سلامت نیوز:سال‌هاست که دیگر مهاجرت از روستا به شهر‌های بزرگ پدیده عجیبی نیست. دشواری‌های زندگی در روستا از بیکاری تا خشکسالی و آلودگی هوا از طرفی و تمرکز امکانات در شهرهای بزرگ از‌سوی‌دیگر، روستاییان را مجاب می‌کند که ادامه زندگی خود را در شهر سپری کنند.

به گزارش سلامت نیوز، وقایع اتفاقیه نوشت: اگرچه بسیاری از روستاییان پس از مهاجرت موفق به زندگی در مرکزیت شهر نخواهند بود اما برای فرار از موقعیت قبلی به زندگی در حاشیه‌ شهر قناعت می‌کنند. خالی‌شدن روستاها از سکنه، علاوه بر ضربه‌های عمیقی که به کشاورزی وارد کرده، با شکل‌دهی حلبی‌آبادها در کنار شهرهای بزرگ به افزایش آسیب‌های اجتماعی نیز دامن زده است. بااین‌حال، پیش‌بینی می‌شود با بی‌توجهی و عدم رسیدگی لازم به روستا، آمار مهاجرت از روستا به روند سعودی خود ادامه دهد. در سال‌های اخیر استان‌های خوزستان، کرمانشاه، لرستان و سیستان‌وبلوچستان، بیشترین تعداد جمعیت را بر اثر مهاجرت از دست داده‌اند و در مقابل استان‌های تهران، البرز و اصفهان پذیرای بیشترین مهاجر بوده‌اند. آمارها نشان می‌دهد که استان‌های مرزی، بیشترین تمایل را در طی سال‌ها برای نزدیک‌شدن به مرکز داشته‌اند. بیکاری در استان کرمانشاه و کردستان، خشکسالی و گردوغبار در سیستان‌وبلوچستان و بحران ریزگرد‌ها در خوزستان، مهم‌ترین عوامل مهاجرت مردم این استان‌هاست.

مشکلات اقتصادی، کبود امکانات

مهاجرت، تصمیم یک‌شبه‌ای نیست. همه آنهایی که از روستا به شهر مهاجرت کرده‌اند، یک‌شبه بار‌و‌بندیل نبسته‌اند و راهی جاده نشده‌اند. مهاجرت در بسیاری از موارد به اجبار انجام می‌شود. این مهاجران هم در مبدا و هم در مقصد، مسائل و مشکلاتی از جمله بروز نابسامانی‌های متعدد ناشی از فشار بر منابع و امکانات محدود جوامع شهری، بیکاری و کم‌کاری، کمبود فضای زیستی و آموزشی، آلودگی هوا و محیط‌زیست، سالخوردگی و زنانه‌شدن نیروی کار کشاورزی، تخلیه روستاها را به وجود می‌آورند. درحال‌حاضر، 70 درصد جمعیت ایران در شهرها زندگی می‌کنند. مدیرکل امور روستایی استانداری کردستان در مورد وضعیت مهارجرت روستاییان به شهرها در استان کردستان می‌گوید: مشکلات اقتصادی، مهم‌ترین علت مهاجرت روستاییان به شهرهاست و نبود درآمد کافی، نبود شغل، فرار از بیکاری و تأمین معیشت خانواده، این قشر را وادار به مهاجرت می‌کند. کوروش مرادی می‌گوید: سن مهاجرت معمولا بین 15 تا 30 سال است و در صورت ادامه این روند، تعداد افراد کهنسال در روستاها افزایش می‌یابد. او یکی دیگر از عوامل مهاجرت را دستمزد پایین کار در روستاها و افزایش آن در شهرها می‌داند: تا زمانی که این روند ادامه دارد، نمی‌توان از مهاجرت ممانعت به عمل آورد.

نبود زیرساخت‌های مناسب در روستاها ازجمله جاده، مدرسه، اشتیاق روستاییان به آموزش فرزندان در مقاطع بالاتر، چشم و همچشمی و وجود‌نداشتن امکانات اجتماعی ازجمله سالن‌های ورزشی و مکان‌های تفریحی در شهرها، از عوامل اجتماعی مهاجرت است. عدم امکان استفاده از زمین‌های کشاورزی تا عمق پنج کیلومتری از نقطه صفر مرزی و وجود مین و مکان‌های پاکسازی‌نشده، سالانه مشکلاتی را برای بچه‌های روستاهای مرزی، مانند نقص عضو به وجود می‌آورد که ازجمله عوامل سیاسی مهاجرت تلقی می‌شود. محققان معتقدند ضعف بنیان‌های محیط طبیعی و منابع تولید کشاورزی، همچون محدودیت و کمبود آب، محدودیت خاک و زمین به تناسب جمعیت روستایی به همراه روش‌های آبیاری نادرست و همچنین عدم آموزش و ترویج در بخش کشاورزی، بیکاری اعم از بیکاری آشکار، پنهان و کم‌کاری و درنهایت کمبود امکانات زیربنایی و خدمات رفاهی از عوامل عمده مؤثر بر مهاجرت‌های روستایی است. افزون بر این، وجود بخش خدمات در شهر به‌ویژه در قسمت ساختمان، امکان دستیابی به درآمد بیشتر، ادامه تحصیل و بهره‌مندی از سایر خدمات رفاهی، جاذبه‌ای در شهرها ایجاد کرده و مهاجرت روستانشینان به شهرها را تشدید کرده است. 

