سلامت نیوز: سال‌هاست قانون سلب سرپرستی کودک از والدین بی‌صلاحیت در کشورهای توسعه‌یافته اجرا می‌شود. آیا شرایط فرهنگی و قانونی کشور آمادگی اجرای چنین قوانینی را دارد؟ خانواده در سنت و فرهنگ ایران نهادی مقدس بوده است و به سختی می‌شود وارد حریم آن شد. از سویی دیگر کودکان در همین خانواده‌های مقدس گاهی تا مرز کشته شدن در خطر هستند و جای حمایت از این کودکان در قوانین حقوقی به شدت خالی است. حال خبر آمده قرار است «سلب سرپرستی کودک از والدین بی‌صلاحیت» قانونی شود؛ اتفاقی بسیار مثبت برای کودکان رنج‌دیده از والدین بی‌صلاحیت که در صورت اجرایی شدن گام بزرگی در جهت حمایت از کودکان و نوجوانان خواهد بود.
به گزارش سلامت نیوز به نقل از روزنامه جهان صنعت، خانواده، اولین و مهم‌ترین نهاد جامعه است. بدیهی است که الفبای کودکی تا قدم گذاشتن در مسیرهای متفاوت در خانواده آغاز می‌شود. افراد بخش زیادی از زندگی خود را در خانواده حضور دارند و آنچه نهاد خانواده را مهم‌تر و قابل توجه و تامل می‌کند، امنیت در خانواده است. محل تغذیه و آبشخور اصلی نیازهای بشر، احساس امنیت و رضایت خاطر است. خوراک، پوشاک و سرپناه، این سه ضلع اصلی تنها در بستر امنیت شکل خواهند گرفت. حال آنکه والدین کودک سه ضلع اصلی نیازهای او را فراهم می‌کند اما در شرایطی که امنیت از طرف والدین فراهم نشود و کودک دچار آزار و اذیت‌های روحی و جسمی شود، به نظر می‌رسد بهترین روش برای نجات کودک جدا کردن او از خانواده و ایجاد شرایطی امن با امکانات مناسب در بستری دیگر باشد. سال‌هاست قانون سلب سرپرستی کودک از والدین بی‌صلاحیت در کشورهای توسعه‌یافته اجرا می‌شود. آیا شرایط فرهنگی و قانونی کشور آمادگی اجرای چنین قوانینی را دارد؟ خانواده در سنت و فرهنگ ایران نهادی مقدس بوده است و به سختی می‌شود وارد حریم آن شد. از سویی دیگر کودکان در همین خانواده‌های مقدس گاهی تا مرز کشته شدن در خطر هستند و جای حمایت از این کودکان در قوانین حقوقی به شدت خالی است. حال خبر آمده قرار است «سلب سرپرستی کودک از والدین بی‌صلاحیت» قانونی شود؛ اتفاقی بسیار مثبت برای کودکان رنج‌دیده از والدین بی‌صلاحیت که در صورت اجرایی شدن گام بزرگی در جهت حمایت از کودکان و نوجوانان خواهد بود.
سلب سرپرستی کودک از والدین بی‌صلاحیت
چندی پیش علی کاظمی، مدیرکل امور اسناد و مترجمان قوه قضاییه از سلب سرپرستی کودک از والدین بی‌صلاحیت خبر داد. به گفته وی، اگر پدر و مادری واقعا صلاحیت نداشته باشند، میتوان سرپرستی کودک را از آنان سلب کرد و به افراد دیگری سپرد و این راهکار جدیدی است که در قانون مقرر شده است.علی کاظمی در خصوص آخرین وضعیت لایحه حمایت از کودکان و نوجوانان عنوان کرده: این لایحه در حال حاضر در کمیسیون حقوقی و قضایی مجلس بوده و 26 ماده از 55 ماده آن به تصویب کمیسیون رسیده است که امیدواریم باقی مواد این لایحه نیز هرچه سریع‌تر به تصویب رسیده و به صحن مجلس برود.
وی اظهار امیدواری کرد: این مجلس که قوانین زیادی همچون قانون مجازات اسلامی، قانون حمایت از کودکان و نوجوانان بی‌سرپرست و بدسرپرست و قانون آیین دادرسی کیفری را به تصویب رسانده، با مصوب کردن قانون حمایت از حقوق کودکان و نوجوانان افتخارات خود را در این زمینه به اتمام برساند.
