بازار پرنده فروشان خلیج یکی از بازارهای بزرگ و رسمی خرید و فروش پرنده و حیوان خانگی است. در این بازار که به ظاهر مجوزهای لازم از سازمان محیط زیست را هم دریافت کرده، جان پرندگان ارزشی ندارد. به قفس فنچ‌ها که خوب دقت کنی، حداقل سه یا چهار فنچ تلف شده در هر قفس دیده می‌شود. وضعیت پرندگان در حجره‌های حاشیه‌ای بازار به مراتب نامطلوب‌تر از ساختمان اصلی است. طاووسی که مدت‌ها رنگ آفتاب را ندیده و پرهایش ریخته، در داخل یک قفس به این سو و آن سو می‌رود و در انتظار خریدار، روز را به شب می‌رساند. شایع است که بخشی از پرندگان این بازار هم از مبادی قاچاق به ایران وارد می‌شوند. راهی هم برای تشخیص صحت و سقم این شایعه وجود ندارد زیرا حتی برای خرید طوطی‌های میلیونی هم گواهی سلامت پرنده از طرف فروشنده ارائه نمی‌شود.

دامپزشک بازار هم که وظیفه کنترل سلامتی پرندگان را به عهده دارد، اغلب موارد غایب است و ساعت‌ها پشت درهای بسته اتاقش باید به انتظار بنشینید. جمعه‌ها بازار پرنده فروشان خلیج حال و هوای دیگری دارد. این بازار روزهای جمعه به بازار مکاره‌ای تبدیل می‌شود که همه جور جنس در آن یافت می‌شود! از بچه طوطی‌های بدون پر گرفته تا پرندگان بالغ، از توله خرس گرفته تا سگ و گربه و انواع و اقسام حیوانات، توسط دستفروشان به خریداران عرضه می‌شود. برخی دستفروشانی که پرنده عرضه می‌کنند، مدعی هستند خودشان با استفاده از دستگاه، این پرندگان را به دنیا دعوت کرده‌اند، یعنی محصول آن‌ها کاملاً پرورشی است و از طبیعت گرفته نشده است که خریدار نگران انقراض نسل آن پرنده باشد. از مرغ و جوجه محلی بگیر تا جوجه‌های رنگی یک روزه در بازار مکاره جمعه‌ها که در حاشیه بازار خلیج فارس برپاست، به مشتریان عرضه می‌شود. در این روز حتی پرندگان ممنوعه شکاری نظیر عقاب و بچه جغد را هم می‌توانید پیدا کنید. گویا تیغ محیط زیست هم آن قدرها تیز نیست که بتواند جلوی این تخلف آشکار را بگیرد. البته آقای علی تیموری مدیر کل دفتر شکار و صید سازمان حفاظت محیط زیست تأکید می‌کند: برای ساماندهی بازار خلیج فارس و تخلفاتی که در این بازار رخ داده، جلسات منظمی برگزار شده و اقداماتی در این رابطه انجام شده است اما همچنان بازار خلیج فارس، همان بازار مکاره قبلی است و هنوز در حیاط و مجاور این بازار، دستفروشانی اقدام به فروش حیوانات و پرندگان می‌کنند.

قفس، سرنوشت نهایی پرندگان غیر بومی

تیموری درباره آمار ورود پرندگان به صورت قاچاق به ایران اطلاعاتی در اختیار ندارد. وی درباره سرنوشت محموله‌های قاچاقی که ممکن است در مرزها ضبط شوند، به «صبح‌نو» می‌گوید: این محموله‌ها پس از بررسی وضعیت سلامت به دو دسته تقسیم می‌شوند. پرندگانی که بومی ایران هستند از نظر امکان بازگشت به طبیعت مورد بررسی قرار گرفته و به محل زندگی اصلی خود بازگردانده می‌شوند. پرندگان غیر بومی نیز به مراکزی نظیر باغ پرندگان، باغ وحش‌ها و سایر مراکز مجاز نگهداری حیات وحش سپرده می‌شوند. اگر محموله در تهران ضبط شده باشد، آن را به پارک پردیسان که دارای مرکز بازپروری است، تحویل می‌دهیم. در ضمن قبل از اینکه پرندگان ضبط شده به این مراکز نگهداری تحویل شوند، شرایط محل نگهداری و غیره، توسط محیط زیست به دقت کنترل می‌شود.
وی درباره نحوه برخورد با متخلفان می‌گوید: متخلفان بر اساس قوانین جریمه می‌شوند. جریمه پرندگان
 غیر بومی ضبط شده در مقایسه با پرندگان بومی، کمتر است.
به گفته مدیر کل دفتر شکار و صید هیچ یک از مراکزی که توسط سازمان حفاظت محیط زیست مجوز دریافت کرده‌اند، وضعیت نامناسبی ندارند و تمام کسانی که نسبت به خرید و فروش پرنده اقدام می‌کنند، طبق ماده هفت قانون حفاظت و بهسازی باید از سازمان حفاظت محیط زیست مجوز بگیرند. این سازمان نیز بر اساس شرایط محل نگهداری و غیره، برای واحدها مجوز فعالیت صادر می‌کند. اگر واحدی بدون دریافت مجوز به فروش پرنده اقدام کند، اقدامش غیر قانونی است و پرندگان این واحد ضبط می‌شوند.

