ر حالی كه برجام ظرفیت مطلوبی را برای شكوفایی اقتصادی ایران فراهم ساخته است، تحریم‌های بین‌المللی در چند دهه اخیر، هزینه‌های نابخشودنی بسیاری را بر محیط زیست ایران تحمیل كرده‌اند. رهایی از مشكلات محیط‌زیستی پایداری كه نسل‌های كنونی و آینده به عنوان ماحصل مناقشات سیاسی به ارث می‌برند، می‌تواند سال‌ها طول بكشد.

برجام می‌تواند گره‌ای از مشكلات ‌محیط زیست ایران بگشاید؟

سلامت نیوز:در حالی كه برجام ظرفیت مطلوبی را برای شكوفایی اقتصادی ایران فراهم ساخته است، تحریم‌های بین‌المللی در چند دهه اخیر، هزینه‌های نابخشودنی بسیاری را بر محیط زیست ایران تحمیل كرده‌اند. رهایی از مشكلات محیط‌زیستی پایداری كه نسل‌های كنونی و آینده به عنوان ماحصل مناقشات سیاسی به ارث می‌برند، می‌تواند سال‌ها طول بكشد.


به گزارش سلامت نیوز به نقل از روزنامه اعتماد، همزمان با افزایش فشار اقتصادی ایران در دهه گذشته، توانایی این كشور برای حفظ پایداری محیط زیست، رو به وخامت گذاشت. ایران در حال حاضر میزبان چهار شهر از ١٠ شهر آلوده دنیاست و خشكسالی‌های طولانی، سبب فلج كردن مخازن ملی و طبیعی آب شده است كه پیش از این نیز دچار برداشت بی‌رویه بوده‌اند. آسیب‌پذیری محیط‌زیست ایران در حال حاضر تا حدی به دلیل مشكلات اجتماعی- اقتصادی وكشمكش با جامعه بین‌المللی مربوط می‌شود كه سبب محدود شدن منابع آن و التزام به سیاست‌های مقاومتی و خودكفایانه با هدف بهره‌مندی از منابع داخلی شده است.

افزایش عطش ایران برای توسعه شتابزده در حین تحریم‌های سنگین درحیطه اختیارات مسوولان ایرانی بوده است؛ اما این تحریم‌ها ملت ایران را در موقعیت جبری و چالش برانگیزی قرار داده كه از حوزه اختیارات آنان خارج بوده است. تلاش برای اثبات خودكفایی و به طور همزمان حفظ وجهه توانمندی و توسعه پرسرعت، محیط زیستی را كه پیش از این نیز شكننده بود، به مرز فروپاشی كشانده است.


قبل از اعمال تحریم‌ها، ایران به دلیل فقدان زیرساخت‌های ضروری برای پالایش محصولات نفتی خود، به طور اساسی به واردات بنزین از كشورهای اروپایی وابسته بود. در شرایط تحریم ایران كارخانه‌های پتروشیمی خود را به پالایشگاه تبدیل كرد تا شاید این راهكار كوتاه‌مدت پاسخگوی نیازهای فزاینده بخش حمل و نقل داخلی باشد. اما این راهكار موجب افزایش بیش از پیش آلودگی هوا در كلانشهرها شد. تنها در سال ٢٠١٢، حدود ٨٠ هزار مرگ زودرس به سبب آلودگی هوا در این كشور گزارش شده است. پاره‌ای از مشكلات محیط زیستی كنونی ایران ریشه داخلی ندارند. ریزگردهای كشور همسایه (عراق) نیز با عبور از مرزهای غربی وارد كشور شده و سبب می‌شوند تا هوای آلوده، برای تنفس خطرناك‌تر شود. این پدیده قابل تامل حكایت از آن دارد كه مسائل و مشكلات محیط‌زیستی، محدود به مرزهای سیاسی و بین‌المللی نخواهند شد.


چالش ملی و كهنه كمبود آب، در سال‌های اخیر وارد مرحله بحرانی جدیدی شده است. پرداخت یارانه‌های سنگین به كشاورزان، منجر به استفاده ناكارآمد آب در بخش كشاورزی شده است؛ بخشی كه به تنهایی مسوول مصرف بیش از ٩٠ درصد آب كشور است. اتكای بخش كشاورزی ایران به فناوری‌های كهنه، مانع از آن شده است كه این كشور بتواند به طور موثر با مشكلات خود در این بخش مقابله كند.


 خشك شدن رودخانه‌ها و پهنه‌های آبی، كاهش سطح آب‌های زیرزمینی، نشست زمین و بیابان‌زایی، زاییده برداشت‌های بیش از حد از منابع آب سطحی و زیرزمینی توسط شبكه عظیمی از زیرساخت‌های هیدرولیكی و چاه‌های عمیق و وقوع خشكسالی‌های مكرر هستند كه شرایط منابع آب ایران را به سطحی بحرانی رسانده‌اند. درحالی كه تحریم‌ها به فرصتی مطلوب برای بدنه مهندسی آب كشور تبدیل شد تا مهارت‌های سدسازی را ارتقا دهند، سدهای متعددی كه در كشور به عنوان نماد قدرت، توسعه و استقلال ساخته شد امروزه از نظر عوام مهم‌ترین عامل بحران آب كشور است.


می‌توان گفت كه رابطه‌ای غیرقابل تردید اما ناشناخته بین تحریم‌ها و تنزل محیط‌زیستی وجود دارد. تحریم‌های اقتصادی، به عنوان ابزاری برای تحمیل اهداف سیاسی از طریق اعمال سیاست‌های محدودكننده و سخت بر كشور تحت تحریم استفاده می‌شوند. اما، پیامدهای ناخواسته این تحریم‌ها با توسعه پایدار در تناقضند و اغلب به كاهش كیفیت زندگی برای بخش عمده‌ای از جمعیت كشور تحت تحریم منجر می‌شود. در دهكده‌ای كه درحال جهانی شدن است و در آن مسائل زیست محیطی به عنوان مسائل پر اهمیت مشترك بین‌المللی شناخته می‌شوند، جامعه بین‌المللی تا چه اندازه باید در مورد مصایب محیط‌زیستی كنونی ایران حساسیت نشان دهد؟ بی‌شك مشكلات و مسائل محیط‌زیستی مرزهای سیاسی را به رسمیت نمی‌شناسند. مصایب محیط‌زیستی ایران پهنه‌ای بزرگ‌تر از مرزهای سیاسی آن دارند و رفع آن نیازمند رویكردی متحد با نگاهی جهانی است.

نویسندگان،كاوه مدنی*- شیرین حكیم** مترجم: بهشاد مهاجر***
* استاد مدیریت محیط‌زیست،  امپریال كالج لندن.
** دانشجوی دكترا، امپریال كالج لندن.
*** دانشجوی دكترای مدیریت و مهندسی منابع آب، دانشگاه علوم وتحقیقات تهران.

برچسب‌ها

نظر شما

شما در حال پاسخ به نظر «» هستید.
captcha