سلامت نیوز:ایرانیانی که در دهه ۲۰ هجری شمسی شنیدند اولین تزریق خون در کشورشان انجام شده، شاید اولش کمی ترسیدند و این کار را به سختی پذیرفتند. طبق شواهد و قراین موجود به دلیل نوپا بودن طب انتقال خون و ناآشنا بودن مردم با این مقوله، در آن سال‌ها دریافت خون از داوطلبان برای تزریق به بیماران به سختی انجام می‌شد و راضی کردن افراد برای دادن خون کار هر پزشکی نبود. به طوریکه گاهی برای راضی کردن مردم به اهدای عصاره وجودشان پای پول هم به میان می‌آمد...

به گزارش سلامت نیوز به نقل از  ایسنا، بر اساس اطلاعات موجود، بیمارستان‌های ارتش و مراکز جمعیت شیر و خورشید سرخ ایران از اولین مراکزی بودند که به صورت سیستماتیک به جمع‌آوری خون از میان اعضا و داوطلبان خود اقدام کردند، اما کم‌کم  با شناخته شدن ارزش حیاتی تزریق خون در نجات جان بیماران و افزایش تجویز خون در مراکز درمانی، جمع‌آوری خون داوطلبان جوابگوی نیاز بیماران نبود و تنها راه چاره، پرداخت پول در برابر دریافت خون بود. از همین زمان بود که پای واسطه‌ها و دلال‌هایی که از درد مردم پول به جیب می‌زدند، به ماجرا باز شد و بنگاه‌هایی شکل گرفت که خون را در ازای پرداخت مبالغ اندکی از مردم می‌خریدند و به بهایی گزاف به بیمارستان‌ها و مراکز درمانی می‌فروختند.

خون‌فروشی و بازی با جان بیماران

طبیعی است که مشتریان این بنگاه‌ها عمدتا افراد بی‌بضاعت و به ویژه معتادان و خیابان خواب‌ها بودند و مسلما کمترین کنترلی هم بر روی سلامت و کیفیت خون‌ها انجام نمی‌شد. شاید ضرب‌المثل‌هایی مانند خون فروشی و خون کسی را توی شیشه کردن از همین‌جا بود که در میان مردم رواج یافت و ایرانیان آن روزها عملا این خون‌فروشی را دیدند. به تدریج با توجه به مشکلات و عوارض ناشی از تعدد متولیان امر انتقال خون، فعالیت سودجویانه بنگاه‌های خصوصی و به ویژه رقابت ناسالم این بنگاه‌ها، طرح اولیه تاسیس یک سازمان مستقل برای ساماندهی سیستم تامین خون و فراورده‌های خونی شکل گرفت و به تدریج پررنگ‌تر شد تا اینکه این تلاش‌ها در نهایت به تاسیس سازمان ملی انتقال خون ایران در نهم مرداد ماه ۱۳۵۳ منتج شد.

امروز چهل‌وسومین سالروز تاسیس سازمان انتقال خون ایران است؛ سازمانی که تاسیسش گامی بود برای متمرکز کردن و همسویی تمام امکانات موجود در زمینه طب انتقال خون، با هدف ارتقای کمی و کیفی در روند تامین خون و فراورده‌های خونی مورد نیاز؛ هدفی که همواره به عنوان یکی از ارکان اصلی سازمان مطرح بوده است. بر همین اساس خاتمه دادن به سیستم خرید و فروش خون و تعطیلی بنگاه‌های واسطه، از اولین دستاوردهای این سازمان بود، اما در آن سال‌ها با توجه به عدم آشنایی کافی اقشار مختلف جامعه با این مقوله حیاتی، سیستم جایگزینی خون یعنی دریافت خون از آشنایان و بستگان فرد بیمار تنها راه حل موجود به نظر می‌رسید. سیستمی که تا سال ۷۶ همچنان پابرجا باقی ماند.

مردمی که گل کاشتند

بر اساس گفته متولیان بهداشت و درمان کشور، شاید به جرات بتوان گفت بروز انقلاب اسلامی و پس از آن جنگ تحمیلی بهترین فرصت را برای معرفی نقش حیات‌بخش و ارزشمند سازمان انتقال خون فراهم کرد؛ به طوریکه مشارکت بی‌نظیر گروه‌های مختلف مردم برای تامین خون مورد نیاز مجروحین انقلاب و جنگ، فرصتی استثنایی را برای آشنایی اقشار مختلف جامعه با مقوله انسان‌دوستانه و خداپسندانه اهدای خون پدید آورد.

