سلامت نیوز: احیا و زنده نگه‌داشتن تالاب‌های کشور امروز به دغدغه‌ای عمومی میان مردم و مسئولان تبدیل شده است و همه پژوهشگران در بخش‌های خصوصی و دولتی در تلاشند با ارائه راهکارهای علمی و پژوهشی برای حیات‌بخشیدن به این ذخایر آبی مهم کشور گام‌های موثری بردارند. اما شرط تحقق این برنامه‌ها و راهکارها در گرو همکاری مردم و دستگاه‌های ذی‌ربط است، زیرا دولت و نهادهای اجرایی به‌تنهایی نمی‌توانند حلال این مشکلات باشند. برای نخستین‌بار در تاریخ محیط‌زیست کشور در روز جهانی تالاب‌ها (14بهمن) یک فعال محیط‌زیست به‌عنوان قهرمان تالاب‌های ایران معرفی شد.
به گزارش سلامت نیوز به نقل از روزنامه فرهیختگان، سعید گنجعلی، قهرمان تالاب ایران مخالف سدسازی به شیوه امروزی است. او می‌گوید: «زمانی‌که یک سد بدون‌ارزیابی زیست‌محیطی ساخته می‌شود، اکولوژی آن منطقه و شرایط موجودات زنده و غیرزنده تغییر می‌کند، این یعنی طبیعت دستکاری شده است.»
به‌عنوان کسی که سال‌ها درباره تالاب‌ها پژوهش کرده‌اید و مقالات علمی متعددی هم در این‌باره به چاپ رسانده‌اید، مهم‌ترین مشکل بروز بحران در تالاب‌های کشور را چه می‌دانید و به نظر شما بهترین راهکار برای برون‌رفت از این معضل چیست؟
خوشبختانه راهکارهای زیادی برای احیای این تالاب‌ها از سوی پژوهشگران ایرانی، هم در کشور و هم در سطح دنیا ارائه شده است و چاپ مقالات در مجلات علمی و تخصصی بین‌المللی مهر تاییدی بر این ادعاست. این پژوهشگران ده‌ها و صدها راهکار علمی برای بهبود شرایط تالاب‌ها ارائه داده‌اند و دستگاه‌های متولی مانند سازمان محیط‌زیست، وزارت کشاورزی و نیرو می‌توانند این راهکارها را به‌کار گیرند و به مشکلات تالاب‌ها پایان دهند. با اینکه شناسایی مشکلات و معضلات اکولوژی تالاب‌ها نیاز به تخصص دارد اما این نکته را باید در نظر گرفت که همه عوامل محیطی و زیست‌محیطی تاثیر بسزایی در اکوسیستم و حیات تالاب‌ها دارند و حیات بسیاری از موجودات زنده و غیرزنده با تغییر وضعیت تالاب‌ها متحول می‌شود.
مولفه‌هایی چون آب و خاک تاثیر مهمی روی محیط زندگی موجودات زنده می‌گذارند، از این‌رو باید بدانیم که یک منبع مهم آبی مانند دریاچه یا تالاب را چگونه مدیریت کنیم. دیدگاهی وجود دارد به نام مدیریت زیست‌بومی که با استناد به راهکارهای این مدیریت و با یک برنامه‌ریزی درست می‌توان به راحتی از تالاب‌های کشور محافظت کرد.
چقدر سد‌سازی‌ها را در از بین‌رفتن تالاب‌ها موثر می‌دانید؟
سدسازی هم یکی از عوامل تغییر حیات تالاب‌هاست اما نه به اندازه کشاورزی. با این حال با سدسازی مسیر رودخانه و حقابه آن تغییر می‌کند و این تغییر اتفاقات و تحولات متعددی را به همراه دارد. در مسیر تغییر آب، گیاهان جدیدی رشد کرده و شکل جدیدی از اکولوژی ظهور می‌کند و گاه این تغییر برای موجوداتی که در مسیر آن هستند، منفعت یا آسیب به همراه دارد اما مهم این است که انسان طبیعت را دستکاری کرده است و زمانی‌که بشر به‌راحتی دست به تغییر می‌زند، طبیعت هم نسبت به این مساله واکنش نشان می‌دهد و این موضوعی اجتناب‌ناپذیر است.
