در سال 1382 این مؤسسه اعلام كرد ایران و سوئیس واكسن جدید اوریون با سویه محلی ایرانی می‌سازند. براساس توافق به‌عمل آمده بین مسئولان دو كشور این واكسن با فناوری ایرانی و با سرمایه‌گذاری كشور سوئیس، ساخته شد.
مطالعات بالینی این واكسن هم در كشورهای ایران، آلمان، ایتالیا و سوئیس با موفقیت انجام شد و قرار شد تا سال 2005 این واكسن به تولید انبوه برسد. این در حالی بود كه تا پیش از این، واكسن اوریون مورد استفاده در ایران از سویه ویروس ژاپنی روی سلول جوجه تهیه می‌شد، در حالی‌كه واكسن جدید اوریون از سویه ایرانی روی سلول دیپلوئید انسانی تهیه شده بود.
مراحل تكمیل این طرح 16 سال به طول انجامید، اما سرانجام در سال گذشته، با همكاری 20 تن از محققان انستیتو رازی سویه جدید واكسن اوریون با عوارض جانبی بسیار كمتر نسبت به نوع خارجی آن تولید شد.
این واكسن علاوه بر قابلیت انحصاری برای پیشگیری از اوریون، به صورت MMR (سرخك، سرخجه، اوریون) نیز قابل استفاده است و حالا با گذراندن مراحل كنترل كیفی، بر روی انسان نیز قابل اجرا است.
دكتر محمد تقویان، فارماكولوژیست و مسئول بخش تولید واكسن‌های ویروسی مؤسسه تولید واكسن و سرم‌سازی رازی در این گفتگو در مورد مراحل تولید این واكسن و مزیت‌های آن نسبت به واكسن‌های مشابه تولید‌شده بیشتر توضیح می‌دهد.
در حال حاضر چند نوع سویه شناخته‌شده برای تولید واكسن در دنیا مورد استفاده قرار می‌گیرند؟
در مورد واكسن اوریون ما در حدود 5 تا 6 نوع سویه ویروسی داریم كه الان در سطح دنیا فقط با این چند سویه اقدام به تولید واكسن می‌كنند و فقط این سویه‌ها به عنوان سویه‌های واكسینال مورد قبول استانداردهای جهانی است.
در مورد نقش سویه‌ها در تولید واكسن توضیح می‌دهید؟
ببینید، عامل اصلی در تولید واكسن، عامل بیماری‌زاست، البته به شرطی كه خواص بیماری‌زایی آن تحلیل یافته باشد. همیشه واكسن را با استفاده از ویروسی كه باعث ایجاد بیماری می‌شود تهیه می‌كنند.
در اصطلاح واكسن‌سازی به اولین ارگانیسمی كه از آن برای تولید واكسن استفاده می‌كنند، در اصطلاح بذر یا سویه گفته می‌شود. بنا‌بر‌این خواص بیولوژیكی، فیزیكی و شیمیایی این سویه‌ها باید كاملاً شناسایی شود.
نحوه تهیه این سویه‌ها به چه صورت است؟
نحوه تهیه سویه به طور عمومی در سطح دنیا به این صورت است كه سویه از ارگانیسم جدا می‌شود و در بسترهای سلولی مختلف تكثیر می‌شود تا حدی كه بیماری‌زایی این سویه به حداقل برسد ولی كارایی خودش را برای مقاوم كردن بدن شخص در برابر بیماری از دست ندهد.
آیا واكسن هم می‌تواند مثل دارو عوارض جانبی داشته باشد؟
بله، نكته مهم این است كه واكسن هم مثل بقیه داروها علاوه بر فوایدش، مضرات و عوارض جانبی هم دارد. وقتی ما یك واكسن را با یك دارو مقایسه می‌كنیم، همین عوارض جانبی واكسن آن را نسبت به بقیه داروها متفاوت می‌كند.
اصولاً ما واكسن را برای كسانی تجویز می‌كنیم كه خودشان مبتلا به بیماری نیستند به همین دلیل واكسن را به آن تزریق می‌كنیم كه بدن فرد نسبت به آن بیماری مقاوم شود.
بنا‌بر‌این اگر در این‌صورت همراه با تزریق واكسن عارضه‌ای برای فرد ایجاد شود هم برای او و هم برای اطرافیان تحریك‌كننده و نگران‌كننده خواهد بود و آنها را نسبت به تزریق واكسن بد‌بین خواهد كرد.
در صورتی كه اگر دارو برای فرد عارضه‌ای ایجاد كند چون بیمار در ابتدا تأثیرات مثبت دارو را دیده است شاید برایش اهمیتی نداشته باشد كه متحمل عوارض دارو نیز خواهد شد یا نه.