همچنین همزمان با گسترش فعالیت سازمان و رشد فزاینده جمعیت داوطلبان اهدای خون، ارتقای کیفیت فراورده‌های خونی نیز توجه ویژه‌ای را به خود معطوف کرد و به ویژه با شناسایی عوامل بیماری‌زایی مانند ویروس‌های هپاتیت بی، اچ‌آی‌وی و هپاتیت سی، ارتقای سلامت فراورده‌های خونی جایگاه خاصی را در فعالیت‌های کنترل کیفی سازمان به خود اختصاص داد. به تدریج و همزمان با پیشرفت‌های چشمگیر علم پزشکی در زمینه طب انتقال خون، به کارگیری فناوری روز دنیا در تمامی مراحل تامین فراورده‌های خونی از جذب و انتخاب اهداکنندگان، انجام آزمایشات بررسی ویروسی روی تک تک کیسه‌های خونی، تهیه و نگهداری فراورده‌های خونی و در نهایت ارسال فراورده به بانک خون‌های بیمارستانی کارنامه درخشانی را برای انتقال خون ایران رقم زد. ضمن اینکه پیاده‌سازی سیاست‌های سازمان جهانی بهداشت مبنی بر حذف سیستم جایگزینی خون و جمع‌آوری خون از اهداکنندگان داوطلب، آزمایشات غربالگری خون، اهدای مستمر، سیستم خودحذفی محرمانه و ... موقعیت ممتازی را برای این سازمان در بین کشورهای منطقه فراهم ساخته است.

در نهایت رسیدن به شاخص اهدای ۲۷ واحد اهدای خون در ازای هر ۱۰۰۰ نفر جمعیت کشور و اهدای ۱۰۰ درصد داوطلبانه خون در کشور، نشان‌دهنده روند رو به رشد استقبال مردم برای اهدای خون است،   اما مسلما ادامه این پیشرفت‌ها زمانی ممکن است که ضرورت اهدای خون به یک فرهنگ و باور عمومی تبدیل شود.

بنابراین در چهل‌وسومین سالروز تاسیس سازمان انتقال خون، با دکتر علی اکبر پور فتح الله، مدیرعامل این سازمان به گفت‌وگو نشستیم.

پورفتح‌الله با بیان اینکه نهم مرداد ماه روز تاسیس سازمان انتقال خون است، گفت: ایران جزء اولین کشورهایی است که بعد از بیانیه سازمان جهانی بهداشت مبنی بر ضرورت تشکیل انتقال خون‌های ملی در کشورها به این بخش‌نامه پاسخ مثبت داد و سازمان انتقال خون به منظور متمرکز سازی همه فرآیندهای مرتبط با خون و فرآورده‌های خونی شکل گرفت.

وی با بیان اینکه امسال چهل و سومین سالگرد تاسیس سازمان انتقال خون در کشور است، افزود: بر همین اساس این روز در تقویم کشوری به عنوان روز ملی اهدای خون، به منظور تقدیر از اهدا کنندگان خون نامگذاری شده است. زیرا سازمان‌های انتقال خون در دنیا به اهدا کنندگان خون متکی هستند و علی رغم تلاش‌ها و تحقیقات متعدد تا کنون هیچ جانشینی برای خون و فرآورده‌های خونی جز اتکا به اهدا کنندگان وجود ندارد.

کسب استانداردهای خودکفایی خون

وی ادامه داد: خوشبختانه در کشور ما با تلاش‌های انجام شده و با استقبالی که هموطنان‌مان در عرصه اهدای خون انجام داده‌اند، در زمینه خون و فرآورده‌های خونی توانسته‌ایم استانداردهای مرتبط با خودکفایی را کسب کنیم و مراکز بیمارستانی ما در زمینه خون و فرآورده‌های خونی کمبودی ندارند.

از دست رفتن جان ۱۵۰ هزار مادر در جهان به دلیل نبود خون

مدیرعامل سازمان انتقال خون با اشاره به اهمیت ایجاد سازمان انتقال خون ملی در کشور گفت: بر اساس گزارش سازمان جهانی بهداشت سالانه جان ۱۵۰ هزار مادر در دنیا به دلیل عدم دسترسی به خون و فرآورده‌های خونی از دست می‌رود. اما خوشبختانه چنین پدیده‌ای در ایران به دلیل ساختار قوی انتقال خون و بانک‌های خون بیمارستانی که در اقصی نقاط کشور و در مراکز درمانی مستقرند وجود ندارد.