به گفته کاظمی، چند قانون در این زمینه کارگشاست؛ یکی ماده «1173» قانون مدنی است که در خصوص حمایت از کودکان در معرض خطر بوده و مقرر می‌کند اگر پدری یا مادری بی‌صلاحیت بود و این بی‌صلاحیتی به انواع مختلف همچون وجود سوء رفتار شدید در والدین، وجود اعتیاد شدید در آنان یا تکرار ضرب و جرح نسبت به کودک اثبات شده باشد. دادستان می‌تواند سرپرستی چنین کودکی را از والدین گرفته و به نزدیکان یا سایر افرادی که صلاح می‌‌داند، بسپارد. در واقع اگر پدر و مادری واقعا صلاحیت نداشته باشند، میتوان سرپرستی کودک را از آنان سلب کرده و به افراد دیگری سپرد و این راهکار جدیدی است که در قانون مقرر شده است.
سلب «موقت» کودک از والدین بی‌صلاحیت
این در حالی است که بررسی لایحه سلب کودک از والدین بی‌صلاحیت در مجلس نهم شورای اسلامی هم انجام شده بود و نمایندگان مجلس در این باره اظهاراتی کرده‌اند. محمدعلی اسفنانی، سخنگوی کمیسیون قضایی و حقوقی مجلس نهم ضمن بیان اینکه دادگاه موظف به تایید والدین بدسرپرست است، گفته در لایحه حمایت از کودکان و نوجوانان بر سلب موقت کودک از والدین بی‌صلاحیت تاکید شده است.
به گفته محمدعلی اسفنانی، در توضیح تعیین تکلیف فرزندان والدین بدسرپرست در لایحه حمایت از کودکان و نوجوانان، موادی در این لایحه به کودکان کار، کودکان در معرض خطر و آسیب، کودکان بزه دیده و البته مواردی نیز در خصوص والدین بدسرپرست و فرزندان این والدین مطرح است که در آن تکالیفی برای والدین و کودکان تعیین شده است.
اسفنانی معتقد است والدین بدسرپرست، کودکان خود را در معرض آسیب قرار می‌دهند یا کودکان خود را می‌فروشند یا بدون امکان نگهداری، آنها را رها می‌کنند بنابراین در لایحه حمایت از کودکان و نوجوانان حمایت از این کودکان و رهایی‌سازی آنها از دست والدین بدسرپرست قانونی می‌شود.
طبق لایحه حمایت از کودکان و نوجوانان، دادگاه موظف به تعیین عدم صلاحیت والدین بدسرپرست است، گفت: مواردی که طبق آن عدم صلاحیت والدین یا کودک آزاری از سوی والدین مشاهده شود یا گزارشی در این خصوص از سوی سازمان بهزیستی یاNGO ها به دستگاه قضایی برسد، سرپرستی این فرزندان از والدین سلب و به سازمان بهزیستی یاNGO های مورد اطمینان سپرده می‌شود.
اسفنانی با تاکید بر اینکه لایحه حمایت از کودکان و نوجوانان تنها از افراد زیر ۱۸ سال حمایت می‌کند، گفته است، در این لایحه باوجود اینکه سلب فرزند به صورت دائم مورد نظر بود اما با بررسی و واکاوی نمایندگان کمیسیون قضایی و حقوقی، با جدایی موقت فرزند از والدین بد سرپرست موافقت شد.
به اعتقاد این نماینده مجلس نهم والدین بدسرپرست هرچند مستحق نگهداری از فرزند خود نیستند اما باید پذیرفت که جداسازی فرزند از والدین آسیب‌های عاطفی به بار خواهد آورد در حقیقت هیچ نهادی نمی‌تواند دلسوزتر از والدین باشد بنابراین با موقت در نظر گرفتن جدایی در پروسه زمانی کوتاه مدت از بروز مسایل عاطفی و احساسی هم برای کودکان و نوجوانان جلوگیری می‌شود.
بسترهای مناسب برای سلب سرپرستی از والدین نداریم
این در حالی است که عبدالصمد خرمشاهی، وکیل دادگستری می‌گوید: قبل از تدوین چنین قوانینی و خوشحال شدن نسبت به تصویب این قوانین باید توجه کرد که بسترهای مناسب این قوانین را فراهم کنیم. به فرض اینکه فرزندان را از والدین بدسرپرست جدا کردیم، در شرایطی که غیر از بهزیستی هیچ نهاد رسمی دیگری از کودکان حمایت نمی‌کند، چه برنامه‌هایی میتوان برای فرزندان بدسرپرست داشت؟ مهم‌ترین مساله‌ای که در این شرایط به آن نیاز داریم وجود خانه‌های امن مناسب برای این کودکان است.
عبدالصمد خرمشاهی معتقد است در کشورهای پیشرفته، رسیدگی به عدم صلاحیت والدین برای نگهداری از فرزندان‌شان امری متداول است و دلیل اصلی آن هم وجود زیرساخت‌های مناسب حمایتی است. تصویب این قانون امری مثبت و رو به پیشرفت است. هرچه زودتر باید شرایط مناسب برای نگهداری کودکان آسیب دیده را فراهم کنیم.
