سلامت نیوز: «قاچاق خاك غیرقانونی است و باید با آن برخورد شود.» این جمله‌ای بود كه چند روز پیش، رییس سازمان حفاظت محیط‌زیست درباره اتفاقی كه مدت‌هاست برای خاك مناطق مختلف كشور می‌افتد، اعلام كرد، بحثی كه رییس‌جمهور نیز بعد از آن با واكنش نسبت به قاچاق خاك یا برداشت غیرقانونی آن، در مراسم شكرگزاری برداشت محصول، این رخداد را نكوهش كرد.
به گزارش سلامت نیوز، روزنامه اعتماد در ادامه می نویسد: حسن روحانی به لنج‌هایی كه خاك ایران را به كشورهای همسایه می‌برند اشاره كرد و گفت: «حفظ آب و خاك برای ما اهمیت بسیاری دارد و اگر این دو را از دست بدهیم همه‌چیز را از دست داده‌ایم. ما دنبال توسعه كشاورزی پایدار هستیم و نباید بگذاریم خاك از بین برود. خاك بزرگ‌ترین سرمایه ما است. در حالی كه كشورهای جنوبی خلیج فارس با لنج خاك ایران را به كشورهای خود می‌برند و برای كشاورزی و مصارف دیگر استفاده می‌كنند.»
هشدار معصومه ابتكار، رییس سازمان محیط‌زیست، در كانال تلگرامی‌اش، به ابراز نگرانی از متوقف نشدن قاچاق خاك در زمینه‌های مختلف برمی‌گردد؛ هشداری كه به سازمان‌ها و مراجع مرتبط با این موضوع اعلام شده بود، اما ظاهرا هشدارها نتیجه‌ای نداشته و این اتفاق همچنان ادامه دارد.
ابتكار در این خصوص نوشته بود: بارها نگرانی سازمان محیط‌زیست از قاچاق خاك به وزارت كشاورزی و سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری به صورت كتبی اعلام شده است. او با اشاره به برداشت خاك از جزیره هرمز نوشته بود: قاچاق خاك از مناطق دیگری به جز هرمز هم انجام می‌گیرد. خاك، بسیار ارزشمند و قاچاق آن، یك تهدید محسوب می‌شود، به همین خاطر لایحه حفاظت از خاك را كه در حال بررسی است، به زودی به مجلس ارایه خواهیم كرد. او مسوولیت اصلی مقابله با قاچاق خاك را با منابع طبیعی دانست كه در صورت برداشت از مناطق سازمان محیط‌زیست، بر عهده محیط‌زیست خواهد بود.
برداشت خاك قرمز هرمز متوقف می‌شود؟
جزیره هرمز، یكی از چند منطقه‌ای است كه سال‌هاست برداشت و صادرات خاك از آن انجام می‌شود، برداشتی كه به گفته معاون دریایی محیط‌زیست، مجوز آن در دست بررسی است و احتمال لغو آن وجود دارد.
پروین فرشچی، با اشاره به اینكه بیش از دو دهه است كه از برداشت خاك قرمز هرمز توسط یك شركت خصوصی می‌گذرد،گفت: این برداشت از معدنی در هرمز است، معدنی كه سال‌ها پیش مجوز برداشت گرفته؛ مجوزی كه به اواخر دهه شصت یا اوایل دهه هفتاد برمی‌گردد. مهم این است كه در طول این مدت این مجوز تمدید شده یا نه. در حال بررسی هستیم كه در حال حاضر چه میزان استحصال از این معدن صورت می‌گیرد. خاك رنگی هرمز، خاك ارزشمندی محسوب می‌شود و می‌تواند به سایت زمین‌شناسی یا حتی گردشگری تبدیل شود. فرشچی با تایید این سخنان، گفت: خاك این منطقه بیشتر به كشورهای عربی صادر می‌شود، از آن می‌توانند برای درست كردن رنگ و ساخت وسایل تزیینی استفاده كنند. اگر مجوز این شركت برای برداشت خاك تمدید شده باشد هم، ما تصمیم جدی داریم با كمك وزارت صنعت آن را ملغی كنیم.