سالانه بیش از ۲ میلیون اهدای خون در کشور

پور فتح الله با بیان اینکه در کشور ما سالانه دو میلیون و ۱۰۰ هزار اهدای خون انجام می‌شود، گفت: شاخص اهدای خون نیز در کشور ۲۷ واحد به ازای هر ۱۰۰۰ نفر است. باید توجه کرد که کشورهای جهان در آخرین گزارش سازمان بهداشت جهانی بر اساس میزان درآمد و توسعه یافتگی به سه دسته تقسیم شده‌اند که شامل کشورهای با توسعه بالا، با توسعه متوسط و با توسعه پایین می‌شوند. ایران در بین کشورهای با توسعه متوسط قرار دارد و میزان شاخص اهدای خون این کشورها ۱۳ واحد به ازای هر ۱۰۰۰ نفر است. این در حالیست که شاخص اهدای خون ما دو برابر کشورهای هم رده خودمان است. این شاخص برای کشورهای توسعه یافته ۳۳ واحد اهدای خون به ازای هر ۱۰۰۰ نفر است و بر این اساس ما با کشورهای توسعه یافته بالا فاصله چندانی نداریم.

اجرای برنامه آزمایش و غرببالگری برای اهداکنندگان بار اول

۵۲ درصد اهداکنندگان خون مستمرند

وی با بیان اینکه یکی دیگر از نکات مورد تایید سازمان بهداشت جهانی در حوزه اهدای خون گسترش اهدا کنندگان مستمر است، اظهار کرد: این موضوع می‌تواند سلامت و کفایت خون را تضمین کند. خوشبختانه در کشور ما ۵۲ درصد اهدا کنندگان، اهدا کننده مستمری هستند که حداقل دو بار در سال کار اهدای خون را انجام می‌دهند. یعنی ما بیش از ۵۰۰ هزار نفر اهدا کننده مستمر خون داریم. همچنین ۲۳ درصد از اهدا کنندگان ما اهدا کننده با سابقه‌اند. یعنی اهدا کنندگانی که سابقه اهدای خون دارند، اما سالانه دو بار را به طور مرتب به مراکز اهدای خون مراجعه نمی‌کنند.

۲۴ درصدی که مسوول ۷۵ درصد بیماری‌های خونی هستند

رسیدن به خطر صفر در انتقال خون

پور فتح الله با بیان اینکه ۲۴ درصد اهدا کنندگان خون در کشور را اهدا کنندگان بار اول تشکیل می‌دهند، ادامه داد: در این زمینه سازمان تلاش ویژه‌ای را آغاز کرده و برای این اهدا کنندگان برنامه آزمایش و غربالگری را در بسیاری از استان‌های کشور اجرا می‌کنیم. باید توجه کرد که ۷۵ درصد رخداد مثبت شدن هپاتیت B، هپاتیت C و HIV را در اهدا کنندگان بار اول دیده‌ایم. یعنی ۲۴ درصد جمعیت اهدا کنندگان ما مسئول ۷۵ درصد رخداد مثبت شدن آزمایش‌ها هستند. بنابراین ما برای رسیدن به خطر صفر انتقال خون و تضمین سلامت خون، این برنامه را اجرا کرده‌ایم.

وی در تشریح این برنامه گفت: در این برنامه اهدا کننده بار اول همه اقدامات مربوط به اهدای خون و آزمایش‌های مرتبط با اهدای خون را انجام می‌دهد، اما خونی دریافت نمی‌شود. بلکه تنها نمونه خون را می‌گیریم و بعد از اطمینان از سلامت خون، اهدا کنندگان فراخوانده می‌شوند و به جمع اهدا کنندگان خون می‌پیوندند. این موضوع می‌تواند نقش مهمی در تضمین سلامت خون داشته باشد.
دکتر علی‌اکبر پورفتح‌الله

مصرف تنها ۵ درصد خون کامل

۹۵ درصد خون‌های دریافتی تبدیل به فرآورده می‌شوند

مدیر عامل سازمان انتقال خون در ادامه صحبت‌هایش به دستاورد بزرگ دیگری در حوزه اهدای خون اشاره و اظهار کرد: در کشور ما ۹۵ درصد خون‌های اهدایی به فراورده خونی تبدیل می‌شوند و تنها پنج درصد خون کامل را مصرف می‌کنیم و این موضوع یکی از شاخصه‌های توسعه یافتگی در انتقال خون است، زیرا امروزه خون کامل فقط در خونریزی‌های با حجم بالا مورد استفاده قرار می‌گیرد و در موارد دیگر باید فقط جزء مورد نیاز را به بیماران تزریق کنیم. بر همین اساس بیش از پنج میلیون فرآورده خونی در سازمان انتقال خون تهیه می‌شود.

