سلامت نیوز-*محمد طالب حیدری:در شرایط دماهایی حدود منفی 20 درجه، در صورت وزش باد، پدیده مخرب سردباد به وجود می‌آید. در هفته اول آذر ماه امسال، مردم در شمال و شمال غرب کشور، با سردباد مواجه شدند. در این‌گونه شرایط اتفاق‌های پیش‌بینی نشده، مدیریت را بسیار سخت می‌کند.
به گزارش سلامت نیوز به نقل از روزنامه ایران، بحران را به زبان ساده می‌توان از هم گسیختگی نظم معمول و قطع روند عادی خدمات ضروری اجتماع تعریف کرد. بحران‌ها گاهی به دلیل مسائل طبیعی مانند زلزله و طوفان یا به دلیل مسائل انسانی مانند جنگ و خرابکاری بروز پیدا می‌کنند. چون شرایط بحرانی معمولاً بسیار کم اتفاق می‌افتد، بنابراین تجربه مدیریت بحران‌های عمومی نیز زیاد نیست.
از این‌رو آموزش و بررسی نظری بحران‌ها در ایجاد آمادگی برای مقابله با آن راهکار مؤثر و ارزانی است که نباید از آن غافل شد. بر این پایه، بررسی و شناساندن بحران‌های آب و هوایی و اطلاع‌رسانی در زمینه بارش‌های منجر به سیل، بارش سنگین برف، کولاک برف، یخبندان‌های غیر عادی، امواج گرمای غیر عادی، وزش بادهای شدید و خسارت‌زا، طوفان‌های گرد و خاک، سرد باد و وارونگی دمای هوا و... از جمله وظایف روزمره هواشناسی است. پدیده‌های آب و هوایی خسارت‌زا به دلیل فراگیر بودن، ظرفیت تبدیل به بحران‌های جدی را دارند. بنابراین بررسی و ایجاد آمادگی مدیریتی برای مقابله با تبعات این پدیده‌ها بسیار مهم و حیاتی است.
پدیده‌های آب و هوایی بحران‌زا
دمای هوا، وزش باد، بارش برف و باران و پدیده‌های ترکیبی مانند بارش همزمان برف و وزش باد (کولاک) بارش همزمان باران و وزش باد (بوران)، وزش همزمان باد و سرما (سردباد) و همزمانی گرما و رطوبت زیاد هوا (شرجی) در هر منطقه‌ای از جهان از یک شرایط نرمال و معمولی تبعیت می‌کند که مردم ساکن در آن نواحی به مرور و طی قرن‌های متمادی خود را با آن تطبیق داده و سازگار کرده‌اند. حال اگر هر کدام از این عوامل از حدود متعارف اقلیمی خود عبور کند، سازگاری مردم و طبیعت در منطقه را بر هم زده و مشکلات و خساراتی به بار می‌آورد. مانند بارش برف در استان گرمسیر بوشهر که هر چند از نظر میزان، بارش بسیار کمی بود، اما به دلیل غیرعادی بودن، خسارات زیادی به کشاورزی منطقه زد.
بنابراین مبنای ایجاد بحران در آب و هوا غیرعادی بودن یک پدیده است. به‌طور مثال در غرب کشور گرد و خاک، پدیده‌ای عادی نبوده، بنابراین ضریب خسارت‌زایی آن در این منطقه بسیار بیشتر از استان‌های کویری و بیابانی یزد و کرمان یا کشورهای عراق و عربستان است که وجود گرد و خاک در هوای آنها امری عادی است. بحران‌های آب و هوایی را می‌توان به سه شاخه تقسیم کرد:
الف – بحران‌هایی که به دلیل شدت پدیده، اتفاق می‌افتد.
ب- بحران‌هایی که به دلیل حساسیت جغرافیایی و نه ضرورتاً به دلیل شدت پدیده ایجاد می‌شود.
ج- بحران‌های ترکیبی مانند کولاک، بوران، باران یخزن و سردباد و وارونگی دمای شبانه.
