سلامت نیوز:برخی می‌گویند فاجعه در راه است. استناد آنها به نمودار رشد جمعیتی سازمان ملل متحد در سال 2010 است. براساس این آمار اگر ایران به همین صورت به ادامه جایگزینی جمعیتی بپردازد و برنامه‌ای برای تعادل آن نداشته باشد در 80 سال آینده جمعیت 31 میلیونی را تجربه خواهد کرد؛ 31 میلیونی که حدود 15 میلیون نفرشان بالای 60 سال خواهند بود.
به گزارش سلامت نیوز به نقل از روزنامه فرهیختگان در حال حاضر متوسط نرخ رشد در جهان برای جلوگیری از منفی شدن تراز جمعیت،1/2 است که این آمار در ایران در آخرین آمارگیری 8/1 درصد گزارش شده است؛ آماری که در دو سال گذشته مسئولان بخش‌های مختلف به‌ویژه وزارت بهداشت را به تکاپو انداخته تا فکری به حال این تراز منفی کنند. درباره همین موضوع با محمد اسلامی، معاون دفتر سلامت جمعیت، خانواده و مدارس وزارت بهداشت گفتوگو کرده‌ایم.
چند سالی است که نگرانی‌ها در مورد تراز منفی جمعیت شدت گرفته است. در دو سال گذشته نیز وزارت بهداشت و درمان در مورد بحث جمعیت فعالیت‌هایی را آغاز کرده، آیا در این باره تغییری حاصل شده است؟
براساس سرشماری 1390 نرخ زاد و ولد 8/1 بوده است. این در حالی است که در سرشمارهای سال‌های قبل نرخ رشد جمعیت بیش از 8/1 بود. تغییرات جمعیتی نیاز به زمان دارد. سیاست‌های کلی ابلاغی از سوی مقام معظم رهبری درباره بحث جمعیت در اردیبهشت 93 ابلاغ شد و الان دو سال از آن زمان می‌گذرد، اما تاثیر تغییر سیاست‌ها در تغییر نرخ باروری نیازمند زمان بیشتری است.
با این حال براساس آخرین گزارشی که در پایان سال گذشته از سوی مرکز آمار ایران- که یک مرجع رسمی است- اعلام شده است، نرخ باروری به حدود 9/1 رسیده است. این آمار نشان می‌دهد سیر کاهشی متوقف شده است و مسیر نمودار نرخ باروری کلی در حال تغییر جهت دادن است. اما تا زمانی که سرشماری 1395 انجام نشود ما نمی‌توانیم عدد قطعی را اعلام کنیم تا بتوانیم بر آن اساس برنامه‌هایی را که اجرا شده است، تفسیر کنیم و بدانیم کارهای صورت گرفته تا چه اندازه موثر بوده یا اینکه در چه زمینه‌هایی لازم است فعالیت‌های بیشتری شود.
در سیاست‌های ابلاغی مقام معظم رهبری مشخصا به موضوع جمعیت و تحکیم خانواده پرداخته شده است. بحث جمعیت و تحکیم خانواده مباحث چند‌فاکتوری هستند. وزارت بهداشت به این موارد ورود می‌کند؟ مثلا در حال حاضر شاهد افزایش نرخ طلاق هستیم، به‌طوری که بر اساس آمار منتشر شده از مرکز آمار ایران در هر ساعت 18 طلاق ثبت می‌شود. از منظر مسئولی که در وزارت بهداشت فعالیت دارد این موضوع را چگونه تحلیل می‌کنید؟
جمعیت در هر کشوری یک مساله مولتی‌فاکتوریتال است؛ یعنی عوامل مختلفی در آن دخیل هستند. در کشور ما هم چندین سازمان باید همکاری کنند تا تغییرات و بهبود‌های لازم صورت گیرد. یکی از این عوامل دخیل در تداوم زندگی موضوع سلامت است. در متن سیاست‌های ابلاغی به مواردی چون امید به زندگی، کم شدن مرگ‌ومیر، کم شدن آسیب‌های اجتماعی و پویایی و بالندگی اشاره شده که ارتباط مستقیمی با سلامت دارند؛ چراکه وقتی جمعیت سالم نداشته باشیم، جمعیت پویا و بالنده نیز نخواهیم داشت.
در مورد مثال طلاق باید بگویم طلاق دلایل مختلفی دارد. می‌توان مشکلات اقتصادی را دلیل طلاق دانست یا یک‌سری بحث‌ها و اختلاف سلیقه‌ها یا حتی مشکلات سلامت که می‌تواند منجر به طلاق باشد. مثل مشکلات زناشویی که یکی از مسائلی است که سبب رخ دادن درصدی از طلاق‌ها می‌شود. پس باید در هر زمینه‌ای سهم خودمان را پیدا کنیم و ببینیم در تحکیم بنیاد خانواده چه کاری می‌توانیم انجام دهیم.
