سلامت نیوز: منازعه های آبی داخلی را جدی بگیریم ایران تا سال ٢٠٢٥ به عنوان كشوری كم آب شناخته‌خواهد شد همه توان دیپلماسی كشور برای حل دعواهای آبی مرزی باید به كار گرفته شود
به گزارش سللامت نیوز به نقل از روزنامه اعتماد،سید عباس عراقچی، معاون امور حقوقی و بین‌الملل وزارت امور خارجه عصر روز گذشته مهمان مركز بررسی‌های استراتژیك ریاست‌جمهوری بود. سلسله نشست‌های گفت‌وگوهای راهبردی این مركز این‌بار با موضوع بررسی چالش‌های هیدروپلیتیك ایران و لزوم دیپلماسی آب در حل تنش‌های سیاسی – آبی، برگزار شد. سوژه‌ای كه سیدعباس عراقچی می‌گوید از ابتدای كار در وزارت امور خارجه به آن علاقه‌مند بوده است. عراقچی كه در سه سال اخیر بیشتر با عنوان مذاكره‌كننده ارشد ایران در پرونده هسته‌ای شناخته می‌شود، اخیرا كتابی با عنوان «دیپلماسی آب‌های فرامرزی و نظام بین‌الملل» منتشر كرده است كه در آن به طرح مباحثی به عنوان درس‌هایی برای سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران پرداخته است. معاون وزیر امور خارجه كه سومین سخنران این نشست بود با بیان اینكه از ١٠ سال پیش كه معاون بین‌الملل وزارت امور خارجه شدم به لحاظ كاری و علاقه شخصی درگیر مساله آب شده‌ام، گفت: با این حال هنوز در این حوزه نسبت به سایر دوستان در مرحله یادگیری هستم و امیدوار هستم كه همه با هم بیشتر در این خصوص یاد بگیریم. مشروح سخنان سید عباس عراقچی در این نشست به شرح زیر است: بحث دیپلماسی آب، یك بحث فرا مرزی است و البته دیپلماسی آب فراتر از دیپلماسی فرامرزی قابل بحث و بررسی است. در همین راستا لازم است كه نگاه جامع‌تری به دیپلماسی آب داشته باشیم. سوال‌هایی كه باید به آن پاسخ دهیم این است كه آیا در مباحث مربوط به دیپلماسی آب‌های مرزی، آدرس را درست می‌رویم؟ بهترین راه برای حل مشكل بحران كم‌آبی در كشور چیست؟ دیپلماسی آب كشور بیشتر باید بر روی چه حوزه‌هایی متمركز باشد؟ فرض ما در این بحث این است كه در كشور در شرایط كم‌آبی و بحران آب هستیم و البته برای تایید این پیش فرض هم نیازی به بیان آمارها نیست چرا كه نمونه‌های ملموس بسیاری وجود دارد. هرازچندگاهی در خصوص این مساله هشدارهایی داده می‌شود و باز مانند قضیه ترس از زلزله و لزوم مهیا بودن برای مقابله با آن، به دست فراموشی سپرده می‌شود.
ایران یكی از ٢٤ كشور روی خط خطر
كشورهای حاضر در خاورمیانه در حوزه‌ای خشك قرار دارند و در حال حاضر هم تمام برآوردها حاكی از این است كه به سمت بی‌آبی و كم آبی در حال حركت هستیم. بر اساس اطلاعات داده شده تا سال ٢٠٢٥، ٤٨ كشور در دنیا به عنوان كشورهای كم‌آب شناخته خواهند شد كه از این مجموع ٤٨ كشور، ٢٤ مورد در خاورمیانه هستند و یكی از این ٢٤ مورد هم ایران است. بنابراین به زبان ساده باید بگوییم كه ایران تا سال ٢٠٢٥ به عنوان كشوری كم آب شناخته خواهد شد. منازعاتی كه در حال حاضر بر سر آب در خاورمیانه وجود دارد با پیشروی زمانی جدی‌تر خواهند شد و این مساله در ایران بسیار جدی است. میانگین بارش سالانه در ایران حدود ٢٢٠ میلیمتر است كه در طول ده سال گذشته بین ١٠ الی ١٥ درصد كاهش یافته است. در مقابل این كاهش میانگین بارش ما شاهد افزایش سریع جمعیت در كشور هستیم. توسعه مناطق شهری، نیاز بیشتر در حوزه كشاورزی و صنعتی و غیره را به وجود آورده است كه توازن میان آنها و دسترسی به نیازهای كشور به صورت جدی مطرح است.