در حالت اول این تعریف عمومی صدق می‌کند که اگر در هر شرایط جوی، دما یا وزش باد یا بارش برف و باران، از محدوده نوسان طبیعی خود فراتر رود، تبدیل به بحران می‌شود. منظور از نوسان نیز، هم شامل تغییرات خود عامل و هم شامل دوام زمانی این تغییرات و هم گستره جغرافیایی آن است. به طور مثال در بیشتر نقاط فلات ایران، یخبندان امری است عادی، اما اگر دمای هوا به محدوده‌های بسیار سرد منفی 15 درجه و منفی 20 درجه برسد، خسارت‌زایی شروع می‌شود و اگر در این محدوده‌ها فراتر از چند روز دوام آورد، ضریب خسارت‌زایی به نسبت دوام زمانی آن، افزایش می‌یابد.
در شرایط دماهایی حدود منفی 20 درجه، در صورت وزش باد، پدیده مخرب سردباد به وجود می‌آید. در هفته اول آذر ماه امسال، مردم در شمال و شمال غرب کشور، با سردباد مواجه شدند. در این‌گونه شرایط اتفاق‌های پیش‌بینی نشده، مدیریت را بسیار سخت می‌کند. به‌طور مثال در همین هفته رکورد چند سال مصرف گاز کشور شکسته شد و به فراتر از 600 میلیون متر مکعب در روز رسید.
اما بحران‌های نوع دوم؛ در این زمینه می‌توان گفت در کشور ما تنوع اقلیمی سبب شده در بعضی از نواحی مردم به کشت و زرع‌های خارج از فصل و در شرایط تحت کنترل گلخانه‌ای یا زیر پلاستیک مشغول شوند. اگر آب و هوای معمول آن نواحی به دلیل ویژگی‌های جغرافیایی، حتی برای مدت کوتاهی هم از تعادل خارج شود، به عملیات و کشت و زرع این نواحی خسارات زیادی وارد می‌شود. بارش برف در روز پنجشنبه 14 بهمن 1395 در حد فاصل برازجان و بوشهر که انعکاس خبری آن هم قابل ملاحظه بود نمونه‌ای از این نوع رویدادهای غیر منتظره است.
در زمینه بحران‌های آب و هوایی می‌توان حالت سومی را نیز تعریف کرد که همان طور که گفته شد بحران‌های ترکیبی مانند کولاک، بهمن، بوران، باران یخزن و سردباد، وارونگی دمای شبانه هستند.
کولاک پدیده آشنای جاده‌های نواحی برفگیر کشور است و مقابله با آن در بسیاری از شرایط عملاً امکان‌ناپذیر نیست و چاره‌ای جز این نیست که تا پایان پدیده منتظر ماند. باران یخزن هم که در شرایط جوی ارتفاعات گاهی مشاهده می‌شود بسیار پدیده خطرناکی است و علت آن وجود آبی است که با وجود دمای یخبندان هنوز به حالت تأخیر در انجماد مانده و به محض برخورد با سطح تماس به صورت یخ بسیار سخت و سفتی به سطح می‌چسبد و همین امر سبب شکستن شاخه درختان و پارگی خطوط هوایی برق و مخابرات می‌شود. وارونگی دمای شبانه نیز در شهرهای بزرگ ایران و معمولاً در هوای پایدار زمستانی به بحران آلودگی هوا می‌انجامد.
تمام بحران‌های بالا اگر از آستانه دوام یا شدت یا گستره تحت پوشش عبور کنند، می‌توانند تهدیدهایی جدی به شمار آیند و اطلاعات پیش‌بینی هواشناسی، نقشی مرکزی در مدیریت اجتناب از عوارض این پدیده‌ها را داراست.
در پایان باید تاکید کرد مهم‌ترین چالش در این زمینه، نبود سیستمی برای تبدیل اطلاعات به تصمیم مؤثر است. ایجاد پل ارتباطی مورد اطمینان بین هواشناسی و کاربران نیز لازمه روند اثربخشی اطلاعات هواشناسی است. همچنانکه افزایش غیرعادی صادرکنندگان پیش‌بینی‌های هواشناسی، چالش دیگری است که در کاهش اثر بخشی اطلاعات هواشناسی نقش دارد.
*رئیس اداره هواشناسی استان کردستان
نظر شما