ناآشنایی زوجین به روابط زناشویی و مسائل جنسی و همچنین نداشتن رضایت از روابط جنسی موضوع مهمی است که وزارت بهداشت می‌تواند در آن سهیم باشد. براساس آمار اعلام شده از سوی معاونت ساماندهی جوانان وزارت ورزش و جوانان، عامل 60 درصد طلاق‌ها مسائل جنسی است؛ که بخشی از آن به دلیل ناآشنایی زوجین با این موضوع است. چقدر در این حوزه کم و کاستی داریم؟
ما در بحث آموزش‌های هنگام ازدواج درباره مسائل زناشویی آموزش‌های مقطعی داریم که اجباری است. در آنجا علاوه‌بر آموزش‌های لازم به زوجین، رسانه‌هایی که می‌توانند کمک‌شان کنند معرفی و در اختیارشان گذاشته می‌شود تا در فاصله زمانی بین عقد و ازدواج از آن رسانه‌ها استفاده کنند. قدم بعدی ما این است که اگر این افراد بعد از ازدواج مشکلی پیدا کردند نیز بتواند مشاوره‌هایی در حوزه‌های مختلف برای روابط جنسی دریافت کنند که امیدواریم این مراکز تا دو ماه آینده راه‌اندازی شوند.
این آموزش‌ها را کافی می‌دانید؟
نه اصلا کافی نیست. در بحث جمعیت دستگاه‌های مختلفی باید دست به دست هم بدهند. ما در یک مقطعی این زوجین را در اختیار داریم و سعی می‌کنیم در همان مقطع از این فرصت استفاده کنیم.
باید به فکر جاهای دیگری بود. باید فکر کنیم چگونه با این زوجین در ارتباط باشیم تا بتوانیم آموزش‌ها و خدمات بیشتری به آنها بدهیم. به همین دلیل سازوکارهایی فراهم کرده‌ایم تا بعد از ازدواج نیز مشکلات را تا حدی حل کنیم.
آماری درباره نرخ ناباروری در کشور وجود دارد که نگران‌کننده است؛ دو میلیون زوج نابارور که از حمایت‌های بیمه‌ای هم برای باروری بهره‌مند نیستند. در این باره وزارت بهداشت چه کارهایی انجام داده است؟
ناباروری از پیشگیری شروع می‌شود تا درمان. ما در بحث پیشگیری آموزش مردم را شروع کرده‌ایم. این آموزش‌ها را به همه افرادی که فکر می‌کنیم ممکن است به آن نیاز داشته باشند، می‌دهیم. قدم بعدی غربالگری ناباروری است؛ یعنی هر زوجی که ازدواج کرده و بچه‌دارنشده را بررسی می‌کنیم تا اگر خدای نکرده در معرض خطر ناباروری است، هر چه زودتر این مساله تشخیص داده شود. این موارد وارد پرونده الکترونیک خانوار می‌شود. این کار از دو ماه دیگر آغاز می‌شود و زوج‌هایی که دو سال از ازدواج‌شان گذشته و هنوز بچه‌دار نشده‌اند مورد بررسی قرار می‌گیرند. خیلی از زوج‌هایی که مشکل دارند در اوایل بروز مشکل می‌توانند به سادگی مشکل‌شان را حل کنند. این در حالی است که اگر این زمان طولانی شود باید متوسل به درمان‌های گران‌قیمت شوند.
وزارت بهداشت در اواخر پارسال اقدام به تاسیس مراکز جدید ناباروری زیر نظر بخش دولتی و همچنین بهبود استاندارد و تجهیزات مراکز ناباروری کرد. همچنین از پارسال منابعی برای تامین بخشی از هزینه‌های درمان زوج‌های نابارور در نظر گرفته شده و امیدواریم زوجین بخشی از هزینه‌های درمانی را از این طریق دریافت کنند. اما این کمک تا صد درصد شدن هنوز فاصله دارد.
سیاست ما برای این کار قهری نبود، بلکه اقناعی بود و خیلی هم به پژوهش‌ها و تحقیقات‌مان در این باره استناد کرده‌ایم. مثلا اگر تا دیروز خدمتی ارائه می‌شد امروز برای حذف آن خدمت افراد را قانع می‌کنیم. مثلا می‌بینیم زوجی چند سال است ازدواج کرده و مشکل سلامتی ندارد اما هنوز تصمیم به بچه‌دار شدن نگرفته است. بررسی‌های ما نشان می‌دهد، این فرد الان نمی‌خواهد بچه‌دار شود، اما بعد از اینکه سنش بالا می‌رود، احساس پشیمانی می‌کند.
خیلی از افراد نابارور ما این گونه بوده‌اند؛ یعنی در مقطعی نمی‌خواستند بچه‌دار شوند ولی سن‌شان که بالا رفته و تصمیم به بچه‌دار شدن می‌گیرند توان باروری‌شان کاهش پیدا کرده یا نابارور می‌شوند.
ما به این دسته افراد می‌گوییم آمار به ما می‌گوید 97 درصد خانم‌های ایرانی که ازدواج می‌کنند حتما یک بچه به دنیا می‌آورند. شما که نمی‌توانید بگویید جزء آن سه درصد هستید، پس بهتر است فرصت را از دست ندهید.
این در حالی است که درنهایت تهیه وسایل پیشگیری آنقدر گران نیست و در صورتی که قانع نشوند، می‌توانند آن را از بیرون مراکز بهداشت ما تهیه کنند.
نظر شما