وی افزود: خوشبختانه امسال با برنامه‌ریزی‌هایی که انجام دادیم، تلاش می‌کنیم که اجزای خون را از خون کامل اهدایی اهدا کنندگان تهیه نکنیم. بر این اساس سازمان انتقال خون به دستگاه‌های جدا کننده اجزای خون در سراسر کشور مجهز شده که این دستگاه‌ها این امکان را فراهم می‌کنند تا اهدا کننده به جای اینکه خون کامل را اهدا کند، فقط جزء مورد نظر را اهدا کند. در این روش خون وارد دستگاهی می‌شود و همان جا جزء مورد نیاز را جدا کرده و بقیه خون را به اهدا کننده برمی‌گرداند. بنابراین این کار این امکان را فراهم می‌کند که بتوانیم پلاکت یا پلاسمای خون را از این طریق تهیه کنیم و دستاورد بزرگی برای کشور محسوب می‌شود؛ چرا که در روش قبلی مجبور بودیم برای تامین یک دوز درمانی، شش واحد پلاکتی را به بیمار تزریق می‌کردیم اما اکنون با یک بار دریافت پلاکت می‌توانیم یک دوز درمانی را تامین کنیم. همچنین برای بیماران سوختگی و بیمارانی که به حجم بالای پلاسما نیاز دارند در گذشته مجبور بودیم چندین واحد پلاسما از چند نفر تزریق کنیم، اما در روش جدید فرد می‌تواند فقط پلاسمای خود را اهدا کند و حجم مناسبی را برای بیماران فراهم کند تا بیماران با پلاسماهای بیگانه کمتری مواجه شوند. امکانات تهیه پلاکت را در همه مراکز استانی فراهم کردیم و امکان اهدای پلاسما را نیز در ۱۵ استان کشور ایجاد کردیم که امیدواریم این امکان به سراسر کشور گسترش یابد.

تکریم اهداکنندگان خون و تحولی که ایجاد شد

مدیرعامل سازمان انتقال خون درباره وضعیت واحدهای اهدای خون و بهبود این واحدها برای تکریم اهدا کنندگان گفت: در این زمینه تحول بزرگی رخ داده است. در حال حاضر استانداردهای مراکز اهدای ما کاملا تغییر کرده و در اکثر مراکز ما شاهد تغییرات اساسی بوده‌ایم. همچنین میزان واحدهای سیار ما به حداقل ممکن رسیده است. البته طبیعتا در برخی نقاط هنوز کمبودهایی وجود دارد و باید اصلاح شود.

ایجاد ۵ مرکز اهدای خون در تهران؛ امسال

پور فتح الله ادامه داد: به زودی در سال جاری شاهد ایجاد پنج مرکز اهدای خون جدید در تهران خواهیم بود و در کنار آن با کمک خیرین ۹ سامانه متحرک اهدای خون را فراهم کرده‌ایم که اینها امکان دسترسی و اهدای خون را در شهرستان‌هایی که مرکز اهدای خون ندارند، فراهم می‌کند. تا کنون دو مورد از این سامانه‌ها با کمک خیرین تهیه شده و امیدواریم به زودی سایر آنها نیز ایجاد شوند و بتوانیم نیاز اهدای خون را با کیفیتی که در شأن اهدا کنندگان است، فراهم کنیم.

انتقال خون در مواقع بحران چه می‌کند؟

وی با بیان اینکه این سامانه‌های متحرک، کانتینرهای بزرگی هستند که با هدف پدافند عامل طراحی شده‌اند، گفت: این سامانه‌ها در زمان بحران کمک می‌کنند تا بتوانیم مدیریت خون کشور را انجام دهیم. البته در قالب شبکه خونرسانی کشور و از طریق بانک‌های خون بیمارستانی امکان دسترسی و ذخیره خونی را بر حسب نیاز هر منطقه فراهم کرده‌ایم و بر این اساس مردم در همه نقاط به خون و فرآورده‌های خونی با استانداردهای یکسان دسترسی دارند.

عدالت در دسترسی به خون با کیفیت در سراسر کشور

پور فتح الله تاکید کرد: بنابراین اطمینان می‌دهم که خونی که در تهران مصرف می‌شود با خون و فرآورده‌های خونی که در اقصی نقاط ایران استفاده می‌شود از استاندارد و کیفیت یکسانی برخوردارند که این موضوع مفهومی از عدالت است.