صادرات خاك ممنوع است مگر با مجوز محیط‌زیست و جهاد كشاورزی
اما برداشت خاك در كشور، محدود به خاك معدن نمی‌شود، كه خیلی از معادن با مجوز، خاك را برداشت و صادر می‌كنند. بحث ممنوعیت صادرات و انتقال خاك به خارج از كشور بیشتر روی خاك كشاورزی و حاصلخیزی است كه ارزش اقتصادی بالایی دارد. كشورهای عربی حاشیه خلیج فارس به دلیل شرایط متفاوت آب و هوایی، همواره نیازمند خاك مرغوبی‌اند كه برای‌شان یا كشاورزی به بار بیاورد یا فضای سبز. معاون آبخیزداری، امور مراتع و بیابان سازمان جنگل‌ها، با اعلام ممنوعیت صادرات خاك گفت: صادرات خاك ممنوع است مگر با مجوز محیط‌زیست و جهاد كشاورزی. ماده ١٤١ برنامه پنجم مشخص كرده كه صادرات خاك به كدام دستگاه‌ها مربوط است. اما منابع طبیعی هرگونه برداشت خاك از جنگل، مرتع یا معدن را چه صادر شود و چه نشود، تخلف می‌داند.
پرویز گرشاسبی با اشاره به نقش گمرك و نیروی انتظامی در این خصوص گفت: گمرك و نیروی انتظامی با توجه به اینكه بر بحث صادرات نظارت دارند، می‌توانند با بررسی نمونه خاكی كه دارد خارج می‌شود، بفهمند از كدام منطقه برداشت شده. اینكه این خاك از منطقه حفاظت شده باشد، خاك كشاورزی باشد، مرتع یا جنگل باشد، قطعا جایی هست كه از دید مامورین به دور است.
به گفته او، تاكنون هیچ گزارشی در خصوص قاچاق ثابت شده به منابع طبیعی نرسیده. اما این مساله آنقدر قدیمی هست كه به گوش همه خورده باشد و همه بدانند حتی از چه نوع مناطقی برداشت می‌شود، اما هیچ گزارش مدون و رسمی‌ای در این خصوص به دست هیچ سازمانی نرسیده است. وزارت جهاد كشاورزی هم از نرسیدن گزارش تخلف در این زمینه به «اعتماد» گفت.
لایحه حفاظت از خاك، گامی برای توقف قاچاق
رییس كمیسیون كشاورزی مجلس هم مانند دیگر مسوولان مرتبط به این جریان، شنیده‌هایی در این زمینه به گوشش رسیده است. علی محمد شاعری، به «اعتماد» گفت: در رسانه‌ها و به شكل غیررسمی دیدم و شنیدم كه این برداشت خلاف رخ می‌دهد، سازمان‌های نظارتی مثل محیط‌زیست و جهاد كشاورزی باید حساسیت كامل را داشته باشند و گزارشی در این زمینه تهیه كنند و با متخلف برخورد قانونی و حقوقی شود. برداشت خاك و صادرات آن بحثی غیرقانونی است كه در جهت تخریب سرزمین پیش می‌رود و موجب فرسایش و از بین رفتن خاكی كه به عنوان بستر تولید و زیست مردم است، می‌شود.
به گفته او، متاسفانه قاچاق خاك در تمامی كشور در حال انجام است. برداشت‌های غیرمجاز خاك از بستر رودخانه‌ها، جنگل، كوه‌ها و سواحل در حال وقوع است. این‌گونه دخالت‌ها موجب از بین رفتن منابع حیاتی ما می‌شود. البته این برداشت‌ها به همه نوع خاك برمی‌گردد و به كشورهای حوزه خلیج‌فارس قاچاق می‌شود، چون آنها به خاطر داشتن خاك شور و قلیایی با محدودیت شدید خاك حاصلخیز مواجهند و به همین دلیل متقاضی خاك ایران هستند. اما این تقاضا نباید منجر به فروش منابع حیاتی ما شود. شاعری معتقد است: لایحه خاك، در كمیسیون كشاورزی در نوبت رسیدگی قرار دارد، شاید با رسیدگی جدی به این لایحه و تنظیم جرایم بازدارنده بتوان از وقوع این اتفاق جلوگیری كرد.