شیب تند کاهش جمعیت روستایی

غلامرضا کاتب، دبیر هیأت‌رئیسه مجلس شورای اسلامی، افزایش مهاجرت از روستاها و کاهش جمعیت روستایی را چالش مهمی می‌داند. او به مهر می‌گوید: هم‌اکنون سهم جمعیت روستایی کشور به ۲۵ درصد رسیده و با شیب تندی رو به کاهش است که این مسئله، یک چالش جدی محسوب می‌شود. سهم جمعیت روستاها که بزرگ‌ترین مولد اقتصاد کشور هستند، به‌شدت رو به کاهش بوده و متأسفانه این خطری بوده که تاکنون کمتر مورد توجه قرار گرفته است. به گفته او باید شرایط ایجاد شود تا این روند کاهش جمعیت در روستاها متوقف شود زیرا بزرگ‌ترین مولد واقعی اقتصاد، روستاییان هستند و علاوه بر آن، مهاجرت روستاییان به شهرها، آسیب‌های اجتماعی به همراه دارد و بر نرخ حاشیه‌نشینی کشور افزوده خواهد شد. آنچه روستاییان از آن به‌عنوان مهم‌ترین دلیل مهاجرت خود نام می‌برند، بیکاری در روستا‌هاست. نرخ بیکاری به‌ویژه در روستاها به اندازه‌ای بالاست که در روزهای اخیر و نزدیک‌شدن به انتخابات ریاست‌جمهوری، وعده‌های ایجاد اشتغال را بارها ازسوی نامزدهای ریاست‌جمهوری برای جلب آرای مردم شنیده‌ایم. کاتب اما معتقد است که تنها متولی ایجاد اشتغال در کشور دولت نیست. او می‌گوید: متولی اشتغال تنها دولت نیست بلکه همه قوای کشور هستند و اگر عزم ملی در کشور شکل نگیرد و همه دست در دست هم ندهیم و تنها به شعار بی‌عمل بسنده کنیم، راه به جایی نخواهیم برد. طبق قانون برنامه ششم توسعه، باید سالانه حدود یک میلیون شغل در کشور ایجاد شود. به گفته کاتب اینکه برخی انتظار دارند یک‌شبه و توسط یک نفر بتوان مشکل اشتغال کشور را حل کرد، نه حرف درستی است و نه منطق آن را می‌پذیرد.

مهاجرت معکوس

افزایش مهاجرت به شهر، شکل دیگری از مهاجرت را هم به وجود آورده که در این پدیده اقشاری که در دهه‌های گذشته مطابق مدل کلاسیک مهاجرت به شهرهای بزرگ به‌ویژه تهران مهاجرت کرده‌اند، اکنون پس از دوران بازنشستگی یا هر اتفاق دیگری با یک نوستالژی بازگشت مواجه شده‌اند. ابراهیم رزاقی، مدرس اقتصاد دانشگاه تهران می‌گوید: آنها پس از گذشت دهه‌ها زندگی و ذوب‌شدن در زندگی تهرانی (شهری)، میل شدیدی به بازگشت به ریشه‌های فرهنگی و زمانی گذشته را دارند و اغلب با احداث خانه‌هایی تقریبا متفاوت از خانه‌های روستایی، به زندگی در روستا می‌پردازند اما متأسفانه مهاجرت معکوس در ایران بسیار کم صورت می‌گیرد و خانواده‌هایی هم که خانه‌ای در روستا برای خود ساخته‌اند، معمولا برای گذراندن تعطیلات آخر هفته خود از آن استفاده می‌کنند. به گفته این استاد دانشگاه، نزدیک‌ترین پیامد پدیده مهاجرت معکوس از شهر به روستا، ورود سبک زندگی شهری به زندگی روستایی است. این شهریان تازه‌وارد با خود فرهنگ، آداب، عادات و سبک رفتاری خاصشان را وارد فرهنگ روستا می‌کنند که این خود موجب چندگانگی فرهنگ و هویت و ایجاد تناقض فرهنگی می‌شود. روستا پر می‌شود از افرادی که زیاد به یکدیگر شبیه نیستند. شهریانی که به روستا مهاجرت می‌کنند، الگوی مصرف شهری هم دارند. در سال‌های اخیر تلاش‌هایی شده تا همزمان با افزایش مهاجرت از روستا، مهاجرت معکوس هم رونق پیدا کند. در این مورد، اولین ‌و مهم‌ترین زمینه‌ای که باید ایجاد شود، مسئله حمل‌ونقل است. ابراهیم رزاقی می‌گوید برای پیشرفت مهاجرت معکوس لازم است حمل‌ونقل ریلی و ارزان که قیمت پایین و کمترین آلودگی را دارد، در اختیار مردم قرار بگیرد. یکی دیگر از مهم‌ترین زمینه‌هایی که باید به‌وجود بیاید، امکانات بهداشت و درمان است. تهران میزبان بهترین و بیشترین پزشک در سطح کشور است و بسیاری از مردم حتی از روستاها و شهرستان‌ها و شهرهای پیشرفته دیگر مجبورند برای درمان به تهران بیایند. ایجاد شغل در شهرستان‌ها و روستاها، یکی از مشوق‌های مردم برای مهاجرت به شهر و دیار خود است.