سلامت نیوزـ* -کیومرث کلانتری: در سال 1994 مجمع عمومی سازمان ملل، 17 ژوئن مصادف با 27 خرداد را روز جهانی مبارزه با بیابانزایی و خشکسالی (WDCD) اعلام کرد و هدف از آن، ترویج آگاهی‌ های عمومی و اجرای کنوانسیون مبارزه با بیابانزایی و اثرات خشکسالی در کشورهایی که به‌ طور جدی با خشکسالی یا بیابانزایی روبرو بودند ( به ویژه در آفریقا ) با همکاری‌ های بین المللی بود.


به گزارش سلامت نیوز به نقل از پورتال سازمان حفاظت محیط زیست،از آن تاریخ، سازمان های بین المللی و غیر دولتی و سایر ذینفعان و علاقه مندان به کنوانسیون مذکور با همکاری سازمان ملل متحد درکشورها، با یکسری از فعالیت های امدادی در سراسر جهان، این روز خاص را جشن می گیرند.

روز جهانی مبارزه با بیابانزایی، یک مناسبت منحصر به فرد برای یادآوری این موضوع است که بیابانزایی را می توان با استفاده از افزایش سطح آگاهی عمومی برای توجه به مسایل محیط زیست و زمین از طریق ارائه آموزش، تقویت مشارکت اجتماعی مردم، همکاری تشکل ها و سازمان های مردم نهاد، در تمامی سطوح به طور موثر حل کرد.

بیابانزایی بزرگترین پدیده در میان چالش های محیط زیستی زمان ما است. با این حال بسیاری از مردم درباره ی آن آگاه نیستند و یا به آن توجه نمی کنند.
بیابانزایی، تخریب زمین در مناطق خشک، نیمه خشک و خشک نیمه مرطوب است، این رخداد در درجه اول توسط فعالیت های انسانی و تغییرات آب و هوایی ایجاد می شود، اکوسیستم مناطق خشک، بیش از یک سوم از مساحت جهان را پوشش می دهد و این سرزمین ها با استفاده نامناسب از زمین بسیار آسیب پذیر هستند. فقر، بی ثباتی سیاسی، جنگل زدایی، معدن کاوی، چرای بیش از حد، کشاورزی ناپایدار و آبیاری با شیوه نادرست می تواند به طور کامل، بهره وری از زمین و فرصت تجدیدپذیری آن را تضعیف کند.

زندگی بیش از 250 میلیون نفر به طور مستقیم تحت تاثیر بیابانزایی قرار داشته و حدود یک میلیارد نفر در بیش از 100 کشور جهان در معرض خطر هستند، بیشترین تعداد این افراد را بسیاری از فقیرترین شهروندان جهان و به حاشیه رانده شدگان که به لحاظ سیاسی هم در کشورهای ضعیف قرار دارند، تشکیل می دهد.
*** دلایل بروز بیابانزایی
حذف درخت و پوشش گیاهی که خاک به آنها متصل می شود. این زمانی اتفاق می افتد که درختان و بوته ها برای مصارف مختلف از بین بروند یا زمین برای کشت و کار پاک شود، چرای حیوانات در اطراف علفزارها و ساییده شدن خاک سطحی با سم آنها، کشاورزی فشرده و بی وقفه که باعث از بین رفتن مواد مغذی خاک شود، باد و فرسایش خاک توسط آب و حمل خاک سطحی به دور دست سبب تشدید آسیب شده و به وجود آمدن یک ترکیب بسیار نابارور از گرد و غبار و شن و ماسه، از مجموعه عواملی هستند که زمین های تخریب شده را به بیابان تبدیل می کند.

