شنبه ۲ اردیبهشت ۱۳۹۶ - ۱۶:۵۱
کد خبر: 211168

ایران دارای 609 دشت است که بررسی ها نشان می دهد 50 دشت دچار پدیده فرونشست شده اما برخی کارشناسان معتقدند با توجه به شرایط موجود بیش از 300 دشت با این پدیده دست به گریبان است.

زیر پای زمین را خالی نکنیم

سلامت نیوز:  ایران دارای 609 دشت است که بررسی ها نشان می دهد 50 دشت دچار پدیده فرونشست شده اما برخی کارشناسان معتقدند با توجه به شرایط موجود بیش از 300 دشت با این پدیده دست به گریبان است.


به گزارش سلامت نیوز به نقل از ایرنا،استفاده بی رویه از آبهای زیر زمینی و مدیریت نادرست آن مشکلاتی از جمله پدیده فرونشست زمین را در کشور رقم زده است به طوری که اکنون 14 استان ایران از جمله تهران، کرمان، یزد، اصفهان، خراسان رضوی، همدان، فارس، آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی، سمنان، البرز، قزوین، مرکزی، اردبیل و گلستان با این پدیده مواجه هستند.


روند مصرف آب در ایران بسیار بیشتر از حد استاندارد است این در حالی است که ایران با متوسط نزولات جوی 260 میلی لیتر در سال، از کشورهای خشک جهان و دارای منابع آب محدود است، سرانه منابع آب تجدید شونده سالانه در سال 1335 حدود هفت هزار متر مکعب بود که در سال 1375 به دو هزار متر مکعب کاهش یافت و پیش بینی می شود که تا سال 1400 به حدود 800 متر مکعب کاهش یابد که این پایین تر از مرز کم آبی یعنی هزار متر مکعب است.


دفتر آموزش و پژوهش سازمان حفاظت محیط زیست چندی پیش در گزارشی آورده است که حدود 70 درصد از نزولات سالانه در ایران تبخیر می شود و کل آب استحصال شده به ترتیب 93، پنج و دو درصد در بخش های کشاورزی، شهری و صنعتی به مصرف می رسد.


از آنجا که بخش کشاورزی بزرگترین مصرف کننده آب در کشور است، تلفات عمده آب نیز به این بخش تعلق دارد، نتایج تحقیقات مختلف بیانگر آن است که متوسط بازده کل آبیاری در کشور 35 درصد بوده که مقدار آن از متوسط جهانی کشورهای در حال توسعه ( 45 درصد) و توسعه یافته ( 60 درصد) پایین تر است.


کارایی مصرف آب کشاورزی ( مقدار تولید در واحد آب مصرفی) که وضعیت استفاده بهینه از آب را در تولید مشخص می کند، در کشور 7/0 کیلوگرم بر متر مکعب است و این در حالی است که برای تامین غذای جمعیت رو به رشد کشور در سال 1400 باید عددکارایی مصرف آب به 1.6 کیلوگرم بر متر مکعب افزایش یابد.
با لحاظ کردن مقدار کارایی مصرف آب محصولات تولیدی، مقدار ضایعات آب از طریق محصول 12.4 میلیارد متر مکعب است، این مقدار ضایعات آب از نظر حجم 40 درصد آب ذخیره شده در پشت 63 سد احداث شده در کشور و تقریبا سه برابر حجم آب بزرگترین سد مخزنی کشور یعنی سد کرخه است.


در مطالعاتی که توسط سازمان ملل متحد در سنگاپور انجام شد، حداقل آب مصرفی هر شهروند برای حفظ بهداشت و سلامت جامعه 99 لیتر در روز تعیین شده است، در این راستا مصرف سرانه آب در کشورهای عربستان 87، اندونزی 87، مالزی 90، مکزیک 100، بلژیک 108، یونان 128 و سوئد 177 لیتر بوده در حالی که آمار چند سال اخیر مصرف سرانه به طور متوسط 250 تا 300 لیتر مصرف آب در شبانه روز در کشور را نشان می دهد.


به اعتقاد کارشناسان، به طور کلی مواردی همچون محدودیت مقدار منابع آب، محدودیت منابع مالی طرح های توسعه منابع آب جدید، کاهش سرانه آب قابل استحصال، تنزل کیفیت آب سفره های زیرزمینی به دلیل برداشت بیش از حد مجاز، راندمان پایین مصرف در بخش های کشاورزی و صنعتی، شوری و زه دار شدن اراضی، وضعیت نامطلوب تجهیزات و نگهداری، دفع غیر صحیح فاضلاب های خانگی و پساب های صنعتی، بالا بودن هزینه های تامین آب، استفاده ناکارآمد از آب در خانوارها و واحدهای مختلف اقتصادی، بالا بودن آب به حساب نیامده در بخش شهری ( بین 25 تا 60 درصد)، مکانیزم قیمت گذاری ناکارآمد، توجه کمتر به مدیریت تقاضای آب در مقایسه مدیریت عرضه آب از چالش های مهم در مصرف و تولید پایدار منابع آب در کشور است.


