اصلی‌ترین نیاز بشریت برای زنده ماندن به حساب می‌آید؛ ‌نیازی كه شاید در آینده‌ای نه چندان دور گریبان آدم‌ها را بگیرد و از هستی ساقط‌شان كند.

ایران؛ دومین تخلیه‌كننده آب زیرزمینی جهان

سلامت نیوزصلی‌ترین نیاز بشریت برای زنده ماندن به حساب می‌آید؛ ‌نیازی كه شاید در آینده‌ای نه چندان دور گریبان آدم‌ها را بگیرد و از هستی ساقط‌شان كند. آب كه نباشد، ‌حیات هم تعطیل می‌شود. اثرات كمبود آب و خشكسالی در كشورهای مختلف به شكل‌های گوناگون و تقریبا مشابه دیده می‌شود.

به گزارش سلامت نیوز، روزنامه اعتماد نوشت: بیشتر كشورها با این مساله در حال دست و پنجه نرم‌كردن‌اند. شاید معدود كشورهای اروپایی دیرتر از بقیه دچار شوند اما آنچه در سرنوشت دیگر كشورها و ملت‌ها به چشم می‌آید خرید آب و مواد غذایی به قیمت‌هایی گزاف است، ‌شاید هم به قیمت‌های واقعی‌شان. برنامه‌ریزی برای استفاده هرچه بیشتر از آب‌های سطحی، ‌سدسازی‌های مدام و انتقال‌هایی از این گوشه به آن گوشه همه نشان از تكاپوی بشر برای رسیدن هرچه بهتر و بیشتر به آب است. اما مدیریت صحیح منابع آبی می‌طلبد كه آینده‌نگری هم در میان باشد. حفر چاه‌های عمیق، ‌گسترش كشاورزی در سرزمینی نیمه‌خشك، كاشت محصولات بدون برنامه‌ریزی درست و توجه به اقلیم و پوشش منطقه از مسائلی است كه مدیریت آب كشور با آن روبه‌روست.

شاید چند سالی باشد كه مدیران آب كشور متوجه این مساله شده‌اند و تلاش دارند تصمیم‌سازان را نیز از آن آگاه كنند.  در مقاله‌ای كه در نشریه نیچر به چاپ رسیده، ‌از كشورهایی كه بیشترین میزان استحصال را از آب‌های زیرزمینی دارند، ‌نام برده؛ نام ایران در میان این كشورها كه تعدادشان زیاد هم نیست، ‌به چشم می‌خورد. امریكا، ‌چین، ‌هند و مكزیك دیگر كشورهایی‌اند كه سفره‌های آب زیرزمینی را تخلیه می‌كنند و با آن گندم، برنج و ذرت درست می‌كنند، ‌محصولاتی كه صادر می‌شود و با آبی كه از دست رفته به هیچ‌وجه برابری نمی‌كند.  دراین مقاله به این كشورها هشدار داده‌شده؛ ‌هشداری برای امنیت غذایی كه در آینده‌ای نه‌چندان دور مورد تهدید قرار می‌گیرد. این مقاله می‌گوید: امریكا، مكزیك، ایران و چین در صدر كشورهایی قرار دارند كه از لحاظ امنیت آبی و غذایی در معرض خطر جدی هستند. منابع آب كره زمین به شكل هشدار‌دهنده‌اى در حال كاهش است و دلیل اصلى آن هم اتلاف آب در آبیارى محصولات كشاورزی است. می‌توان گفت مصرف غذا كه عامل اصلى اتلاف آب در آبیاری است در این مساله تاثیر زیادی داشته است.   


GWD زنگ خطر سفره‌های زیرزمینی


بخش اعظم جمعیت كره زمین متكی بر واردات غذایی از كشورهایی است كه از ذخایر تجدید ناپذیر آب زیرزمینی برای تولید محصولات غذایی استفاده می‌كنند. جمعیت زیادی در كشورهایی زندگی می‌كنند كه محصولات كشاورزى را از كشورهاى دیگرى وارد مى‌كنند یا با كشاورزى، آب خود را تمام مى‌كنند و این، امنیت غذایی و آبى را به خطر مى‌اندازد. بعضى از كشورها مثل ایالات متحده امریكا، مكزیك، چین و ایران در خطر بیشترى هستند چون با تخلیه آب‌های زیرزمینى خود هم غذا تولید مى‌كنند هم آن را صادر مى‌كنند.  براى این تحقیق محققان كمیتى به نام GWD تعریف كرده‌اند كه میزان آبى را نشان مى دهد كه براى آبیاری تخلیه شده و توسط اتفاقات طبیعی (مثل باران، برف و...) به چرخه طبیعت بازنگشته است. بر اساس این تحقیق ایران هم دومین كشورى در جهان است كه این آب تلف شده را صادر مى‌كند هم دومین كشورى است كه آن را در كشور خود تلف مى كند. در واقع علت بیشتر GWD در ایران تولید نیشكر و عامل تاثیرگذار دیگر هم تولید برنج است.  در بخش دیگرى از این تحقیق نوشته شده است: ۵ كشور از ١٠ كشوری كه بیشترین GWD را دارند یعنى ایران، عربستان، مكزیك و چین بیشترین صادرات را هم در رابطه با آب تلف شده برای تولید غذا دارند.