خطر انقراض نسل برخی از گونه‌ها به دلیل قاچاق

اگرچه تیموری از کنترل واحدهای فروش پرنده خبر می‌دهد اما کم نیستند مراکز فروشی که وضعیت نگهداری پرندگان در آنها مطلوب نیست. واحدهای غیر مجاز، سیار و مزارع پرورشی غیر مجازی داریم که روزهای جمعه، جوجه پرندگان را به خریدارانی که کمترین اطلاعی از نحوه نگهداری یک پرنده دارند، عرضه می‌کنند. به این ترتیب، همچنان تجارت با جان موجودات زنده ادامه پیدا می‌کند. به گفته ایمان معماریان، ورود پرندگان قاچاق به ایران و منازل افراد، از نظر بهداشتی و محیط زیستی می‌تواند مخاطراتی برای ما داشته باشد.
این دامپزشک به سوال «صبح‌نو» درباره اینکه خریدار چگونه می‌تواند از قاچاق بودن یا نبودن پرنده اطلاع حاصل کند تا حداقل درباره سلامت حیوان خانگی خود مطمئن باشد، این گونه پاسخ می‌دهد: هیچ راهی برای این مسأله پیش‌بینی نشده است. سازمان محیط زیست و دامپزشکی مسوول کنترل واردات و سلامت حیوانات وارداتی هستند.
معماریان قاچاق پرنده به ایران را تخلفی تکراری می‌داند که کسی آن را پیگیری نمی‌کند. حتی پرنده فروشی‌های مجاز هم به فروش پرندگان قاچاق اقدام می‌کنند و کسی پیگیر این تخلف آنها نیست.
وی بیان می‌کند: ورود پرندگان قاچاق، ممکن است برای سلامت انسان یا طیور اهلی به دلیل انتشار بیماری‌ها مشکل ایجاد کند. همچنین تجارت برخی گونه‌های در معرض خطر انقراض، زمینه حذف آنها از طبیعت را فراهم می‌کند.
به گفته این دامپزشک، بیشتر گونه‌های طوطی در معرض خطر انقراض هستند. به عنوان مثال «کاسکو» که به غلط به این نام در ایران شهرت یافته و نام اصلی آن «طوطی خاکستری آفریقایی» است به شدت در زیستگاه طبیعی خود در معرض خطر انقراض قرار دارد اما خیلی زیاد به ایران قاچاق می‌شود. طوطی‌هایی که در پارک‌های تهران وجود دارند، گونه غیر بومی بوده و ممکن است برای محیط جدید مخاطراتی ایجاد کنند. اخیراً نیز گونه غیر بومی بلبل خرما به محیط زیست تهران معرفی شده که ممکن است مخاطراتی را برای محیط جدید ایجاد کند و تبدیل به گونه مهاجم شود.
برخی پرنده فروشان مدعی هستند، پرندگانی که در مزارع پرورشی تکثیر می‌شوند، دارای حلقه‌های فلزی به روی پای خود بوده و این مسأله زمینه تفکیک پرندگان پرورشی و وحشی را فراهم می‌کند؛ اما معماریان می‌گوید: هر کسی می‌تواند این حلقه‌ها را بگذارد و از این نشانه، به عنوان شاخصی برای تشخیص پرندگان پرورشی و وحشی نمی‌توان استفاده کرد.
وی درباره راهکارهای کنترل قاچاق و اثرات مخرب ورود غیر مجاز پرندگان به کشور، عنوان می‌کند: علاوه بر کنترل مرزها باید مبادی فروش را هم کنترل کنیم تا در صورت عرضه پرنده قاچاق، با آنها برخورد شود. باید کنترل شود که آیا پرنده ارائه شده در یک مغازه، از مراکز تکثیر مجاز تهیه شده و گواهی بهداشت و سلامت دارد یا خیر. متأسفانه در حال حاضر هیچ یک از این مسائل کنترل نمی‌شود.
به اعتقاد این دامپزشک، در ایران بیش از آنکه ضعف قانون برای مقابله با قاچاق پرندگان داشته باشیم، ضعف در اجرای قانون داریم. عرضه پرنده قاچاق در بازار، تخلف متداولی است که همه در مقابل آن سکوت می‌کنند.