این موارد منجر به بروز مشکلاتی همچون پدیده فرونشست زمین شده است، سفره های زیر زمینی مانند اسفنج عمل می کنند به این معنا؛ زمانی که آب موجود در آنها کاهش یابد زمین آن قسمت مانند اسفنج جمع می شود که این موجب فرو رفتن زمین خواهد شد که دیگر قابل بازگشت نیست ، پدیده ای که امروزه دشت های زیادی از کشور به آن مبتلا شده اند.


محمد درویش عضو هیات علمی موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور به خبرنگار علمی ایرنا گفته بود که اتفاقی که اکنون افتاده این است که دیگر بحث فرونشست زمین فقط در خارج از شهرها و در دشت های کشاورزی مانند دشت بزرگ طوس در خراسان رضوی، طبس در خراسان جنوبی، رفسنجان و سیرجان در کرمان، دشتی میان اردکان و میبد در یزد، بخش های جنوبی استان اصفهان، پارک کلاه قاضی و مورچه خورت نیست؛ بلکه اکنون در اردبیل و در دامنه های سهند و سبلان، بروجن، چهارمحال و بختیاری ، سرشاخه های کارون، دریاچه پریشان در فارس، جنوب تهران در دشت شهریار، ورامین و نیشابور هم زمین در حال نشست است.
به گفته وی بزرگترین فروچاله ها در دشت میناب اتفاق می افتد و تقریبا همه چیز از بین رفته است و قبل از آنهم در دشت همدان شاهد فروچاله های بزرگی بودیم.
درویش افزود: در تهران برخی از حفاری های غیراصولی، آب دزدی ها یا آب روی های ناشی از فرسودگی لوله های آب و تصادفاتی که بین خطوط مترو و آب و برق اتفاق می افتد این روند را تسریع می کند علاوه بر اینکه خود سفره های آبهای زیر زمینی نیز به شدت در حال افت هستند.
وی ادامه داد: بررسی های انجام شده در منطقه 22 غرب تهران نشان می دهد در آن منطقه بین 7 تا 17 متر سطح آب زیر زمینی در حال پایین رفتن است و حتی 2 چاه آب باغ گیاهشناسی ملی ایران در پیکان شهر خشک شده است.


امیر شمشکی مدیر کل دفتر بررسی مخاطرات زمین شناسی، زیست محیطی و مهندسی سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور روز شنبه در گفت و گو با خبرنگار علمی ایرنا گفت: ایران دارای 609 دشت است که برخی از آنها بسیار بزرگ هستند، ممکن است در برخی از آنها برداشت از آبهای زیر زمینی در حد مجاز صورت گیرد که تعدادشان بسیار اندک است اما بیشتر دشت ها در معرض برداشت بی رویه قرار دارند.
وی افزود: بررسی هایی که در برخی دشت ها صورت گرفته نشان می دهد که حدود 50 دشت دچار پدیده فرونشست هستند اما با توجه به شرایط موجود به نظر می رسد بیش از 300 دشت درگیر پدیده فرونشست هستند اما چون اندازه گیری دقیق در دشت های محدودی صورت گرفته گفته می شود 50 دشت مشکل فرونشست دارد.


وی اظهار کرد: در شرایط فعلی ایران هم از لحاظ وسعت و هم نرخ فرونشست جزو چند کشور نخست است که با این پدیده دست به گریبان است، کشورهای دیگر هم درگیر هستند که بیشتر مربوط به کشورهای در حال توسعه می شود که فشار زیادی بر روی منابع آب زیر زمینی خود آوردند، برخی کشورها مانند کشورهای اروپایی از منابع آب های سطحی، دریاچه ها و رودخانه ها بهره مند هستند و کمتر از منابع آب زیر زمینی استفاده می کنند.
شمشکی ادامه داد: برخی کشورها هم به علت پیشرفته بودن، مصارف در بخش های مختلف را کنترل کردند و زیاد دچار مشکل نیستند چون بهره وری آنها بالا است، برخی کشورها هم در اقلیم خشک قرار دارند مانند کشورهای آفریقایی که در روند توسعه یافتگی و رشد نیستند و بهره برداری چندانی ندارند و بر روی منابع زیر زمینی خود فشار وارد نمی کنند و مشکلی در زمینه پدیده فرونشست ندارند.