این كشورها محصولاتى كه تولید یا مصرف مى‌كنند را از كم‌آب‌ترین سیستم‌های آبى جهان برداشت مى‌كنند و موادغذایى كه از آنها تولید می‌شود ناپایدار است.  بر مبنای این گزارش ایران نه تنها یك تولید‌كننده و صادر‌كننده محصولات غذایی متكی بر منابع آب زیرزمینی رو به اتمام است، بلكه به خاطر واردات میزان قابل توجه محصولات غذایی از كشورهایی با رویكرد مشابه (استفاده از ذخایر آب تجدیدناپذیر برای تولید غذا) از لحاظ امنیت آبی و غذایی در معرض خطر جدی قرار دارد.  یافته‌های اخیر هیدرولوژیكی، زنگ خطر برای تخلیه آب‌های زیرزمینی در دنیا را به صدا درآورده است. این تخلیه در ابتدا ناشی از مصرف آب برای آبیاری است، ‌ولی ارتباط آن با آبیاری و ‌مصرف جهانی غذا هنوز كشف نشده است. دقیقا 11 درصد از آب‌های غیرتجدیدپذیر زیرزمینی كه برای آبیاری استفاده شده‌اند، ‌در تجارت بین‌المللی غذا استفاده شده، ‌كه دو سوم آن توسط پاكستان، ‌ایالات متحده امریكا و هند صادر می‌شود. اكثریت جمعیت جهان در كشورهایی زندگی می‌كنند كه همه محصولات خود را از این كشورها تهیه می‌كنند، ‌كشورهایی كه آب زیرزمینی را برای تولید این محصولات تخلیه می‌كنند و خطرات امنیت غذایی و آبی جهانی را افزایش می‌دهند. بعضی از كشورها، ‌مانند ایالات متحده، ‌مكزیك، ‌ایران و چین مخصوصا در مواجهه با این خطرات هستند، ‌چون آنها غذای به دست آمده از آبیاری با آب زیرزمینی را هم تولید می‌كنند و هم صادر.  ‌

تخلیه آب‌های زیرزمینی جهانی در 10 سال اخیر 22 درصد افزایش یافته، ‌از 240 كیلومتر مكعب در سال 2000 هنگامی كه 20 درصد آبیاری جهانی وابسته به این حجم بود ‌تا سال 2010 كه به 292 كیلومتر مكعب رسید. در این دوره، تخلیه آب‌های زیرزمینی جهانی بیشتر در هند (23 درصد)، ‌چین (102 درصد) و ایالات متحده (31 درصد) افزایش داشته. بیشتر GWD در مناطق كمی متمركز بوده كه مشخصا بیش از حد از آبخوان‌ها برای كاشت محصولات استفاده كردند؛ كشورهایی چون امریكا، مكزیك، ‌خاورمیانه و شمال آفریقا، ‌هند، پاكستان و چین، ‌مناطقی كه تقریبا بیشترین جمعیت جهان را هم دارند. در 2010 محصولاتی كه بیشترین حجم تخلیه را داشتند، ‌هم به خاطر حجم وسیع تولیدشان و حجم بالای تخلیه آب زیرزمینی گندم (22 درصد از تخلیه آب زیرزمینی جهانی)، برنج (17 درصد)، ‌نیشكر (7 درصد)، ‌پنبه (7 درصد) و ‌ذرت (5درصد) هستند. هند و پاكستان بیشترین حجم تخلیه آب زیرزمینی را دارند (30 و 11 درصد GWD جهانی) .

هند بیشترین تخلیه آب زیرزمینی را برای گندم و برنج دارد و چین و امریكا بالاترین میزان آن را برای ذرت دارند.  به طور متوسط در كشورهایی با تخلیه آب زیرزمینی، ‌گندم، ‌برنج و ذرت به ترتیب 812 لیتر، ‌199 و 72 لیتر GWD در كیلوگرم محصول استفاده می‌كنند. حالت افراطی آن را در كویت (21900 لیتر در كیلوگرم گندم)، ‌ایران (2100 لیتر در كیلوگرم برنج) و عربستان سعودی (790 لیتر در كیلوگرم ذرت) ‌می‌توان دید. شاید بتوان اینجا گفت ایران دومین تخلیه‌كننده آب‌های زیرزمینی در جهان به شمار می‌رود.  كشورهایی كه محصولات‌شان را از استفاده بیش از حد آبخوان‌ها آبیاری می‌كنند، ‌آنها را در قسمت‌های مختلف صادر می‌كنند. هند بیشتر سهم محصول بر اساس GWD خود را برای مصارف خودش نگه می‌دارد و تنها 4 درصد از GWD صادر می‌شود. این در حالی است كه امریكا، ‌پاكستان و مكزیك بیشترین سهم محصولات حاصل از تخلیه آب زیرزمینی خود را صادر می‌كنند. امریكا 42 درصد، ‌پاكستان 26 درصد و مكزیك 23 درصد. صادرات پاكستان، ‌امریكا و هند به تنهایی بیش از دو سوم حجم تخلیه آب زیرزمینی و آب مجازی نهفته در غذا را شامل می‌شود. پاكستان بزرگ‌ترین صادركننده با 29 درصد از حجم تخلیه آب زیرزمینی جهانی به شمار می‌آید، ‌بعد از آن امریكا و هند با 27 درصد.  