به نظر شما چگونه می‌توان انگیزه مشارکت مردم را برحفاظت از محیط‌زیست ایجاد کرد؟
«تالاب‌ها برای آینده ما، معیشت پایدار» شعاری بود که امسال در روز جهانی تالاب انتخاب شد. این شعار نشان‌دهنده تقاضا برای افزایش سطح همکاری و مشارکت مردم است. زیرا تالاب‌ها نقش مهمی در معیشت پایدار مردم دارند که مردم باید بحران بزرگ در کشور را جدی بگیرند و سطح مشارکت خود را بالا ببرند.
به اعتقاد شما اگر بخواهیم برای بحران تالاب‌های کشور درصدی تعیین کنیم، سهم عواملی چون حفر چاه‌های غیرمجاز در اطراف تالاب‌ها و خشکسالی را چه میزان می‌توان تعیین کرد؟
رشد حفر چاه‌های غیرمجاز درسال‌های اخیر به‌تنهایی عامل خشک‌شدن و از بین‌رفتن دریاچه‌ها و تالاب‌های کشور نبود بلکه مهم‌ترین و موثرترین عامل استفاده بیش‌ازحد و غیراصولی از منابع آبی در بخش کشاورزی بود، چیزی حدود 70 درصد آب موجود کشور در بخش کشاورزی و در آبیاری‌های سنتی هدر می‌رود و همین عامل سبب شده دیگر حقابه‌ای برای این منابع آبی باقی نماند.
اگر الگوی کارآمدی برای بخش کشاورزی تعیین و اجرا شود، بسیاری از مشکلات و معضلات این حوزه تمام می‌شود و حل این بحران در گرو همکاری سازمان محیط‌زیست، وزارت جهاد کشاوز و نیرو است.
اما وزارت جهاد کشاورزی این موضوع که بخش عمده‌ای از منابع آبی در کشور در حوزه کشاورزی از دست می‌رود را نمی‌پذیرد؟
مدیریت منابع آب در بخش کشاورزی کار سختی نیست. با جایگزین‌کردن آبیاری قطره‌ای به جای غرقابی به‌راحتی می‌توان مصرف آب در این حوزه را به 45 درصد رساند و 30 درصد آب صرفه‌جویی‌شده را در حوزه‌های دیگر صرف کرد. با این حال نگاه‌ها به مساله آب و اهمیت آن تغییر کرده است و در برنامه ششم توسعه هم اولویت اول با آب مصرفی و بعد محیط‌زیست است، درحالی‌که در برنامه پنجم اولویت اول آب مصرفی و بعد کشاورزی بود، این یعنی همه عزم خود را برای تغییر الگوی مصرف آب جزم کرده‌اند، بنابراین همه باید همکاری کنند.
سعید گنجعلی، پژوهشگر برتر آذربایجان شرقی به پاس پژوهش‌های کاربردی در برنامه‌های حفاظت از تالاب‌ها، چاپ مقالات ISI و علمی ـ پژوهشی در مجلات خارجی و داخلی معتبر دنیا و نقش برجسته در حل معضلات راهبردی و کاربردی مهم و موردنیاز کشور به‌عنوان قهرمان تالاب‌ها در روز جهانی تالاب‌ها معرفی شد. ازجمله فعالیت‌های شاخص او در زمینه حفاظت از تالاب‌ها می‌توان به همکاری در پروژه مدیریت اکولوژیک تالاب انزلی توسط آژانس همکاری‌های بین‌المللی ژاپن (JICA ) در سال 2008، مجری طرح بررسی بیسفنول A و نونیل‌فنول در مصب (انتها) رودخانه‌های سواحل جنوب‌غربی دریای خزر (1394)، مجری طرح بررسی تجمع فلزات سنگین در رسوبات سطحی و اندام‌های گیاه آبزی Phragmites australis در تالاب بین‌المللی انزلی (1392)، بررسی تغییرات مرز خشکی و آبی مناطق حفاظت‌شده تالاب انزلی با استفاده از سامانه اطلاعات جغرافیایی (1391)، تحلیل زیست‌محیطی و استراتژیک برنامه مدیریت جامع حوضه آبخیز دریاچه ارومیه (1393)، تعیین همبستگی روی و مس در رسوبات سطحی و غلظت‌های آنها در بافت نرم صدف دو‌کفه‌ای Anodonta cygnea در تالاب انزلی (1391) و مجری طرح تعیین نیاز آبی زیست‌محیطی تالاب‌های قره‌قشلاق و قوری‌گول و مکان‌یابی ایستگاه‌ها و پایش کمی و کیفی آب تالاب (1394) اشاره کرد.
نظر شما