مدیر کل دفتر بررسی مخاطرات زمین شناسی، زیست محیطی و مهندسی سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور گفت: اما کشورهایی مانند ایران، چین، مکزیک و آمریکا درگیر این مساله هستند، البته این پدیده به نوعی در بسیاری از کشورهای جهان دیده می شود اما در کشورها نامبرده بیشتر است.
وی افزود: در کشورهای اطراف ایران هم شاید به علت وضعیت نابسامانی که دارند تاکنون متوجه این موضوع نشده اند.
شمشکی با تاکید بر اینکه باید در بروز پدیده فرونشست به دو نکته توجه شود گفت: بروز فرونشست به دو ویژگی نیاز دارد یکی برداشت بی رویه از منابع آبهای زیر زمینی و دیگری جنس خاک آن منطقه است که باید دارای بافت های ریزدانه ای باشد.
وی افزود: در خاک های دانه درشت و سازندهایی که حالت سنگی دارند یعنی زمینی که حالت کوهستانی و سنگی دارد مانند ارتفاعات، بروز پدیده فرونشست را متصور نیستیم، همچنین در جاهایی مانند راس مخروط افکنه ها که دانه درشت هستند و شن و ماسه اصل رسوبات را تشکیل می دهد، هر چند هم اگر آب زیر زمینی در آنها خیلی افت کرده باشد، بروز فرونشست پیش بینی نمی شود.
شمشکی درباره نرخ فرونشست گفت: فرونشست نرخ ثابتی ندارد و بر اساس شرایط فیزیکی، جغرافیایی، نوع برداشت، نوع کشاورزی و فعالیت صنایع متفاوت است.


وی افزود: اما اگر بخواهیم یک تقسیم بندی کلی در کشور داشته باشیم باید بگوییم که در یک سری دشت ها مانند دشت های مرکزی به علت خشکی و عدم تمرکز جمعیت بهره برداری صورت نمی گیرد یا آب با کیفیت ندارد که در این مناطق زیاد فرونشست ندیده ایم.
شمشکی ادامه داد: اما در بخشی از مناطق خاص مانند سواحل جنوب شرقی دریای خزر و بخشی از مناطق شمال خلیج فارس هم آثار این پدیده مشاهده شده است با اینکه شاید انتظار داشتیم این مناطق به علت نزدیک بودن به آب و زیاد بودن بارندگی شاهد بروز این پدیده نباشیم، البته قطعا شدت آن نسبت به مناطق خشک کمتر است اما بهتر است تا زمانی که این مساله در آن مناطق حاد نشده به فکر چاره بود.


وی گفت: اگر کوهستان های کشور را به زاگرس و البرز تقسیم کنیم در زاگرس هم این پدیده وجود دارد و حتی در برخی موارد بسیار نگران کننده و حساس است به خصوص برخی از دشت هایی که در استان فارس قرار دارند به ویژه در سال های اخیر که بسیار با این پدیده مواجه شده است، استان کرمان و اصفهان و بخش هایی از استان مرکزی نیز نگران کننده است.


شمشکی درباره استان فارس گفت: در اوایل دهه 80 که کار بر روی فرونشست زمین در کشور آغاز شد استان فارس زیاد در اولویت بالا قرار نداشت اما گزارش ها و شواهد به خصوص در سال های اخیر نشان می دهد که یکی از مشکل دار ترین استان ها در این زمینه است.
وی اظهار کرد: فرونشست ایج  در استان فارس به ارتفاع حدود 50 تا 60 متر یکی از بزرگترین فرونشست های کشور در دو سال گذشته است که در منطقه ایج در این استان رخ داده است، از لحاظ قطر نیز اختیار آباد کرمان رکوددار است.


شمشکی به وضعیت فرونشست در تهران اشاره کرد و گفت: در تهران هم فروچاله های ریزی مشاهده می شود اما به معنای فرونشست نیست، در واقع برخی فروچاله هایی که در سطح شهر تهران رخ می دهد مربوط به این پدیده نیست بلکه مربوط به نشت و حفاری های غیر اصولی است.
وی افزود: آن چیزی که در داخل شهر تهران رخ می دهد به ویژه در نیمه شمالی به بالا مرتبط با بحث افت آبهای زیر زمینی نیست چون هم جنس خاک مستعد این کار نیست و هم وضعیت آب هنوز خیلی مشکل ساز نشده است.
شمشکی ادامه داد: اما در دشت های تهران بیشتر به سمت جنوب تهران و شهریار پدیده فرونشست زمین به صورت خاص دیده می شود، در استان تهران نیمه جنوبی دشت قزوین، بخش عمده ای از دشت هشتگرد، بخش کوچکی از دشت کرج و دشت تهران این مشکل وجود دارد که حد فاصل تهران تا شهریار بیشترین مشکل را دارد.