11 درصد آب زیرزمینی نهفته در محصولات كشاورزی


حدود 11 درصد از تخلیه آب زیرزمینی در تجارت محصولات كشاورزی نهفته است، این در حالی است كه 18 درصد از تولید جهانی محصولات بین كشورها مبادله می‌شود. بیشترین محصولات به دست آمده از تخلیه آب‌های زیرزمینی به كشورها شامل برنج (29درصد)، گندم (12درصد)، پنبه (11درصد)، ‌ذرت (4درصد) ‌و سویا (3 درصد) ‌است. مركبات و نیشكر در مجموع 5 درصد از تخلیه آب‌های زیرزمینی منتقل می‌شوند. بیشتر صادرات محصولات آبیاری‌شده با آب زیرزمینی در پاكستان، ‌برنج (۸۲ درصد) است كه ۱۴ درصد آن به ایران صادر می‌شود و بقیه به عربستان سعودی، ‌بنگلادش و كنیا صادر می‌شود. همچنین بیشترین واردات محصولات آبیاری‌شده با آب‌های زیرزمینی نیز در كشورهای چین (۹ درصد جهانی)، ‌امریكا، ‌ایران، ‌مكزیك، ‌ژاپن، عربستان‌سعودی، ‌كانادا، بنگلادش، انگلستان و عراق صورت می‌گیرد.   پاكستان، ‌ایالات متحده امریكا و هند كشورهایی هستند كه بیشترین میزان صادرات غذایی را دارند كه از این آب‌ها به عمل می‌آید. محققان معتقدند ذخایر غذایی در معرض تهدید قرار گرفته‌اند. حدود 43 درصد از آبی كه برای آبیاری محصولات در سرتاسر جهان استفاده می‌شود از آبخوان‌های زیرزمینی است.

بیشتر این منابع سریع‌تر از زمانی كه نیاز دارند دوباره پر شوند، ‌خالی می‌شوند.‌ایران، ‌به طور مشخص برنجی را از پاكستان وارد می‌كند كه با آبخوان‌های رودهای گنگ و ایندوس آبیاری شده است. این منابع آبی 50 برابر بیشتر از آنچه باید، استخراج می‌شوند. ایران در مقابل، محصولات آبیاری شده با آبخوانی را صادر می‌كند كه 20 برابر بیشتر از ظرفیت‌شان برداشت می‌كند.  كارلو دالین، ‌از كالج دانشگاه لندن می‌گوید: سرعت تخلیه زنگ خطری به حساب می‌آید، ‌ما با كشورهایی مواجهیم كه هم با خطر تولید داخلی‌شان مواجهند و هم با خطر واردات. اگر ذخیره آبی به اتمام برسد، ‌قیمت غذا هم تحت تاثیر قرار می‌گیرد و تقریبا همه جمعیت جهان را با خود متاثر می‌كند.   دكتر دالین ادامه می‌دهد: برای مثال پاكستان خیلی پیچیده است، آنها از صادرات برنج پول خوبی به دست می‌آورند، ‌ولی چارچوبی برای محاسبه تاثیر آن بر محیط زیست ندارند.  محققان معتقدند همچنان كه نیاز است دولت‌ها آگاهی بیشتری از تاثیر تولید بر منابع آبی بدهند، ‌مصرف‌كنندگان در كشورهای ثروتمندتر همچنین باید هم به خرید غذا فكر ‌كنند و هم به آب مورد نیازشان فكر كنند. مصرف‌كننده‌ها محصولاتی را كه در سوپرماركت می‌خرند، ‌‌بسته به اینكه كجا تولید شده‌اند و چگونه آبیاری شده‌اند، دارای تاثیرات محیط‌زیستی مختلفی‌اند. در راستای كمك به مصرف‌كننده‌ها كه انتخاب بهتری در غذای‌شان داشته باشند، ‌تولیدكنندگان باید به فكر اضافه كردن برچسب‌های آب باشند؛ برچسب‌هایی كه مشخص كند این محصول با چه آبی آبیاری شده تا تاثیرات‌شان مشخص‌تر باشد. 

برچسب‌ها

نظر شما

شما در حال پاسخ به نظر «» هستید.
captcha