انتقال خاك با نقاله به لب دریا و انتقال آن با لنج به كشورهای دیگر، تصویری است كه رییس انجمن علوم خاك ایران می‌دهد. منوچهر گرجی معتقد است اینكه مدارك رسمی مبنی بر صدور خاك به خارج از كشور باشد، نیست مگر اینكه توسط نیروی انتظامی كشف شود. ما منتظر لایحه حفاظت از خاك هستیم كه ممنوعیت جدی و سفت و سخت برای برداشت و صادرات خاك وضع كنند. از میان خاك‌های صادر شده، بیشتر خاك كشاورزی حاصلخیز و خاك معدن دیده می‌شود كه آنهم جنبه قاچاق پیدا می‌كند.
به گفته او خاك حاصلخیزی كه به كشورهای حاشیه خلیج فارس فرستاده می‌شود، از استان‌های جنوبی چون بوشهر است. او به منطقه‌ای در قطر اشاره كرد و در ادامه به «اعتماد» گفت: در قطر منطقه‌ای است كه می‌گویند «به خاك ایران خوش آمدید» منطقه سرسبزی درست كردند كه گفته می‌شود با حجم خاكی است كه از ایران وارد آن كشور شده. در واقع حجم خاكی كه برده می‌شود آنقدر نیست كه بتوان با آن كشاورزی كرد و بیشتر داخل شهرها برای ساختن فضای سبز استفاده می‌شود.
این استاد دانشگاه با اشاره به شكل ارسال بسته‌های خاك گفت: این خاك بیشتر در لنج‌ها به شكل گونی بسته‌بندی برزنتی است، بعید است كه در شكل كانتینر باشد. در مورد خاك معدن هم وزارت صنایع باید نظر دهد چطور ممنوع كند، مثلا سنگ خام را صادر می‌كنند كه اخیرا دولت جلوگیری كرده كه خام فروشی نكنیم و سنگ صیقل داده شده و آماده را بفروشیم.
در فرسایش خاك، اولیم
مدیركل دفتر آب و خاك سازمان حفاظت محیط‌زیست هم به ماده ١٠٤ قانون برنامه پنجم توسعه استناد كرد كه صادرات خاك‌های زراعی و مرتعی را ممنوع كرده. محمد جواد سروش در این‌خصوص به «اعتماد» گفت: ضروری است مقام‌ها و دستگاه‌های قضایی و بازرسی به‌شدت با موضوعاتی همچون فروش، صادرات یا قاچاق خاك مقابله كنند. سروش ضمن یادآوری این موضوع كه ایران از جمله كشورهای ضعیف در منبع حیاتی به نام خاك است، اظهار كرد: این در حالی است كه هم‌اكنون به دلیل بی‌توجهی‌ها و غفلت‌های صورت گرفته، رتبه نخست فرسایش خاك در دنیا را داریم. با توجه به مجموع شرایط، تنها حدود هشت میلیون هكتار زمین حاصلخیز كشاورزی در كشور داریم كه نسبت به سطح كل كشور، درصد بسیار پایینی است. با وجود آنكه رقم متوسط جهانی در فرسایش خاك ۲.۵ هكتار در تن است، در ایران این رقم به بیش از ٧ الی ١٠ تن در هكتار رسیده است. این مقام مسوول شرایط كنونی را نشانه مدیریت ضعیف خاك در كشور با وجود شرایط اقلیمی سخت دانست و افزود: سالانه در حدود ١٣٠هزار هكتار از مراتع كشور در معرض نابودی قرار می‌گیرد و این زنگ خطر بزرگی برای كشور است زیرا چالش خاك در كشور تنها به این موضوع ختم نمی‌شود و از دیگر تهدیدها، تسریع فرآیند شوری خاك در كشور و در واقع غیرقابل كشت و حاصلخیز شدن خاك است. به گفته سروش، سازمان حفاظت محیط‌زیست با همكاری وزارت جهاد كشاورزی اقدام به تهیه و تدوین لایحه خاك و ارایه آن به مجلس نهم كرد كه البته همچنان در نوبت طرح و بررسی قرار دارد. یكی از مهم‌ترین چالش‌های عرصه خاك در كشور نبود مجازات و جرایم در قوانین، آیین‌نامه‌ها و دستورالعمل‌های موجود برای كسانی است كه اقدام به از بین بردن خاك به طرق مختلف می‌كنند. تصویب لایحه خاك در مجلس دهم می‌تواند كمك موثری به رفع خلأ قانونی در این حوزه و گامی مهمی برای حفظ خاك در كشور باشد.
نظر شما