سلامت نیوز: آب رودخانه‌های دجله و فرات به واسطه سد سازیهای ترکیه کم شده و دشت بین‌النهرین رطوبت خود را از دست داده و به منبعی برای تولید گرد و غبار تبدیل شده‌است. پروژه سد سازی که حالا قرار است با ساخت دومین سد یعنی سد ایلیسو خسارات سنگین زیست محیط در این منطقه را دو برابر کند.
به گزارش سلامت نیوز، روزنامه ابتکار نوشت: آب و باز هم آب. این تنها کلمه‌ای است که بودنش آبادانی می‌آفریند و نبودنش می‌تواند به بارآوردنده جنگ باشد. جنگی بر سر حیات. نام آب که می‌آید شاید تاریخدانان بیشتر از شیمی دانان بتوانند بگویند که این مایع بی رنگ، بی بو و بی مزه که اسمش را آب یا همان H2Oگذاشته‌اند چه‌ها کرده و می‌تواند چه چیزها را رقم بزند. دجله و فرات نام آشنای کتاب‌های تاریخ است. دو رودی که تمدن باستانی بین النهرین را پدید آورد و نقش اساسی را در شکل دهی جغرافیای طبیعی و همچنین زندگی ساکنان این منطقه بر عهده داشت حالا اما دنیای مدرن این دو رود را به عاملی برای چالش منطقه تبدیل کرده است. سد، این ابزار غول‌آسای مهندسی که برای آسایش و آرامش هر چه بیشتر به دست انسان و از میان تفکرات او به وجود آمد حالا پس از سال‌ها بلای جان خودش و محیط زیست شده است.
سد ایلیسو در کشور ترکیه نمونه‌ای از این ساخت مهندسی مدرن است که با افتتاح رسمی آن مشکلات زیست محیطی بسیاری برای کشورهای منطقه رقم می‌خورد. این سد بخشی از پروژه سدسازی ترکیه در جنوب شرقی این کشور است که ظرفیتی معادل سه برابر بزرگ‌ترین سد ایرانی یعنی کرخه دارد. اما این سد چه ضررهایی را به چه کسانی وارد می کند؟ و چرا فعالان محیط زیست منطقه با ساخت آن در کشور ترکیه مخالفند؟
ساخت سد ایلیسو بر روی رود دجله گرچه برای ترکیه آبادانی و توسعه به دنبال دارد اما بسیاری‌ها را مستقیم و غیر مستقیم با ضرر روبرو می‌کند. اولین متضرر، کشور عراق است که به صورت مستقیم تحت تاثیر این ساخت و ساز غول آسا قرار می‌گیرد. سد ایلیسو از ورود 56 درصد منابع آب دجله به خاک عراق جلوگیری کرده و همین باعث شده که بیش از 6 و نیم میلیون هکتار از اراضی کشاورزی این کشور نابود شود و کانون‌های فرسایش بادی و تولید گرد و خاک را در عراق افزایش دهد. اما ایران چرا با این پروژه مخالف است؟
کویرها و باتلاق‌های در حال خشک شدن عراق منشاء ریزگردها به ایران هستند؛ خاک و شن‌هایی که از طریق باد شمال به ایران می‌آید و ریه‌های مردم غرب و جنوب ایران را پر می‌کند. سد آتاترک از جمله سدهای گاپ در ترکیه است که اصلی‌ترین عامل خشک شدن زمین‌های عراق را تشکیل می‌دهد. به عبارتی آب رودخانه‌های دجله و فرات به واسطه سد سازیهای ترکیه کم شده و دشت بین‌النهرین رطوبت خود را از دست داده و به منبعی برای تولید گرد و غبار تبدیل شده‌است. پروژه سد سازی که حالا قرار است با ساخت دومین سد یعنی سد ایلیسو خسارات سنگین زیست محیط در این منطقه را دو برابر کند. به گفته محمد درویش، مدیر کل دفتر مشارکت‌های مردمی سازمان حفاظت محیط زیست، ایران یکی از متضرران اصلی مهار حق آبه رودخانه‌های دجله و فرات در منطقه است و خشک شدن تالابهای مرکزی عراق و سوریه، تبدیل تالاب هورالعظیم به بزرگ ترین کانون بحرانی ریزگرد در منطقه، درگیری 25 استان غربی و مرکزی کشور با معضل ریزگردها و افزایش چشمگیر این مساله نمونه‌ای از ارمغان حذف حقآبه دجله و فرات است.
راه حل‌های ایران برای بحران محیط زیستی منطقه
فرهاد دبیری، معاون محیط زیست طبیعی سازمان حفاظت محیط زیست چندی پیش در گفت و گو با ایسنا دو راه حل برای حل این مشکل بیان کرده است. اولی راه مذاکره با کشورهای منطقه و قانع کرده و برای حفظ تالابهای منطقه به خصوص تالاب‌هایی که کانون گرد و غبار هستند و دومین راه کشیدن پای مرجع ثالث بین‌المللی به این مشکلات است.
گرچه ایران براثر این ساخت و ساز در کشور همسایه‌اش با مشکلاتی محیط زیستی روبرو خواهد شد اما بر طبق قانون نمی‌تواند از این طرح شکایت کند و عراق تنها کشوری است که می‌تواند در این رابطه ادعا کند. محمد درویش در گفت و گو با «ابتکار» می‌گوید: عراق رسما از زمان آقای نوری مالکی نسبت به ساخت این سد اعتراض کرده است. در واقع از ترکیه خواسته است که حق آبه ای که طبق تعهدات بین الملی به عراق اختصاص پیدا می‌کرده همچنان متعهد باشد.