ایران یكی از پرمصرف‌ترین‌ها
میانگین بارش در ایران، یك سوم میانگین جهانی است و ایران از نظر مصرف آب در زمره كشورهای پرمصرف آب قرار دارد. ما به ازای هر یك كیلوگرم فرآورده كشاورزی، یك متر مكعب آب مصرف كرده‌ایم و سرانه مصرف آب ٢٦٥ میلیمتر در شبانه روز است. با توجه به اینكه میزان بارش در ایران یك سوم میزان بارش جهانی است مصرف آب در ایران چند برابر میزان مصرف جهانی است و لذا ما به سرعت وارد مرحله تنش گرمایی خواهیم شد. سرانه آب هر نفر در جمعیت هشتاد میلیونی كشور، زیر ١٥٠٠ متر مكعب در ثانیه است و برآورد می‌شود كه این رقم در ٢٠٢٥ به ٨٠٠ متر مكعب برسد. یك آمار جالب در این خصوص وجود دارد: میانگین بارش باران در كشور كه به صورت سالانه ٢٢٠ میلی متر است، حدود ٣٥٠الی ٤٠٠ میلیارد متر مكعب آب می‌گیرد و حدود ٢٨٠ میلیارد مكعب آن تبخیر می‌شود. ٨٣ میلیارد مكعب آن وارد بستر زمین و رودخانه‌ها می‌شود و مابقی آن وارد سفره‌های زیرزمینی می‌شود. موقعیت جغرافیایی ایران نیز مسالهای است كه باید به آن توجه داشت: ایران در مرزهای شرقی خود در پایین دست قرار دارد كه در نتیجه آن آب به سمت ما جاری می‌شود. در مرزهای غربی موقعیت ایران در بالا دست است پس آب از كشور ما خارج می‌شود و به سمت كشورهای همجوار می‌رود. میزان خروجی ما در سال ٧ میلیارد مترمكعب و میزان ورودی ٩ میلیارد مكعب در سال است.
لزوم به كار‌گیری تمام توان دستگاه دیپلماسی
بحث دیپلماسی فرامرزی در خصوص رودخانه‌های مرزی ایران و دعواهایی كه با افغانستان، تركیه، عراق و سایر كشورها داریم بسیار هم مهم است و در این راستا همه توان دیپلماسی كشور باید به كار گرفته شود. دعوا بر سر اختلاف دو میلیارد متر مكعب است. یعنی ٧ میلیارد متر مكعب می‌رود و ٩ میلیارد متر مكعب می‌آید. بارش ما نزدیك به ٤٠٠ میلیارد متر مكعب است كه ٢٨٠ میلیارد متر مكعب آن فقط تبخیر می‌شود. مصرف آب در حوزه كشاورزی ما، تقریبا بالای ٨٠ درصد میزان آبی است كه ما مصرف می‌كنیم. این آمار به ما وضعیت گویا‌تری را می‌دهد كه بخش كوچك آن به نظر من مربوط به دیپلماسی آب‌های فرامرزی و همچنین مدیریت بر آب‌هایی كه وارد و خارج از كشور می‌شوند، است. ما باید تلاش كنیم هر چه بیشتر آب وارد كنیم و هر چه كمتر اجازه خروج آن را بدهیم. باید از خروج آب‌های داخلی جلوگیری كنیم. وضعیت آبی ایران در سال‌های اخیر به مراتب بدتر شده است و البته این نه تنها شامل ایران نمی‌شود بلكه شامل سایر نقاط دنیا نیز است. یكی از علت‌های آن می‌تواند افزایش سریع جمعیت باشد و همچنین توسعه مناطق شهری، افزایش تولیدات كشاورزی و روند رو به رشد صنعتی شدن كشورها كه یكی از حوزه‌های مصارف آب در سطح كلان است.
