سلامت نیوز: خبر از قتل بود. تابستان امسال جنایت تکان‌دهنده بازارچه شاپور در ذهن پایتخت‌نشینان خطی عمیق انداخت. همان جنایتی که «سپهر» ١٠ ساله قربانی‌اش شد؛ همان جنایتی که قاتل با سرنگ و مرفین به جان خودش افتاد و بعد توهم زده به خیابان رفت و با چاقویی تیز به جان پسرک افتاد. بعد هم خیلی ساده دستگیر شد و انگیزه‌اش را از قتل در یک جمله خلاصه کرد: «صدایی می‌گفت عجله کن چاقو را بردار و به کوچه برو. سپهر شبیه بچگی‌های من بود؛ خودم بودم انگار. خماری در سرم چرخ می‌زد. چاقو را روی گردنش کشیدم و دیگر هیچ چیزی به یاد ندارم.» قاتل به همین سادگی زندگی یک خانواده را قربانی توهماتش کرده بود و می‌گفت چیزی به یاد ندارد! با این حال او هم خودش یک قربانی بود؛ قربانی خماری و مافیای افیون.
به گزارش سلامت نیوز، روزنامه شهروند در ادامه نوشت: قاتل سپهر، تنها مجرم توهمات افیونی نیست. هزاران نفر مثل او پشت میله‌های زندان‌اند. مجرمان معتادی که هر ساله اجتماع‌شان بزرگ و بزرگتر می‌شود؛ به‌طوری که تیرماه امسال حجت‌الاسلام‌والمسلمین غلامحسین محسنی اژه‌ای، معاون اول قوه قضائیه گفت: «بیش از ٤٤درصد از زندانیان کشور به‌طور مستقیم به خاطر مواد مخدر زندانی شده‌اند و به‌طور غیرمستقیم ٧٠درصد زندانیان در رابطه بامواد مخدر هستند.» آمار تکان‌دهنده‌ای که نشان می‌دهد مواد مخدر و از آن طرف مبارزه با آن جنگی نا‌تمام است. بحران قاچاق مواد مخدر شرایط و وضع دشواری را برای کشور فراهم آورده است و در تمام این سال‌ها سوال کلیدی این جمله این است که پدیده اعتیاد در کنار قانون مبارزه با آن چطور وارد کشور شد که حالا نمی‌توان با قانونی بی‌نقص به مبارزه علیه آن پرداخت؟
پیشینه مواد مخدر در ایران
می‌گویند تریاک نخستین ماده مخدری بود که به ایران آمد. نخستین مخدری که ایرانی‌ها با آن آشنا شدند و هرگز نمی‌دانستند این ماده در طول زمان سیر تحول عظیمی را با خود به همراه دارد. هر چند مکتوبات تاریخی نشان می‌دهد که زکریای رازی و ابن سینا نخستین‌بار تریاک را به‌عنوان دارو در درمان بیماری‌ها استفاده می‌کردند؛ اما عده‌ای استعمال مواد مخدر در ایران را رهاورد چنگیزخان مغول و سوغات لشکرکشی نادرشاه به هندوستان می‌دانند و عده‌ای عقیده دارند كه مصرف این ماده از زمان حکومت صفویان متداول بوده است. در قرن دهم هجری شاه طهماسب صفوی دستور داد تا تریاک موجود در دربار را معدوم کنند و این شاید نخستین واکنش ایرانیان به مصرف و خرید و فروش مواد مخدر بود.
اگر چه تا پیش از قرن نوزدهم تریاک در ایران به‌طور وسیع کشت نمی‌شد، اما آنچه که از تاریخ بر جای مانده این است که کاشت تریاک در ایران از زمان ناصرالدین شاه آغاز شد و در دوران امیرکبیر کشت خشخاش به صورت آزمایشی به اطراف تهران رسید. پس از استعمار هند توسط انگلیس قرار شد میان لندن و هندوستان خط ارتباطی تلگراف برقرار شود و چون سرزمین ایران در همسایگی هندوستان قرار داشت سیم‌بانان و کارگران هندی تریاک‌کشی را به ایران آوردند. انگلیسی‌ها تریاک ایران را خوب می‌خریدند و همین عاملی شد تا کشاورزان دست از زراعت گندم بکشند و به کشت خشخاش روی بیاورند. در سال ١٣٢٩ هجری قمری قانون‌های تحدید تریاک و انحصار تریاک و مجازات قاچاق مواد افیونی و تولید و توزیع غیرقانونی در جهت کاهش مصرف این ماده و مبارزه وضع شد؛ اما در سال‌های جنگ جهانی دوم و بعد از آن قاچاق مواد افیونی و اعتیاد آن رواج بیشتری پیدا کرد. در سال ١٣٣٤ قانون منع کشت خشخاش و جلوگیری از مصرف غیرطبیعی تریاک از تصویب مجلس گذشت و وزارت بهداری مسئول معتادان شد. تا این‌که در سال ١٣٤٨ دولت قانون منع کشت خشخاش را لغو کرد و به جای آن قانون کشت محدود خشخاش و سهمیه کوپن تریاک را رواج داد. پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، در خردادماه ١٣٥٩ قانون سهمیه تریاک معتادان مجاز لغو و دوره‌ای به مدت شش ماه به‌عنوان ترک اعتیاد مقرر شد؛ دوره‌ای که پس از اتمام، اعتیاد جرم و معتاد مجرم شناخته شد.