*** بیابانزایی و مهاجرت
یکی از مسایل مهم امسال در روز جهانی مبارزه با بیابانزایی و خشکسالی، بررسی ارتباط تنگاتنگ میان فرسایش زمین و مهاجرت است. تخریب محیط زیست و فرسایش خاک و در نتیجه بیابانزایی با از بین بردن شرایط زیستی مناسب برای انسان ها و ایجاد ناامنی و فقر، از علل مهاجرت هستند.
تعداد مهاجران بین المللی در سراسر جهان از 173 میلیون در سال 2000، فقط طی 15 سال، به 244 میلیون نفر در سال 2015 افزایش یافته است.
در این روز، باید از نقش مهم زمین در تولید مواد غذایی، ایجاد اشتغال و امکان زندگی برای بشر، مردم را مطلع و یادآوری کرد که ثبات و امنیت، ارمغان تلاش و مبارزه با بیابانزایی است.
میزبان مراسم 2017 روز جهانی مبارزه با بیابانزایی، اوآگادوگو، پایتخت بورکینافاسو است که توسط وزارت محیط زیست، اقتصاد سبز و تغییرات آب و هوا آن برنامه ریزی شده است.
*** تاثیر بیابانزایی
بیابانزایی یک مساله جهانی با پیامدهای جدی برای تنوع زیستی، ریشه کن کردن فقر، ثبات اجتماعی و اقتصادی و توسعه پایدار در سراسر جهان است، مناطق خشک در حال حاضر، با خطر تبدیل شدن به بیابان، بسیار شکننده هستند و با تاثیری که این پدیده بر افراد، دام و محیط زیست می گذارد، می تواند ویرانگر باشد، تخمین زده می شود ممکن است 50 میلیون نفر در 10 سال آینده، در نتیجه ی بیابانزایی آواره شوند.
البته لازم به ذکر است که موضوع بیابانزایی، موضوع جدیدی نیست و در تاریخ بشر نقش مهمی بازی کرده و به فروپاشی چندین امپراتوری بزرگ و آوارگی مردم محلی انجامیده است اما امروزه، سرعت تخریب زمین های قابل کشت، بسیار افزایش یافته و30 تا 35 برابر نرخ تاریخی برآورد شده است.
*** بیابانزایی و فقر
دو میلیارد نفر در کره زمین در اکوسیستم مناطق خشک زندگی می کنند که 90 درصد آنها در کشورهای در حال توسعه هستند، یک مارپیچ نزولی در بسیاری از کشورهای توسعه نیافته، که ازدیاد جمعیت در آن، باعث فشار به بهره برداری از زمین برای کشاورزی، به وجود آمده است. این مناطق حاشیه، مولد زمین خسته (overgrazed) و برداشت بی رویه از آبهای زیرزمینی (overdrafted) است.
هنگامی که زمین های روستایی پاسخ معیشت مردم محلی را نمی دهد، مهاجرت های توده ای به مناطق شهری اتفاق می افتد، از سوی دیگر افزایش فراوانی و شدت خشکسالی ناشی از تغییرات آب و هوا نیز به تشدید بیشتر بیابانزایی کمک می کند.
*** بیابانزایی و توسعه پایدار
در دستور کار 2030 ، به بیابانزایی و اهداف توسعه پایدار توجه شده است با این مضمون که  ما به حفاظت از تخریب کره زمین، از جمله از طریق مصرف پایدار و تولید، مدیریت پایدار منابع طبیعی آن و اقدام فوری در جلوگیری از تغییرات آب و هوایی، مصمم هستیم به طوری که نیازهای حال حاضر ما را تامین کند و نسل های آینده را نیز در برگیرد.
بیابانزایی، همراه با تغییرات آب و هوا و از دست دادن تنوع زیستی، به عنوان بزرگترین چالش درسال 1992 دررابطه با توسعه پایدار، در همایش زمین در ریودوژانیرو مطرح شد.
تاسیس کنوانسیون مبارزه با بیابانزایی(UNCCD) در سال 1994 در سازمان ملل متحد، تنها منظر قانونی الزام آور برای پیوند محیط زیست و توسعه در شرایط بین المللی، نسبت به مدیریت پایدار زمین است، اعضای این کنوانسیون، برای حفظ و بازگرداندن بهره وری خاک و کاهش اثرات خشکسالی در مناطق خشک، مناطق نیمه خشک و خشک نیمه مرطوب که درآن، برخی از آسیب پذیرترین اکوسیستم ها و مردم قرار دارند، با هم تلاش می کنند.
*** چه می توان کرد؟
- احیای جنگل و درخت
برای جلوگیری از قطع درختان و تخریب پوشش گیاهی، شناخت ساختار اجتماعی و اقتصادی جوامع محلی، به ویژه جامعه روستایی مهم است، حل مشکل انرژی در این نواحی و کنترل مصرف منابع انرژی موجود و نیز توسعه منابع انرژی پاک، ارزان و تجدید پذیر، به کاهش قطع درختان و پوشش گیاهی و کاهش روند بیابانزایی می انجامد.
- مدیریت آب: صرفه جویی در مصرف آب و استفاده مجدد از آب تصفیه شده، جمع آوری آب باران، آب شیرین کن، و یا استفاده مستقیم از آب دریا برای گیاهان نمک دوست.
در امور کشاورزی هر طرح و برنامه ای که برای بهبود کیفیت و کمیت آبیاری در جلوگیری از اسراف و اتلاف منابع آبی انجام شود، به¬طور غیر مستقیم راهکاری در جهت مهار بیابانزایی محسوب می شود.
- تثبیت خاک از طریق بادشکن ها(windbreaks) ، کمربند سبز ایمن، قلمستان های مقاوم در برابر باد غنی سازی خاک از طریق افزودن مواد آلی ( ارگانیک) به خاک.
دو مساله مهم و اساسی برای کشاورزی در بیابان، کمبود آب و تبخیر شدید توسط آفتاب است و لازم است از کمترین فضای کشف، بیشترین و بهترین تولید حاصل شود که در این زمینه می توان استفاده از گلخانه و کشت گلخانه ای را توسعه داد.

- باززایی طبیعی مدیریت شده توسط کشاورزان (FMNR) از طریق هرس انتخابی درختان، رشد درختان بومی را میسر می سازد. بقایای درختان هرس شده را می توان به عنوان مالچ در مزارع استفاده کرد و بر همین اساس نفوذ آب در خاک را افزایش و تبخیر را کاهش می دهد.
دولت ها موظف هستند با اقداماتی از قبیل تغییرات سیستم های اجاره زمین، اصلاح الگوی رفتارهای محلی و فراهم کردن شرایط برای موسسات غیرانتفاعی که نقش مهمی در زمینه تدارک و آمادگی برای برنامه های اجرایی در مهار بیابانزایی دارند، در مسیر بیابان زدایی قدم های جدی بردارند.

*مدیر کل دفتر آموزش سازمان حفاظت محیط زیست