ولی متأسفانه واكسن اثرش به زودی مشخص نمی‌شود و خود فرد هم شاید متوجه نشود كه واكسن در او اثر كرده است یا نه و فقط با انجام تست‌های آزمایشگاهی می‌توان به این موضوع پی برد. بنا‌بر‌این باید هرچه بیشتر سعی شود كه از عوارض واكسن جلوگیری شود.
پس سویه‌هایی كه در تولید واكسن به كار می‌روند از نظر این عوارض جانبی تفاوت‌هایی با هم دارند.
در واكسینولوژی دو خصلت عمومی برای یك واكسن در نظر گرفته می‌شود؛ اولاً واكسن باید مؤثر باشد و ثانیاً عوارض سوء نداشته باشد. سویه‌هایی كه در سطح دنیا وجود دارد از نظر این دو فاكتور با هم تفاوت‌هایی دارند؛ بعضی عوارض جانبی كمتری دارند و بعضی دارای عوارض جانبی بیشتری هستند.
در مورد تأثیرات سودآور نیز به همین صورت است، همیشه در سطح دنیا این چالش وجود دارد كه ما برای تولید واكسن از چه سویه‌هایی استفاده بكنیم همین حساسیت باعث شده كه داشتن یك سویه مناسب از نظر اقتصادی برای مراكز تولید واكسن بسیار مهم تلقی شود.
همین باعث شده كه دسترسی به سویه‌های واكسینال خیلی محدود شود یكی از نظر این‌كه تعداد این سویه‌ها كم است و دیگر این‌كه كسانی كه این سویه‌ها را در اختیار دارند، به راحتی آنها را در اختیار كارخانجات دیگر قرار نمی‌دهند.
واكسنی كه الان برای بیماری اوریون تولید شده از نظر عوارض جانبی در چه وضعیتی است؟
ببینید، در تحقیقات اولیه مشخص شد كه مقداری از عوارض جانبی سویه‌ای كه برای تهیه واكسن استفاده می‌شد، در سطح جامعه مورد قبول نیست برای همین بخش تحقیقات مؤسسه به این فكر افتاد كه یك گام فراتر نهد و سویه‌هایی تولید كند كه عوارض جانبی كمتر و اثرات مفید بیشتر داشته باشد.
در سال 1382 پروژه‌ای تعریف شد و هدف آن این بود كه یك سویه محلی برای تولید واكسن اوریون تهیه شود. تمامی بیولوژیست‌ها، میكرو‌بیولوژیست‌ها و ویروس‌شناس‌ها و پزشكان در این امر مشاركت داشتند.
نتایج اولیه استخراج این سویه ویروسی با موفقیت انجام گرفت. بعد از آن تست‌هایی نیز روی حیوانات آزمایشگاهی انجام شد. وقتی مشاهده شد كه این سویه عوارض جانبی روی حیوانات ندارد، به نتیجه رسیدیم كه این سویه برای تولید واكسن اوریون و استفاده بر روی انسان می‌تواند مناسب باشد. در این زمینه چند كشور اروپایی نیز پیشنهاد دادند كه پروژه را به صورت مشترك ادامه دهند.
سویه تهیه‌شده از سلول انسانی نسبت به سویه تهیه شده روی جنین جوجه چه مزایایی دارد؟
نكته بسیار مهم این است كه سویه‌ای كه كشورهای اروپایی از آن استفاده می‌كنند، از سلولهای جنین جوجه تهیه می‌شود به همین دلیل عوارض جانبی این سویه‌ها بالاتر از سویه‌هایی است كه از سلول انسانی تهیه می‌شود.
ویروس به تنهایی نمی‌تواند در محیط‌های شیمیایی رشد كند و برای تكثیر آن باید یك بستر مناسب وجود داشته باشد و این بستر مناسب حتماً باید یك سلول زنده باشد.
به طور طبیعی سویه‌ای كه از سلول جنین جوجه تهیه می‌شود، مقداری از پروتئین و آنتی‌ژن‌های جنین جوجه داخل آن می‌ماند و این می‌تواند منبع ایجاد آلرژی در فرد گیرنده واكسن باشد.
ولی آنتی‌ژن سلول انسانی به مقدار كمتری احتمال دارد كه در فرد ایجاد علائم آلرژی كند.
این واكسن در چند نوبت و در چه سنینی تزریق خواهد شد؟
بعد از مراحل ثبت در وزارت بهداشت، در چهار ماه آینده این واكسن به صورت كشوری در دو نوبت در سال در كودكان تزریق خواهد شد و در موارد نادر هم بزرگسالان از این واكسن استفاده می‌كنند.
بهتر است بدانید استفاده از واكسن اوریون تا 95 درصد از ابتلای فرد به بیماری جلوگیری می‌كند.
نظر شما