بررسی وضع کنونی قانون مبارزه با مواد مخدر
قانونگذاری در زمینه مواد مخدر در ایران تحولات و فراز‌ونشیب‌های مختلفی را پشت سر گذاشته است. از سال ١٣٧٦ تا ١٣٨٩ ضمن تعدیل نسبی مجازات‌ها و توجه بیشتر به مقوله پیشگیری و بازپروری معتادان، قاچاقمواد مخدر به‌عنوان جرمی سازمان‌یافته شناخته و قانون اصلاح مبارزه با مواد مخدر و الحاق موادی به آن مصوب مجمع تشخیص مصلحت نظام اجرایی شد. مثلا اگر در قانون گذشته برای وارد کردن، صادر کردن، ارسال، تولید، ساخت، توزیع و در معرض فروش قرار دادن بیش از ٥ کیلوگرم تریاک مجازات اعدام تعیین می‌شد؛ مقرر شد که «هرگاه احراز شود مرتکبان این جرایم برای بار اول مرتکب این جرم شده باشند؛ موفق به توزیع یا فروش آنها نشده باشند؛ میزان مواد ٢٠ کیلوگرم یا کمتر باشد، دادگاه با جمع هر ٣ شرط مزبور مجازات اعدام را به حبس ابد کاهش خواهد داد». بدین معنی که در قانون قبلی با عدم موفقیت در توزیع یا فروش تریاک در داخل کشور، میزان تریاک هر قدر بود، مجازات مرتکب از اعدام به حبس ابد کاهش می‌یافت، اما طبق قانون جدید، شرط معافیت مرتکب از اعدام آن است که میزان تریاک از ٢٠ کیلوگرم بیشتر نباشد و این مورد نسبت به قانون قبلی شدیدتر محسوب می‌شود.
بیش از یک قرن از مبارزه با قاچاق و سوء‌مصرف مواد مخدر می‌گذرد. همسایگی ایران با افغانستان عامل مضاعفی است تا مافیای مواد مخدر در کشور نفوذ کند. چرا که ایران نزدیک‌ترین راه برای قاچاق مواد مخدر به شمار می‌رود. موضوعی که باعث شد قبح خرید و فروش مواد مخدر در ایران فرو بریزد و زندان‌ها پر شود از مجرمانی که به امید کسب درآمد زندگی‌شان با مواد مخدر گره خورد.
مفهوم «جرم‌انگاری» و «جرم‌زدایی» از پدیده‌های ناهنجار اجتماعی می‌آید. وقتی حقوق بشر و حق حیات و ارزش‌های اجتماعی با جرم پیوند می‌خورند، باید راه‌حلی نیز برای ایراد ضرر به افراد یک جامعه وجود داشته باشد. «قانون» راه‌حل این پدیده‌های ناهنجار است.
با این حال همین امسال ۷۰ نماینده مجلس شورای اسلامی بیانیه‌ای را امضا کردند تا در صورت تصویب در مجلس و تأیید شورای نگهبان، مجازات اعدام از مجازات‌های جرایم مرتبط با مواد مخدر حذف شود. این درحالی است که در قطب دیگر این ماجرا خیلی‌ها عقیده دارند که قانون مبارزه با مواد مخدر هنوز هم بازدارنده نیست.