خطر منازعه داخلی در سایه بحران آب
از سوی دیگر تغییرات اقلیمی و گرمایش زمین موجب شده است كه منابع آب‌های سطحی و زیر زمینی به سرعت در حال كاهش باشند. این مسائل علی‌القاعده دو نتیجه در بر خواهد داشت: منازعات داخلی و منازعات خارجی. در خصوص منازعات داخلی نیازی نیست چندان وارد اخبار و آمار شد. همه شما شنیده‌اید كه آرام آرام از گوشه و كنار كشور سر و صداهایی در اعتراض به وضعیت آب به گوش می‌رسد و درگیری‌های پراكنده‌ای بر سر آب در حوزه‌های مختلف صورت می‌گیرد.
خاطره تلخ عراقچی از پست اینستاگرامی
یكی از مناطقی كه بحث‌ها در خصوص كم آبی در آن اخیرا بالا گرفت، اصفهان است. در خصوص زاینده‌رود، دعوایی بین اصفهان و استان‌های پایین‌دستی مانند اهواز شكل گرفته و در جریان است. یك الی دو سال پیش كه آب را باز كردند و آب به زاینده‌رود آمد، من در اینستاگرام عكسی را از زاینده‌رود منتشر كردم و از اینكه رودخانه این شهر مجددا آب را به خود دیده ابراز خوشحالی كردم. تعداد زیادی كامنت در اینستاگرام من منتشر شد كه از جانب مردم استان خوزستان بود. در این كامنت‌ها مردم گلایه كرده بودند كه شما آب را روی ما بسته‌اید و بعد افتخار هم می‌كنید. این خاطره نشان می‌دهد كه چقدر زمینه برای تنش اجتماعی در این خصوص زیاد است.
گلایه مردم كرج
مورد مشابهی نیز دو الی سه هفته پیش زمانی كه برای شركت در برنامه‌ای به كرج رفته بودم، رخ داد. در یك سمینار مسوولان استان با اینكه موضوع بحث و نشست چیز دیگری بود، همه به بحث كم‌آبی اشاره كردند و هشدار دادند كه این بحث در كرج تا چه حد جدی است. یكی از آقایان گفت كه ما در كرج مانند حضرت عباس سلام‌الله‌علیه هستیم كه آب را دو دستی به برادر بزرگ‌تر خود در تهران تقدیم می‌كنیم و اما خودمان محروم مانده‌ایم. ساكنان كرج بین دو سد كرج و طالقان نشسته‌اند اما آب را به تهران می‌فرستند و خودمان در كم‌آبی به سر می‌بریم. گلایه آنها این بود كه تهران در مقام برادر بزرگ‌تر هیچ توجهی به دغدغه و نگرانی و مضیقه‌های آبی ما ندارد. این گلایه‌ها نشانه‌های خوبی نیست و گواه این است كه منازعات داخلی می‌تواند آهسته آهسته شكل جدی‌تری به خود بگیرد.
جنگ آب یا همكاری با سوژه آب؟
منازعات خارجی هم طبیعی است و زمینه‌های آن به‌شدت وجود دارد. رودخانه‌های فرامرزی كه در دنیا وجود دارند بیش از ٢٦٠ حوزه بین ١٤٨ كشور مشترك هستند و زمینه‌های درگیری كه میان آنها وجود دارد به تفكیك بیان شده است. اكنون سوال این است كه زمینه‌های درگیری و منازعات و جنگ بر سر آب تا چه حد جدی است؟ آیا آب به جای جنگ می‌تواند زمینه همكاری بشود یا خیر؟ بسیاری معتقدند با وجود اینكه تنش و درگیری بر سر آب زیاد است، هنوز میزان همكاری بر سر آب بسیار بیشتر از میزان جنگ‌هایی است كه بر سر آب رخ داده است. نهایتا ملت‌هایی كه درگیر این موضوع هستند مجبور می‌شوند به راه‌حلی برسند كه این منابع آبی را بین خودشان مدیریت و تقسیم كنند. مثال درگیری و تنش در حوزه‌های نیل، فرات و دجله وجود دارد. بنابراین می‌توان گفت كه هم حوزه درگیری و هم حوزه همكاری وجود دارد. در اینجا هست كه در حوزه همكاری، دیپلماسی آب‌های فرامرزی معنا پیدا می‌كند. دیپلماسی آب‌های فرامرزی به نوعی در قالب دیپلماسی كلاسیك تلاش می‌كند در مسائل مربوط به آب مانع منازعه شود و دوم اینكه مدیریت منابع را انجام دهد. سوم اینكه به سمت همكاری‌ها در قالب مكانیزم‌های درازمدت و تشكیل نهادهای بین‌المللی می‌رود. از سوی دیگر، در طول سال‌های گذشته پیمان‌هایی آبی بین دو یا چند كشور بسته شده است كه بعضی از اینها واقعا دوام داشته‌اند. پیمان ١٩٦٠ كه حول رودخانه سند امضا شد، با وجود سه جنگی كه بین هند و پاكستان در گرفت، اما هنوز پیمان برقرار است. سابقه قرارداد آب هیرمند بین افغانستان و ایران به ١٠٠ سال پیش بازمی‌گردد و هنوز مذاكره در خصوص آن ادامه دارد اما به هرحال یك توافق بوده كه شكل گرفته و جاری شده است.
