سلامت نیوز-*دکتر حسین طباطبایی: برای هریک از ما پیش آمده که به دلایل مختلفی مثل تصادف، زمین خوردن، در تماس بودن با اشیای نوک‌تیز و ابزارآلات که درواقع جزو شایع‌ترین علل ایجاد زخم و آسیب به پوست هستند، دچار حادثه شویم. زخم‌هایی که گاهی عمیق و گاهی سطحی ایجاد می‌شوند. درصورتی که زخم ایجادشده عمیق باشد، نیاز است که حتما به مراکز درمانی مراجعه شود تا مراقبت و درمان پزشکی لازم انجام شود ولی اگر زخم سطحی باشد، می‌توان با برخی تدابیر بهداشتی ساده از آن مراقبت کرد.


به گزارش سلامت نیوز به نقل از هفته نامه سلامت، اولین و مهم‌ترین اقدام در برخورد با زخم‌های ناشی از حوادث روزمره زندگی که سطحی هستند، تمیزکردن محل زخم است. با توجه به اینکه تماس با یک ماده شیمیایی، قلیایی، اسیدی و حتی وسایل تیز و برنده، سوختگی و... می‌تواند باعث ایجاد زخم شوند باید محل زخم را با توجه به علت ایجاد آن ضدعفونی کنید.


زخم سطحی و احتمال عفونت
     اگر در اثر تماس با زمین دچار خراشیدگی یا زخم سطحی روی پوست شده‌اید، با توجه به اینکه احتمال کزاز و عفونت‌های باکتریایی ثانویه وجود دارد، توصیه می‌شود پس از شستشوی زخم با آب و صابون به یک مرکز درمانی مراجعه کنید. اگر هم زخم حاوی موادخارجی مثل خاک، سنگریزه و... است، نیازی نیست برای زدودن آلودگی حین شستشو زخم را بمالید بلکه شستشو باآب و صابون به تنهایی کفایت می‌کند تا به درمانگاه بروید و در صورت صلاحدید پزشک، واکسن کزاز تجویز شود. نکته ضروری اینکه در این موارد، مراجعه به پزشک و تزریق واکسن کزاز، در 24 ساعت اول از اهمیت خاصی برخوردار است.


زخم با جسم نافذ
     اگر با چاقو، شیشه یا تیغ ریش‌تراشی یا هر وسیله دیگری در آشپزخانه دچار حادثه شدید، فراموش نکنید اگرچه احتمال بروز کزاز مطرح نیست ولی شانس اینکه به عفونت‌های باکتریایی ثانویه دچار شوید، وجود دارد. معمولا در زخم‌های سطحی که فقط بافت درم آسیب‌دیده، شستشو با آب و صابون برای ضدعفونی کردن زخم مناسب است اما در بریدگی کمی عمیق (که نیاز به بخیه ندارد)، ابتدا با آب ولرم مایل به خنک و صابون محل زخم را بشویید و سپس با آب‌اکسیژنه آن را ضدعفونی کنید. به هیچ‌وجه با مشاهده زخم‌ها، به‌خصوص آنهایی که عمیق هستند، روی آنها بتادین نریزید چراکه می‌تواند باعث تحریک و التهاب زخم شود. متاسفانه یکی از اشتباهات رایجی که افراد پس از ایجاد زخم مرتکب آن می‌شوند، به کاربردن نادرست ضدعفونی‌کننده‌های موضعی از جمله بتادین است. اگر ماده ضدعفونی‌کننده در حفره زخم ریخته شود، باعث تحریک و التهاب و همچین تاخیر در ترمیم زخم می‌شود.


     اگر عمق زخم به قدری است که به بخیه نیاز دارد، حتما باید به درمانگاه نزدیک منزل مراجعه کنید. ضمن اینکه یک برش عمیق می‌تواند به تاندون‌ها، رباط‌ها و ماهیچه‌ها آسیب برساند. البته مواردی هم که به نظر زخم عمیق نیست اما خونریزی قطع نمی‌شود و بیش از 20 دقیقه طول می‌کشد، نیاز به توجه فوری پزشکی دارند و باید به مراکز درمانی مراجعه شود. در این مورد اصلا کوتاهی نکنید چون هر چه زخم زودتر بخیه زده شود، خطر عفونت آن کمتر است. در غیر این صورت، اگر نیازی به بخیه نیست، بعد از شستشوی زخم باآب و صابون و ضدعفونی کردن آن با آب‌اکسیژنه، لبه‌های زخم را به هم نزدیک و با یک گاز استریل آن را پانسمان کنید تا زخم باز نماند و باعث بروز عفونت و... نشود. البته اگر زخم ایجادشده در اثر تماس با وسایل غیراستریل باشد که در بیشتر موارد این‌گونه است، حتما باید به پزشک مراجعه شود چراکه ممکن است به مصرف یک دوره آنتی‌بیوتیک نیاز باشد.