محمدعلی اَسفَنانی، سخنگوی کمیسیون حقوقی و قضائی مجلس دراین‌باره به «شهروند» می‌گوید: «قانون مبارزه با مواد مخدر را مجمع تشخیص مصلحت نظام تصویب کرده و مجلس شورای اسلامی تا کنون قانونی در رابطه با این موضوع تصویب نکرده است. این درحالی است که در یکی از مصوبه‌های مجمع تشخیص مصلحت پیش‌بینی شده که اگر قرار باشد در رابطه با قانون مواد مخدر تصمیم‌گیری شود، مجلس شورای اسلامی نیز می‌تواند به این موضوع ورود پیدا کند. با این حال همچنان بحث اصلاح قانون مواد مخدر مطرح است، اما این‌که بیانیه ٧٠ نماینده مجلس درخصوص لغو مجازات اعدام برای جرایم مرتبط با
مواد مخدر نوشته و به امضای نمایندگان رسیده هنوز به صورت لایحه در نیامده است. به‌طورکلی شیوه مبارزه با مواد مخدر نیاز به بازنگری دارد. من نسبت به قانون فعلی مواد مخدر منتقد هستم؛ چرا که به نظر من تا همین لحظه نیز مجازات‌های مرتبط با جرایم مواد مخدر به هیچ وجه بازدارنده نبوده‌اند.»
حذف یا تشدید مجازات اعدام برای جرایم مرتبط با مواد مخدر تاثیری در کاهش قاچاق و سوء‌مصرف مواد مخدر ندارد؛ اینها را بهمن کشاورز، حقوقدان و رئیس اتحادیه سراسری کانون‌های وکلای دادگستری ایران که در سال‌های دور وکیل تسخیری چند پرونده مرتبط با مواد مخدر بوده است به «شهروند» می‌گوید: «به اعتقاد من باید مصرف‌کننده را از بین برد. به این معنی که باید شرایطی را در سطح جامعه فراهم کنیم تا متقاضی برای مصرف مواد مخدر وجود نداشته باشد. این امر هم تنها با کارهای فرهنگی آن هم در سطح وسیع میسر خواهد شد. در همین رابطه و براساس ماده ١٥٦ قانون اساسیِ پیشگیری از وقوع جرم که اخیرا در روزنامه‌ها نیز چاپ شد یکی از وظایف قوه قضائیه مبارزه با تکرار جرم است و بر این اساس قرار است که هر ٣ قوه در بحث مبارزه با مواد مخدر ورود پیداکنند. این موضوع به نظر نقطه آغاز خوبی برای پیشگیری و فرهنگسازی است تا شاید بتوان مواد مخدر را نه با زور و قانون بلکه می‌توان برای ریشه کن کردن این پدیده انجام داد.»
قربانیان قانون مواد مخدر
چند‌سال پیش سرنوشت یک راننده تاکسی که در مسیر تهران به شیراز مسافر سوار خودرواش می‌کرد به جرم و مواد مخدر گره خورد. او که هرگز نمی‌دانست مسافر‌اش مواد مخدر را در خودرو جاسازی کرده در ایست بازرسی غافلگیر شد و به جرم قاچاق مواد مخدر به زندان افتاد. قاضی مجتبی حسین‌پور دراین‌باره به می‌گوید: «زندگی خانوادگی این راننده تاکسی از هم پاشید. سال‌های طلایی‌اش را در زندان به سر برد تا دست آخر توانست به کمک وکیل تسخیری‌اش ثابت کند که او قاچاقچی نبوده و مسافرش مواد را جاسازی کرده است. مجازات جرم حمل‌ونقل مواد مخدر این‌قدر سنگین است که واقعا اثبات و رسیدگی به آنها با مشکلات زیادی روبه‌رو است. قانون مبارزه با مواد مخدر با کسی شوخی ندارد و در این بین ممکن است برخی از آدم‌های بی‌گناه نیز قربانی شوند.»
از آن روز که می‌گویند ابن‌سینا و زکریای رازی مخدر را به‌عنوان دارو برای درمان استفاده می‌کردند و قانونی برای منع آن وجود نداشت؛ از آن روزی که هنوز واژه «اعتیاد» معنای امروزی را نداشت، قرن‌ها می‌گذرد. حالا مرز مواد مخدر از تریاک عبور کرده و عصر امروز عصر تولد حشیش، مرفین، هرویین، کراک و شیشه است. یک روی سکه قانون، مبارزه با قاچاق مواد مخدر است و آن روی سکه و در پس این سیر تحولات، باید با قانون نوشته یا نانوشته این چرخه را تا قبل از آن‌که دیر بشود، باز نگه داشت. صدای فریاد بی‌صدای پسرک در بازارچه شاپور هنوز در ذهن عابران است. قاتل توهم زدهِ سپهر، می‌خواهد قانون اجرا شود و زودتر اعدامش کنند؛ اما گوشه و کنار همان بازارچه، کمی پایین‌تر یا بالاتر، خرده‌فروشان مواد مخدر از قاچاقچیان کلان مواد می‌خرند و به جان مردم می‌اندازند؛ و این یعنی، هر روز باید منتظر فاجعه‌ای دوباره بود؟!
نظر شما