در دو مورد هم ما به كنوانسیون‌های بین‌المللی رسیده‌ایم: كنوانسیون ١٩٢١ بارسلون در خصوص تدوین حقوقی كشتیرانی در رودخانه‌های بین‌المللی، و كنوانسیون ١٩٩٧ سازمان ملل در خصوص تدوین رژیم حقوقی استفاده‌های غیركشتیرانی در آب‌های بین‌المللی. دیپلماسی آب یا دیپلماسی آب‌های فرامرزی كه به تعبیر سنتی دیپلماسی آب شناخته می‌شود، به مقوله مدیریت كردن این مسائل گفته می‌شود. قراردادهای حقوقی كه بین كشورها بسته می‌شود، توافقاتی كه برسر رودخانه‌ها صورت می‌گیرد، حل و فصل منازعاتی كه بر سر آب رودخانه‌های مرزی یا حوزه‌های مشترك ممكن است صورت بگیرد، مدیریت كردن این منابع بین دو یا چند كشور دیگر، فراهم كردن مكانیزم همكاری در خصوص مهار آب‌های مشترك و ارتقای همكاری منطقه‌ای در این خصوص همه و همه زیرمجموعه‌ای از بحث دیپلماسی آب‌های فرا مرزی است.
موضوع آب، تهدیدی برای صلح و امنیت
اما سوال اینجاست كه دیپلماسی آب فراتر از دیپلماسی آب‌های فرامرزی چیست و چه ابعادی را در برمی‌گیرد؟ آنچه كه مسلم است موضوع آب به یك موضوع جهان شمول و یك موضوع بین‌المللی تبدیل شده است. موضوعی كه به عنوان تهدیدی برای صلح و امنیت با آن برخورد و به آن نگاه می‌شود. اگر آب در گذشته از یك موضوع منافع ملی تبدیل به یك موضوع امنیتی شد الان به یك موضوع امنیت بین‌المللی تبدیل شده است. موضوعی كه عدم برخورد با آن ممكن است صلح و امنیت بین‌المللی را مورد تهدید قرار بدهد. بحث‌های دیگری نظیر بحث گرمایش زمین نیز شرایطی شبیه به همین مساله آب و حاشیه‌های امنیتی پیرامون آن دارند. مهم این نیست كه گازهای گلخانه‌ای در كجا و كدام كشور تولید می‌شود، مهم این است كه كل بشریت صدمه می‌خورد و ضربه می‌بیند. گازهای گلخانه‌ای ممكن است در روسیه و هند تولید شوند ولی گرمایش زمین و بالا آمدن آب دریاها می‌تواند صد‌ها میلیون نفر را در بنگلادش و میانمار آواره و بی‌خانمان كند. و تبعات و نتایج آن برای كل كشورهای منطقه و اطراف منطقه است. همانند مساله تروریسم كه به عنوان مسالهای بین‌المللی با آن برخورد می‌شود و می‌دانند اگر با داعش در عراق و سوریه نجنگند، مجبور هستند با آن در خیابان‌های اروپا بجنگند. این مساله درخصوص موضوعات دیگر مانند لایه ازون و موضوعات بیماری‌ها نیز صدق می‌كند. اگر ابولا را در آفریقا مهار نكنید، ممكن است كل دنیا را دربربگیرد.
