌نشینند یا سی‌دی‌های آموزشی رایگان را مطالعه نمی‌کنند. در برخی از استان‌ها الزام گذاشته شده است تا مثلا افرادی که به دفاتر ثبت مراجعه می‌کنند، به این کلاس‌ها هم معرفی شوند اما تا وقتی خود افراد نخواهند، نمی‌توان آنها را مجبور کرد.
مسئله اینجاست که فعلا افراد قبل و بعد از طلاق رها می‌شوند و ممکن است در این مسیر دچار آسیب‌های بیشتری شوند؟ این روند نیاز به پیشگیری ندارد؟
در تمام این سال‌ها درهای هزارو ٤٠٠ مرکز مشاوره ما به روی این افراد باز بوده است و بسته‌های آموزشی وجود داشته و در همه این مدت مشاوره‌های تلفنی رایگان ما فعال بوده است و همه اینها در حد بضاعت ماست، ولی مسئله اینجاست که همین ظرفیت‌ها هم هنوز پر نشده‌اند و بسیاری از این افراد مراجعه ندارند و احساس نمی‌کنند در معرض آسیب هستند و طلاق یا مشکل جنسی یا عاطفی و روانی را اتفاقی می‌دانند که برای آنها رخ داده و امکان درمان و اصلاح هم دارد.
برخی برنامه‌های خاص مثل ماه عسل نتوانستند عملکرد خوبی در این همراهی و معرفی داشته باشند؟
اگرچه می‌دانم این انتقاد خیلی‌ها را ناراحت می‌کند؛ اما واقعیت این است که چنین برنامه‌هایی چندان کمکی به ما نکرد.
یکی از مواردی که تا چندی قبل برای بیان آسیب‌های آن تابویی وجود داشت، موضوع الکل بود، این تابو از بین رفته است؟ می‌توان حداقل درباره درمان آن بدون مشکل اقدام کرد؟
در هر صورت الکل تابو دارد و دست ما در بسیاری از مسائل مرتبط با آن بسته است. باید با حساسیت زیادی دراین‌باره با رسانه کار کنیم و قبل از هرچیز باید برای بسیاری از مسائل با کمک رسانه زمینه‌سازی و فرهنگ‌سازی کنیم. ما به اندازه کافی دراین‌باره حساس هستیم، اما ممکن است با رسانه‌ای‌شدن موضوع الکل نه‌فقط چیزی تغییر نکند، بلکه جلوی بسیاری از اقدامات هم گرفته شود.
درباره الکل الان آماری نداریم و باید منتظر نتایج شیوع‌شناسی باشیم و فقط می‌توانیم به مراجعه برای الکل به بیمارستان‌ها و تماس با مراکز مشاوره تلفنی ما که افزایش قابل‌توجه دارد، استناد کنیم اما هیچ‌کدام از اینها نشان نمی‌دهد که مصرف الکل بالا رفته بلکه می‌تواند به این دلیل باشد که در این مدت فضای باز اعتمادی برای مراجعه افراد به وجود آمده است.
ماهیت و جایگاه مخدر ازجمله تریاک در جامعه ما با الکل متفاوت است، آیا باید در مورد پیشگیری و مبارزه و ترک الکل از همان روش‌های مواد مخدر استفاده کرد؟
نه، نباید برخورد متفاوتی داشته باشیم و اتفاقا در همه اصول بین‌المللی هم الکل را در کنار مواد مخدر می‌گذارند. اما مسائل فرعی و جزئی‌تر شرایط متفاوتی دارد. همه رفتارهای پرخطر و مواد محرک و مخدر شرایط و اصول کلی دارند که برخورد با همه آنها تقریبا یکسان است و باید در مقابله با همه آنها مهارت‌های زندگی را گسترش داد.
در قوانین ما پیشگیری و مقابله و درمان برای الکل دیده شده است؟
وزارت بهداشت در حال آماده‌سازی پروتکل درمان الکل است. همچنین سند ملی پیشگیری و درمان، کاهش آسیب و بازتوانی در مصرف الکل تهیه شده و بر اساس آن یک راهنمای درمان توسط وزارت بهداشت به شکل اولیه تهیه شده است که باید موردبررسی قرار گیرد و ابلاغ شود. در عین حال باید توجه داشت که در مورد مصرف‌کنندگان الکل شرایط متفاوتی را داریم. افرادی که مصرف شدید دارند، باید برای درمان در بیمارستان و تحت‌نظر یک پزشک باشند و از این منظر به شرایط متفاوتی نیاز دارند اما در مجموع اعتقاد داریم که کلیه مراکز ترک اعتیاد، شرایط و صلاحیت لازم برای درمان مصرف الکل را دارند.
یکی از خلأ‌های قانونی را در مورد دختران زیر ١٨ سال کارتن‌خواب و معتاد چندی‌قبل برجسته کردیم، آیا در این مورد امکان اصلاح شرایط وجود دارد؟
دختران و پسران آسیب‌دیده گروه‌های مختلفی دارند و ما نمی‌توانیم این افراد را با توجه به شرایطشان در کنار هم قرار دهیم. ما مراکزی را داریم که در آن دختران بی‌خانمان هستند اما اعتیاد ندارند. حالا اگر این دختران معتاد و آسیب‌دیده هم باشند و به مراکز ما مراجعه کنند، طبق قانون امکان پذیرش آنها وجود ندارد، چراکه این افراد کودک محسوب می‌شوند و پذیرش و درمان کودکان پروتکل‌های خاص خود را دارد و باید حتما در بیمارستان درمان شوند و باید در این مورد همراهی از سوی وزارت بهداشت داشته باشیم اما چون این همراهی و امکانات و دسترسی‌ها وجود ندارد، این افراد سردرگم هستند.
یکی از موارد مهم نگرانی در پیشگیری، نبود مهارت‌های زندگی در بین دانش‌آموزان است. برای این بخش که طبق گزارش‌ها افزایش نگران‌کننده‌ای در آمار آسیب‌های اجتماعی داشته، چه کرده‌اید؟
اگر درهای آموزش و پرورش را به روی ما باز کنند خیلی کارها را می‌توان انجام داد. برعکس دولت قبل در این دولت همراهی خوبی صورت گرفته و به‌دنبال سازوکارهای اجرائی هستیم. در دولت قبل اصلا ما را راه نمی‌دادند و آموزش مهارت‌های زندگی را نوعی آموزش غربی می‌دانستند. به هر صورت آموزش و پرورش گلوگاه پیشگیری بسیاری از آسیب‌هاست و همکاری‌ها در این زمینه باید سرعت گیرد.
نظر شما