     اگر زخم عمیق است و پس از مراجعه به درمانگاه، نیاز به بخیه زدن دارد، پزشک به کمک بتادین سطح زخم را تمیز و بلافاصله با الکل، بتادین را پاک می‌کند تا روی زخم نماند و سپس آن را بخیه می‌زند. در مدتی که نیاز است برای التیام کامل زخم، بخیه‌ها روی زخم باشد، برای مراقبت از زخم، مثلا هنگامی که می‌خواهید به حمام بروید، باند روی زخم را باز نکنید و بعد از دوش گرفتن، پانسمان آن را بردارید و با بتادین سطح زخم را تمیز کنید. سپس بلافاصله با الکل (درصورت دسترسی نداشتن به الکل با آب) بتادین را پاک و سپس زخم را پانسمان کنید. فراموش نکنید بتادین برای چند ثانیه بیشتر نباید روی زخم بماند و سریعا باید پاک شود.گاهی زخم بر اثر تماس پوست با یک شیء بلند و تیز مثل سوزن، میخ و... به صورت سوراخ ایجاد می‌شود که معمولا خونریزی هم زیاد نیست اما با این حال این زخم‌ها اگر با اشیای بلند و تیز ایجاد شود با توجه به اینکه عمق آن به قدری است که بتواند به بافت داخلی پوست آسیب برساند باید از بروز کزاز و عفونت پیشگیری شود، بنابراین حتما به مراکز درمانی بروید.


زخم ناشی از سوختگی
     از آنجایی که تقریبا یکی از مشکلات شایع میان خانم‌ها، مواجهه با سوختگی‌های حرارتی از قبیل سوختگی با آب جوش، بخار داغ، اتو یا حتی پاشیدن موادغذایی به سر و صورت است و باعث ایجاد زخم می‌شود، در این موارد، خنک کردن نواحی سوخته مانندآب سرد یا یخ و (یا هر دو) قبل از رفتن به مراکز درمانی بسیار مفید است چراکه از عمیق شدن سوختگی و نفوذ عامل آن به لایه‌های زیرین پوست جلوگیری می‌کند، بنابراین ناحیه آسیب‌دیده را به سرعت خنک کنید.


     اما اگر دچار سوختگی سرد به دلیل تماس با جسم سرد (تماس طولانی‌مدت با یخ) شده‌اید، به سرعت ناحیه آسیب‌دیده را در تماس با آب گرم (البته نه داغ) قرار دهید.


اسپری‌ ضدعفونی‌کننده ‌زخم قابل‌اعتماد است؟
     از زمانی که اپیدمی ویروس‌های مختلف مانند آنفلوانزا و هپاتیت وایدز نگران‌کننده شد، محصولات ضدعفونی‌کننده‌‌ای به بازار عرضه شد تا بتوان به‌خصوص در شرایطی که احتمال آلودگی مطرح است، با استفاده از آنها و به خطر نیفتادن سلامت، دست‌ها را استریل کرد. این محصولات هم به صورت اسپری و هم بسته‌های کوچک به اندازه تی‌بگ و حاوی مایع لزج هستند و در داروخانه‌ها موجود است که از نوع دوم، می‌توان برای ضدعفونی کردن دست و حتی خراش‌های سطحی و زخم‌هایی که عمیق نیستند و به خونریزی نیفتاده‌اند، استفاده کرد. البته نوعی از این اسپری‌ها به‌عنوان اسپری شستشو‌دهنده ضدمیکروبی زخم و سوختگی هستند که برای ضدعفونی کردن انواع زخم‌ بستر،رخم دیابتی و زخم‌های پس از جراحی به کار برده می‌شود.در هر حال برای ضدعفونی کردن زخم‌ها با این محصولات، ابتدا باید زخم را با آب و صابون شست تا آلودگی‌های میکروسکوپی که دیده نمی‌شود، پاک شود و پس از خشک کردن، اگر خونریزی نداشت و نیاز به بخیه نبود، از اسپری‌های ضدعفونی‌کننده زخم استفاده شود. هرچند باز هم استفاده از نوع مایع ضدعفونی‌کننده‌ها که به صورت بسته‌های کوچک و تاییدشده در بازار وجود دارد و علاوه بر ضدباکتری، دارای ضدویروس است، بیشتر توصیه می‌شود.

نکته حائز اهمیتی که باید به آن توجه داشته باشید، این است که استفاده از اسپری‌هایی که به‌عنوان ضدعفونی و ترمیم‌کننده زخم در بازار هستند، خیلی کاربردی نبوده و مناسب هر نوع زخمی نیستند و استفاده از آنها، در اغلب موارد بیمار را دچار اشتباه می‌کند و او به جای اینکه به پزشک مراجعه کند، به امید تاثیر این اسپری‌ها در بهبود زخم است.

*متخصص پوست و استاد دانشگاه علوم‌پزشکی تهران