تبعات كم‌آبی خاورمیانه برای تمام دنیا خواهد بود
موضوع آب نیز به همین خاطر اهمیت یافته و به عنوان موضوعی كه باید فراتر از حاكمیت كشورها با آن برخورد جامع جهانی كرد، مطرح است وگرنه تبعات ناشی از بحران آب و كم‌آبی همه دنیا را در برخواهد گرفت. مهم نیست كه اروپا آب دارد، مهم این است كه اگر خاورمیانه آب نداشته باشد، بحران مهاجرت از آن برای اروپاست؛ فقر، درگیری، تروریسم و مسائل دیگری كه به دنبال آن خواهد بود، نه فقط برای اروپا كه برای همه دنیاست. بنابراین باید با موضوع آب - كه تبعاتش می‌تواند فقر، جنگ، مهاجرت و بیمارهای مختلف باشد و اینگونه بهداشت جهانی را تحت تاثیر قرار دهد - به عنوان یك مساله بین‌المللی برخورد می‌شود.
بحرانی بی‌مرز
آب‌ها و تالاب‌ها در عراق ممكن است خشك بشود ولی ریزگردهای آن برای ایران و منطقه خواهد بود. به عبارت دیگر، تبعات كم‌آبی در یك كشور محدود به آن كشور نمی‌شود و ابعاد منطقه‌ای و بین‌المللی را دربرمی‌گیرد و لذا موضوع آب، از موضوع آب‌های فرامرزی و دعوای ایران و افغانستان و مسائلی این قبیل فراتر رفته و به عنوان موضوعی كه می‌تواند نهایتا صلح و امنیت بین‌المللی را تهدید كند، با آن برخورد می‌شود.
تجارت آب مجازی، موضوع روز دنیا
ابعاد جدیدی كه در مساله آب مطرح است، شامل تجارت آب هم می‌شود و به تعبیر دیگر، آب‌های مجازی. تعبیری كه برای نخستین بار در سال ١٩٩٣ میلادی به‌كار برده شد و در تعریف آن می‌توان گفت میزان آبی است كه در مراحل گوناگون تولید یك كالا استفاده شده است. در این تعریف، بخش كشاورزی پرمصرف‌ترین بخش اقتصادی است كه حدود ٧٤ درصد منابع آب شیرین جهان را استفاده می‌كند. گفته می‌شود حدود یك پنجم مردم دنیا به آب شیرین دسترسی ندارند در حالی كه ٧٤ درصد منابع آب شیرین دنیا صرف تولیدات كشاورزی می‌شود. مثال‌ها نیز در این باره زیاد است. مثلا برای تولید یك كیلوگرم غلات در وضعیت جوی مطلوب، حدود هزار تا دو هزار لیتر آب نیاز است و در شرایط نامطلوب جوی حدود سه هزار تا پنج هزار لیتر آب مصرف می‌شود. این مساله یك مفهوم جدیدی در دنیا به عنوان تجارت آب مجازی به وجود آورده است كه شما در یك كشور كم‌آب زندگی می‌كنی نباید محصولات آب‌بر یا محصولاتی كه به آب زیاد نیاز دارند، تولید كنی.
لزوم صادرات و واردات هوشمند
در زندگی روزمره گفته می‌شود چرا هندوانه كه نیاز به آب زیاد دارد، تولید می‌شود در حالی كه برخلاف نظر عامه، هندوانه كمترین آب را نیاز دارد و تولید گندم به میزان آبی كه مصرف می‌شود، بسیار بیشتر می‌شود. می‌گویند این همه آب مصرف می‌شود ولی در آخر به امارات صادر می‌شود. البته شاید این تحلیل به نوبه خود درست باشد. بنابراین دیپلماسی كشورها بر این مساله متمركز شده كه برای خود برنامه‌ریزی كنند كه چه كالاهایی را از كجا وارد كنند و به عبارت دیگر، صادرات و واردات هوشمند مواد غذایی و كشاورزی. این به آن معناست كه شما نباید هر كالایی را صادر بكنی یا هر كالایی را نباید وارد بكنی. شما باید ببینید نیاز آبی‌تان چقدر است و كالایی را كه در آن مزیت دارید، صادر بكنی و كالایی كه آب‌بر است و نمی‌خواهی منابع آبی‌ات را كم بكنی، آن را وارد كنی. در كشور ما همیشه این ایده‌آل وجود داشته است كه در تولید محصولات خودكفا بشویم. شاید خودكفایی از نظر سیاسی بهتر باشد اما از نظر اقتصادی و به لحاظ آب، آیا بهتر نیست گندم در قزاقستان