به گفته خرمشاهی، فراهم کردن شرایط مناسب برای حمایت از کودکان آسیب‌دیده بر عهده دولت است. دولت باید با برنامه‌ریزی‌های مناسب نسبت به حل کردن این معضل اقدام کند. فراموش نکنیم که خانواده ناهنجار منشا بسیاری از مشکلات بعدی در جامعه است. به طور قطع خانواده‌های آسیب دیده و ناهنجار که در آن والدین خودشان به فرزندان آسیب های روحی و جسمی وارد می‌کنند، نمی‌توانند بستری مناسب برای رشد فرزندانی سالم و به دور از آسیب باشند بنابراین هرچه دولت در این زمینه هزینه و امکانات مناسبی فراهم کند در حقیقت سرمایه‌گذاری بلند‌مدت کرده است.
ماده‌های قانونی حمایت از کودکان بدسرپرست
در قانون مدنی نیز مشخص شده که اگر ولی شرایط لازم برای نگهداری از طفل را نداشته باشد، محکمه می‌تواند هر تصمیمی را که برای حضانت طفل مقتضی بداند، اتخاذ کند، البته در لایحه حمایت از حقوق کودکان و نوجوانان موضوع با شفافیت بیشتری طرح و بررسی شده است.
در ماده «۱۱۷۳» قانون مدنی آمده است، هرگاه در اثرعدم مواظبت یا انحطاط اخلاقی پدر یا مادری که طفل تحت حضانت اوست صحت جسمانی یا تربیت اخلاقی طفل در معرض خطر باشد محکمه می‌تواند به تقاضای اقربای طفل یا به تقاضای قیم او یا به تقاضای مدعی‌العموم هرتصمیمی را که برای حضانت طفل مقتضی بداند، اتخاذ کند.
ماده «۲»: هر نوع اذیت و آزار کودکان و نوجوانان که موجب شود به آنان صدمه جسمانی یا روانی و اخلاقی وارد شود و سلامت جسم یا روان آنان را به مخاطره اندازد، ممنوع است.
ماده «۳»: هر‌گونه خرید، فروش، بهره‌کشی و به کارگیری کودکان به منظور ارتکاب اعمال خلاف از قبیل قاچاق، ممنوع و مرتکب، حسب مورد علاوه بر جبران خسارات وارده به شش ماه تا یک سال زندان و یا به جزای نقدی از 10 میلیون تا 20 میلیون ریال محکوم خواهد شد. ماده «۴»: هر‌گونه صدمه و اذیت و آزار و شکنجه جسمی و روحی کودکان و نادیده گرفتن عمدی سلامت و بهداشت روانی و جسمی و ممانعت از تحصیل آنان ممنوع و مرتکب به سه ماه و یک روز تا شش ماه حبس یا تا 10 میلیون ریال جزای نقدی محکوم می‌گردد.
ماده «۵»: کودک آزاری از جرایم عمومی بوده و احتیاج به شکایت شاکی خصوصی ندارد.
ماده «۶»: کلیه افراد و مو‌سسات و مراکزی که به نحوی مسوولیت نگهداری و سرپرستی کودکان را بر عهده دارند، مکلفند به محض مشاهده موارد کودک آزاری مراتب را جهت پیگرد قانونی مرتکب و اتخاذ تصمیمی مقتضی به مقامات صالح قضایی اعلام نمایند تخلف از این تکلیف موجب حبس تا شش ماه یا جزای نقدی تا پنج میلیون ریال خواهد بود.
جدایی والدین و فرزندان، راه‌حل مناسبی است یا نیست؟
اینکه فرزندان و والدین نیازمند به زندگی در کنار هم هستند امری غیر قابل انکار است اما در شرایطی که کودکان مورد آسیب و آزار قرار می‌گیرند هنوز هم نمی‌توان یک قانون کلی وضع کرد. جامعه نیازمند آموزش‌های مناسب برای والدین و از نگاهی دیگر حمایت‌های کافی از کودکان است. این قوانی در اروپا سال‌هاست که اجرایی می‌شود و نتایج بسیار مثبتی هم داشته است. وضع قوانین سلبی و حمایت‌کننده در ایران یه طور قطع می‌تواند یکی از بهترین راهکار‌های حمایتی از کودکانی باشد که در خانواده‌هایشان در معرض خطرات روحی و جسمی بالایی قرار می‌گیرند. شاید در این شرایط بتوان والدین را قانونمند کرد.
نظر شما