سدی که جریان‌های تروریستی را جریان می‌دهد
او با بیان اینکه حق آبه عراق شامل 750 متر مکعب آب است که این میزان به 250 متر مکعب کاهش پیدا کرده است، گفت: این رقم در شرایط خشک سالی کاهش پیدا می‌کند. خود این مسئله یکی از زمینه های بروز جریان‌های تروریستی داعش و القاعده را در سوریه و عراق فراهم کرد. رودخانه‌هایی که از سوریه وارد عراق می‌شوند به شدت کاهش پیدا کرد و مردمی که از آب این دو رودخانه استفاده می‌کردند با مشکلاتی مواجه شدند. در مجموع حدود 6 و نیم میلیون هکتار اراضی در این دو کشور نابود شد و کانون‌های فرسایش بادی و چشمه‌های تولید گرد و خاک ایجاد شد که این گرد و خاک 25 استان ما را نیز درگیر کرده است و مرز ایران نیز قربانی زیاده خواهی ترکیه شده است.
درویش ادامه می‌دهد: دولت خود نیز قربانی این ماجراست. ماهیت مسائل محیط زیستی همون طور است. شما نمی‌توانید آن را در قالب مرز سیاسی محدود کنید و اگر از فهم ایدولوژیکی برخوردار نباشید خود نیز قربانی طمعکاری و آزمندی‌هایت خواهید شد.
مصداق بارز نسل کشی
آن طور که محمد درویش می‌گوید، وزیر کشور دولت اردوغان گفته که مگر شما منابع نفتی خود را با ما به اشتراک می‌گذارید که انتظار دارید ما منابع آبی خود را به اشتراک بگذاریم. او صراحتا گفته است که چون دجله و فرات از کوه‌های مستقر در مرز سیاسی ترکیه سر چشمه می‌گیرد در نتیجه تمام آبهای این دو رود متعلق به ترکیه است. محمد درویش این جمله را مصداق بارز نسل کشی می‌داند و می‌گوید: آب کالای زیستی است و نباید با کالایی اقتصادی مانند نفت مقایسه شود.
به گفته محمد درویش، با این استدلال مصری‌ها می‌توانند به واسطه سرچشمه رود نیل در کشورهای بالاتر از آب این رود محروم شوند و افغانستان می تواند مردم سیستان را آب هیرمند محروم کند و مشکلاتی را برای سد دوستی در مشهد ایجاد کند و آذربایجان می تواند مشکل جدی برای ارمنستان ایجاد کند و با این استدلال سنگ روی سنگ بند نخواهد شد.
ما هم به بحران دامن زده ایم
او با بیان اینکه سازمان ملل خود باید وارد عمل شود، به سیاست‌های آبی در کشور نیز انقاد می‌کند و می‌گوید: متاسفانه ما در برابر این بیانات سکوت کردیم و اجازه دادیم که این مسئله تقویت شود. خودمان نیز با سیاست محار آبهای مرزی به این بحران کمک می‌کنیم. یادمان باشد که 12 میلیارد متر معکب آب از مرزهای ایران خارج می‌شود اما باید به خاطر داشته باشیم که 13میلیارد متر مکعب آب نیز از کشورهای دیگر وارد مرزهای ایران می شود و اگر ما آبهای مرزی خود را محار کنیم، همسایگان ما نیز این کار را خواهند کرد و در نهایت همه متضرر خواهیم بود. حتی اگر ضرر نکنیم اخلاق محیط زیستی نباید به ما اجازه دهد که دست به چنین کاری بزنیم.
شکایت وزارت خارجه ایران در دادگاه لاهه
کنوانسین‌های بین الملی مثل اجلاس پاریس، تعهدات تغییرات اقلیمی، کنوانسیون مبارزه با بیابان زایی، کنوانسیون تالاب‌ها، کنوانیسیون مونترال از جمله مراجعی هستند که در صورتی که راه حل‌های اولیه به نتیجه نرسد معترضان به این سد غول آسا به آن پناه خواهند برد. محمد درویش در این باره می‌گوید: این کنوانسین‌های بین الملی تعهداتی را متوجه کشورهای منطقه آسیای جنوب غربی از جمله ترکیه، سوریه، ایران، عربستان کرده است. تعهداتی که این کشورها را متعهد کرده تا چیدمان توسعه را به نحوی طراحی کنند که منجر به تخریب غیر قابل جبران منطقه نشود.
به گفته او، وزارت خارجه ایران می‌تواند این تعهدات را از طریق سازمان بین الملل و دادگاه لاهه رسیدگی کند. همان طور که دادگاه لاهه وارد ماجرای تراریخته‌ها شد و راسا جنایاتی که مونسانتو انجام داده بود را به عنوان جنایات جنگی علیه بشریت شناخت. این اولین باری بود که یک موضوع محیط زیستی در این سطح وارد دادگاه لاهه شد. دادگاه لاهه این بار نیز می‌تواند به موضوع ساخت سد ایلیسو رسیدگی کند.
گرچه ساخت سد ایلیسو از سال 2006 شروع شده و قرار بر این بود تا سال 2016 افتتاح شود اما اتمام این پروژه به خاطر مشکلات امنیتی که در منطقه حصن کیفا و خروج شرکای غربی ترکیه از جمله آلمان، سوئس و اتریش به دلیل اعتراض طرفداران محیط زیست از این پروژه به تعویق افتاده است. گرچه مقامات ترکیه اعلام کرده اند که این پروژه با سه سال تاخیر بالاخره در هر شرایطی تا سال 2019 به پایان خواهد رسید اما به گفته محمد درویش سیاست ایران بر این است که دولت ترکیه را از ساخت این سد منصرف شود و آن را وادار کند که بخشی از حق آبه ای که به اسارت گرفته را به عراق بازگرداند.
نظر شما