تولید شود و شما آن را وارد بكنی و آبی كه صرف تولید گندم می‌شود صرف مصارف نیازهای جدی دیگر بشود. قزاقستان امروز مركز تولید گندم دنیاست. با مسیر راه آهنی كه میان ایران و قزاقستان كشیده خواهد شد و در حال تاسیس است، می‌توان با كمترین هزینه هر میزان گندم وارد كرد. البته ممكن است بحث‌های استقلال كشور و مسائل سیاسی نیز مطرح باشد زیرا گندم كالای استراتژیك است. باید این مسائل را در نظر گرفت و سپس جمع‌بندی كرد گندم را تولید كنیم یا وارد كنیم؟ سایر غلات را تولید بكنیم یا وارد بكنیم؟
ماموریت جدید وزارت خارجه
واردات هوشمند كالاهای غذایی و محصولات كشاورزی، یك بحث مهمی در دیپلماسی آب است. سیاست خارجی كشور نیز باید در این مسیر قرار بگیرد و باید برای سفارتخانه‌ها ماموریت جدیدی در این باره تعریف شود كه چه كالاهایی از كجا بازاریابی بكنند و ما وارد بكنیم. در این خصوص، این مساله مطرح است كه برای تولید كالاهای آب‌بر به كشورهایی كه دسترسی خوبی به آب دارند، برویم و آنها را در آنجا تولید كنیم. به عبارت دیگر، بسیاری از كالاهای آب‌بر اینگونه تولید می‌شوند. هم‌اینك در دیپلماسی كشورها قراردادهایی بسته می‌شود بر این مبنا كه كالاها را به جای آنكه خود تولید بكنی در جای دیگر تولید بشود. حتی ممكن است این صرفه وجود داشته باشد كه آن كالا در امریكای لاتین تولید شود. به طور مثال، كشورهایی كه در مدار ١٠ درجه عرض‌های شمالی و جنوبی در آفریقا هستند، آنها به لحاظ دسترسی به آب، شرایط بسیار مناسبی دارند؛ كشورهایی مانند سیرالئون، لیبریا، توگو، گینه كوناكری و نیجریه و... این كشورها، كشورهایی هستند كه این امكان را به شما می‌دهند و زمین‌هایی را به شما می‌دهند تا محصولات آب‌بر خود را در آنجا تولید بكنی و بعد آن را وارد كنی. سیرالئون و اوگاندا مزیت نسبی در تولید برنج دارند و اینجاست كه دیپلماسی كشور و وزارت امور خارجه می‌تواند نقش بسیار مهمی را ایفا كند و باید در روابط دوجانبه با كشورها، این مساله مدنظر قرار دهیم؛ هم در واردات كالاهای هوشمند و هم در اختیار گرفتن زمین‌های كشاورزی برای تولید كالاهای آب‌بری كه مورد نیاز شماست و از اینگونه، آب مورد مصرف را صرف مسائل مهم‌تر بكنی. هم‌اكنون منابع زیرسطحی‌مان ٢٠٠ یا ٣٠٠ متر پایین‌تر رفته است. این نشان می‌دهد در مدیریت منافع آبی‌مان در كشور، نقطه ضعف داریم در حالی كه بالای ٨٠ درصد از منافع آبی‌مان صرف تولید كالاهای كشاورزی می‌شود كه اگر این تولید كالا را هوشمند بكنی، چه بسا می‌تواند میزان بسیار زیادی از آب صرفه‌جویی بكنیم و این در مقابل، دو میلیارد مترمكعب آبی كه مورد دعوای ایران و افغانستان قرار گرفته و می‌خواهیم به هر قیمتی آن را به دست آوریم، است كه شاید این دعوا ارزش نداشته باشد.
انتقال آب كار چندان آسانی نیست
حوزه بعدی بسیار مهم در این خصوص، حوزه انتقال آب است. این مساله با وجود بحث‌هایی كه در این خصوص می‌شود، كار چندان آسانی نیست. احتمالا می‌دانید كه در این باره با ازبكستان و تاجیكستان مذاكراتی كرده‌ایم تا آب از این دو كشور كه از منابع آبی برخوردار هستند، وارد بكنیم ولی مشكلات این كار كم نیست. افغانستان بر سر راه است. برای انتقال این آب، باید یك كانال طویلی ساخته شود و از این كشور عبور كند. افغانستان سهم خود را می‌خواهند و در مقابل توقع دارند گاز، نفت و برق صادر شود. در حد ایده، به ظاهر جذاب است.