وی گفت: اگر استان البرز و تهران را یکپارچه در نظر بگیریم شاید بزرگترین مشکل را دشت های تهران و ورامین دارد.
وی اظهار کرد: در داخل سمنان هم اندازه گیری ها منوط به دشت های ایوانکی و گرمسار بود که وجود چنین پدیده ای اثبات شده است اما هنوز از قسمت های میانی استان سمنان به سمت شرق که بخش عمده استان است اندازه گیری صورت نگرفته که جزو برنامه های آینده ما است.
شمشکی افزود: در اطراف امیر آباد دامغان، شهر دامغان حتی جنوب سمنان و اطراف سرخه هم شواهدی مبنی بر بروز پدیده فرونشست دیده شده است، در بخش های کوچکی از استان گلستان به سمت گرگان و شرق مازندران هم به نظر می رسد بروز چنین پدیده ای ممکن باشد، البته کار دقیق در آن مناطق صورت نگرفته است.


مدیر کل دفتر بررسی مخاطرات زمین شناسی، زیست محیطی و مهندسی سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور اظهار کرد: بر روی دشت های پیرامون دریاچه ارومیه در بخش جنوبی نیز کار کردیم و شواهی وجود دارد مبنی بر اینکه شاید در آینده پدیده فرونشست در این مناطق شکل گیرد اما تاکنون مشکل خاصی وجود ندارد، تنها دشتی که به طور خاص در آذربایجان شواهد فرونشست دارد و می تواند معضل جدی داشته باشد دشت شبستر است.
وی درباره دشت های خوزستان گفت: در دشت های خوزستان با توجه به اینکه قبلا پر آب بودند تاکنون شواهد خاصی مشاهده نشده است اما اگر مدیریت منابع آب به درستی صورت نگیرد و با توجه به بافت خاک می تواند در آینده معضلات زیادی ایجاد کند، در سواحل جنوبی به غیر از میناب که مشکلات زیادی دارد نیز جای خاصی فرونشست مشاهده نشده است.


شمشکی افزود: در استان سیستان و بلوچستان با توجه به عدم تمرکز جمعیت و اینکه کشاورزی انجام نمی شود پیش بینی می شود مشکل زیادی نداشته باشد.
وی گفت: اما استان های خراسان شمالی، خراسان جنوبی و خراسان رضوی در این زمینه بسیار مشکل دارند به ویژه خراسان رضوی که جزو استان های با اهمیت در این زمینه است، دشت مشهد و دشت رفسنجان دو دشتی هستند که شواهد بروز پدیده فرونشست در چند دهه گذشته برای اولین بار در کشور مشاهده شده است و در بسیاری از دشت های خراسان رضوی مانند مشهد، نیشابور و سبزوار این مساله دیده می شود و همچنان نیز در حال توسعه است و در برخی مناطق از جمله نیشابور به وضعیت حادی رسیده است.


وی گفت: اما داخل شهر مشهد به علت تغذیه فاضلاب مشکل خاصی وجود ندارد؛ به غیر از نقاط محدودی از زمین که دچار فرونشست شده است.
شمشکی درباره امکان برگشت زمینی که دچار فرونشست شده است اظهار کرد: برای این منظور دو مساله وجود دارد یکی اینکه از آبهایی که جزو ذخایر استاتیک و دارای چندین هزار سال قدمت هستند برداشت می شود و دیگر اینکه با توجه به کاهش نزولات جوی در کشور و میزان برداشت با افزایش جمعیت دیگر امکان جایگزین شدن آنها وجود ندارد.


وی افزود: هم اینکه زمانی که منابع آبی دچار افت می شود فضاهای خالی بین دانه های رسوبی خاک بسته می شود بنابراین حتی اگر فشار آب هم میان آنها قرار گیرد و بخواهد اسکلت را به حالت قبلی برگرداند مقاومت صورت می گیرد و بخش کمی از این فضا جبران پذیر است.
مدیر کل دفتر بررسی مخاطرات زمین شناسی، زیست محیطی و مهندسی سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور تاکید کرد: با توجه به وضعیت دشت های کشور به نظر می رسد اگر زودتر چاره ای اندیشیده نشود مشکل ساز خواهد شد بنابراین مسوولان باید بیشتر به فکر چاره باشند، مقابله با این پدیده نیازمند یک عزم و هماهنگی کلی است که برنامه ریزی اصولی بر اساس اطلاعات داده شده را می طلبد تا شاهد یک اقدام عملی موثری در سطح کلان در سطح کشور باشیم.


برچسب‌ها

نظر شما

شما در حال پاسخ به نظر «» هستید.
captcha