تجربه ژاپنی‌ها در مصرف بهینه انرژی‌ها
بحث دیگر در دیپلماسی آب كه اهمیت بسیاری دارد، بحث مصرف بهینه آب است كه این مساله خود به موضوع همكاری میان كشورهایی كه در این زمینه تخصص دارند، تبدیل شده است. ژاپنی‌ها بزرگ‌ترین تخصص‌شان بهینه‌سازی مصرف انرژی و مصرف آبی است. در صرفه‌جویی آب و انرژی، ایده‌ها و ابتكاراتی را نشان داده‌اند كه غیرقابل باور است. هم تكنولوژی در این باره وجود دارد و هم شیوه‌های مدیریتی. به طور مثال، در ایام تابستان، درجه سیستم‌های خنك‌كننده تمامی ادارات دولتی ژاپن روی عدد ٢٨ است و در مقابل آن، كارمندان اجازه دارند كراوات نبندند، كت نپوشند و لباس آستین كوتاه بپوشند. حتی وزارت امور خارجه ژاپن به سفارتخانه‌ها یادداشت می‌دهد، دیپلمات‌هایی كه با شما مراوده می‌كنند، اجازه دارند كت نپوشند و این مساله به شما برنخورد.
از منابع مالی كشورها برای دیپلماسی آب استفاده كنیم
بحث دیگر، بحث محیط زیست و گرمایش زمین است. پروژه‌های متعدد بین‌المللی بسیار وجود دارد كه تولید كربن و گازهای گلخانه‌ای را به حداقل برساند و با بحث گرمایش زمین مقابله بشود. بسیاری از این بحث‌ها به منابع آبی هم مرتبط است. بسیاری از كشورها آماده‌اند تا به این پروژه كمك كنند. توافق پاریس كه سال گذشته برای مقابله با گرم شدن زمین مورد امضا قرار گرفت، از چهار نوامبر اجرایی شد. از آن زمان، كشورهای پیشرفته قبول كردند سالانه ١٠٠ میلیارد دلار به پروژه‌هایی كه برای كنترل گرمایش زمین اختصاص دهند تا با این كار، تولید گازهای گلخانه‌ای و كربن كاهش یابد. دیپلماسی ما باید در راستای استفاده از این منابع قرار بگیرد. دیپلماسی ما باید این منابع مالی كشورهای پیشرفته برای مقابله با گرمایش زمین را جذب بكند و اتفاقا این مساله در صرفه‌جویی در مصرف آب تاثیر بسزایی دارد. تعریف پروژه‌هایی كه به كاهش مصرف آب در كشور كمك كند كار دیپلماسی است و این همان چیزی است كه می‌توان از آن با عنوان دیپلماسی آب یاد كرد.
لزوم تشكیل نهادهای جدید برای مبارزه با بحران
باید در خصوص بحث صرفه‌جویی در مصرف آب بسیار جدی كار كرد. اكنون در خصوص ارقام پایین صحبت نمی‌كنیم بلكه می‌توان در ارقام بسیار بالا در مصرف آب صرفه‌جویی كرد. استفاده از منابع مالی بین‌المللی، تجربه بین‌المللی، كارشناسی بین‌المللی و كشورهایی كه در این حوزه‌ها تجربه دارند و كار كرده‌اند، می‌تواند بسیار كارآمد باشد. مفهوم دیپلماسی آب اكنون بسیار گسترده و فراگیر شده است و موضوعات متنوعی را دربرمی‌گیرد و همین مساله مسوولیت ما در وزارت امور خارجه را سنگین‌تر می‌كند و ما هم در وزارت امور خارجه باید نگاه جدید‌تر و جدی‌تری به موضوع آب داشته باشیم و چه بسا كه لازم باشد بخش‌های جدیدی در وزارت امور خارجه و سایر نهادها برای بررسی جدی‌تر مساله آب تشكیل شود. بحران آب مسالهای چندوجهی است و نمایندگی‌های سیاسی ما همه باید درگیر این مساله شوند. شاید نیاز باشد كه در وزارت امور خارجه هم تجدید ساختاری در خصوص مساله آب برای مدیریت دیپلماسی آب در سطح كلان صورت بگیرد.
نظر شما